Parket bij de Hoge Raad, 09-03-2010, BK9223, 08/03075

Conclusie inzake:

[Verdachte]

1. Het Gerechtshof te Leeuwarden heeft verdachte op 20 juni 2008 vrijgesproken van primair moord, subsidiair doodslag alsmede meer subsidiair zware mishandeling al dan niet gepleegd met voorbedachte raad, terwijl het feit de dood ten gevolge heeft en mishandeling al dan niet gepleegd met voorbedachte raad, terwijl het feit de dood ten gevolge heeft. Voorts heeft het hof de benadeelde partij niet-ontvankelijk verklaard in de vordering en beslist op het beslag, een en ander zoals in het arrest vermeld.

2. Mr. I.A. Vermeulen, advocaat-generaal bij het ressortsparket te Leeuwarden, heeft tijdig beroep in cassatie ingesteld. Mr. L. Plas, plaatsvervangend advocaat-generaal te Leeuwarden, heeft een schriftuur ingezonden, houdende één middel van cassatie.

3.1. Het middel klaagt over de motivering van de vrijspraak. Volgens de steller van het middel getuigt de motivering, inhoudende dat het opzet op het ten laste gelegde handelen niet bewezen kan worden, van een verkeerde rechtsopvatting van het begrip 'opzettelijk' en heeft het hof aldus de grondslag van de tenlastelegging verlaten, althans is de vrijspraak onjuist, ontoereikend en/of onbegrijpelijk gemotiveerd.

3.2. Het hof heeft ten aanzien van de vrijspraak het volgende overwogen:

"Verdachte wordt in verschillende varianten -zakelijk weergegeven- verweten dat zij op 13 augustus 2005 haar partner, [slachtoffer], van het leven heeft beroofd.

Op grond van de stukken en het verhandelde tijdens de zittingen van het hof en de rechtbank stelt het hof vast, dat het leven van verdachte reeds vanaf jonge leeftijd werd gekenmerkt door een aaneenschakeling van krenkingen, (seksueel) misbruik, mishandelingen en gewelddadigheden.

Omtrent verdachte is door B.T. Takkenkamp, psychiater, op 9 januari 2006 en door G. de Bruijn, psycholoog-psychotherapeut, op 2 februari 2006 gerapporteerd. Voorts is door R.J. Hanhart, psychiater, in samenwerking met K. Chateau, psycholoog, een onderzoek ingesteld naar de geestvermogens van verdachte. Hun bevindingen, alsmede de daaruit getrokken conclusies, zijn neergelegd in hun rapport van 21 december 2007.

Takkenkamp heeft in zijn rapport geconcludeerd dat er bij verdachte sprake is van een ziekelijke stoornis der geestvermogens in de vorm van een posttraumatische stresstoornis en hieraan gekoppeld een alcoholafhankelijkheid. Voorts heeft Takkenkamp geconcludeerd dat er ten tijde van het plegen van het ten laste gelegde delict sprake was van een bewustzijnsvernauwing (dissociatie). Takkenkamp omschrijft dit in zijn rapport als: " een verstoring van de gewoonlijk geïntegreerde functies van het bewustzijn, geheugen, identiteit en waarneming van de omgeving".

Ook de deskundigen Hanhart en Chateau zijn van mening dat er bij verdachte sprake is van een ziekelijke stoornis, namelijk een chronische post traumatische stress stoornis en een dissociatieve stoornis. Daarnaast is er sprake van een borderline persoonlijkheidsstoornis met afhankelijke trekken. Er kan, oordelen de deskundigen, worden gesproken van een ernstige psychische scheefgroei en alcoholafhankelijkheid.

Deze deskundigen bespreken de relatie tussen stoornis en delict op pagina 41, 43 en 44 van hun rapport als volgt:

3.3. In de toelichting op het middel wordt gesteld dat het hof ten onrechte heeft geoordeeld dat de vaststelling dat voor verdachte ten gevolge van de stoornis geen rationele afweging meer mogelijk was, in de kern het opzet raakt. Volgens de steller van het middel meent het hof ten onrechte dat in ieder geval enige mate van cognitieve controle aanwezig moet zijn om opzet te kunnen aannemen. Voorts is de vaststelling van het hof dat verdachte ten gevolge van de stoornis geen inzicht heeft gehad in de draagwijdte en de mogelijke gevolgen van haar handelen, onjuist, ontoereikend, althans onbegrijpelijk gemotiveerd.

3.4. In een geval als het onderhavige waarin met een beroep op een ernstige geestelijke stoornis bij de verdachte het opzet ter discussie staat, geldt dat een stoornis slechts dan aan de bewezenverklaring van het opzet in de weg staat als bij de verdachte ten tijde van zijn of haar handelen ieder inzicht in de draagwijdte van zijn of haar gedragingen en de mogelijke gevolgen zou hebben ontbroken.(1) Daarvan zal overigens slechts bij hoge uitzondering sprake zijn. Dat verdachte achteraf zich nog maar weinig van het gebeuren kan herinneren doet daaraan niet af.(2)

3.5. Blijkens de overwegingen is het hof van oordeel dat verdachte als gevolg van de ten tijde van het delict aanwezige dissociatieve stoornis geen inzicht had in de draagwijdte en de mogelijke gevolgen van haar handelen. Kennelijk komt het hof tot dit oordeel op grond van de vaststelling dat verdachte geen 'cognitieve controle' had over haar handelen. Het hof heeft immers vastgesteld dat verdachte als gevolg van de ten tijde van het delict aanwezige dissociatieve stoornis haar handelen niet meer kon remmen of controleren en er anders gezegd voor verdachte ten tijde van het plegen van het delict geen rationele afweging meer mogelijk was. Volgens het hof raakt dit in de kern het opzet van verdachte omdat om opzet aan te nemen er in ieder geval enige mate van 'cognitieve controle' aanwezig moet zijn.

3.6. Vooropgesteld moet worden dat opzet een eigen juridische betekenis heeft, dat normatieve en objectiverende aspecten heeft en waarin een element van aansprakelijkheidsstelling schuilt. Afhankelijk van de omstandigheden van het geval, waarbij betekenis toekomt aan de aard van de gedragingen en de omstandigheden waaronder deze zijn verricht kunnen bepaalde gedragingen naar hun uiterlijke verschijningsvorm worden aangemerkt als zo zeer gericht op een bepaald gevolg dat het - behoudens contra-indicaties - niet anders kan zijn dan dat de verdachte doelbewust, dan wel de aanmerkelijke kans op het desbetreffende gevolg heeft aanvaard en daarmee met het vereiste (voorwaardelijke) opzet heeft gehandeld. In gevallen waarin het delict een activiteit van de dader vergt, met een zeker niveau van coördinatie van geestelijke en lichamelijke functies, ligt het aannemen van een minimaal besef al snel voor de hand.(3) Bij de vaststelling of sprake is van opzet gaat het in beginsel niet om de psychische gesteldheid van de verdachte: de aanwezigheid van een ernstige stoornis als drempel voor strafrechtelijke aansprakelijkheid komt bij uitstek aan de orde bij de strafuitsluitingsgrond ontoerekeningsvatbaarheid.(4) Een ziekelijke stoornis en opzet sluiten elkaar niet uit omdat met de stoornis nog niet een weten en willen onmogelijk is geworden. Psychiatrische causaliteitsredeneringen dienen niet gelijk te worden gesteld met de feitenvaststelling door de strafrechter die gebaseerd is op de verantwoordelijkheid die gewone mensen tegenover elkaar in de samenleving hebben.(5) Slechts bij hoge uitzondering zal op grond van een ernstige stoornis opzet niet kunnen worden aangenomen.(6) In de weinige voorbeelden daarvan ging het dan ook om zodanig ernstige stoornissen dat van volledige onbewustheid sprake was, of dat het denken, voelen en handelen in het geheel door de stoornis werden beïnvloed.(7)

3.8. Gelet op het voorgaande sluit de vaststelling van het hof dat voor verdachte gedurende de dissociatie geen rationele afweging meer mogelijk was en verdachte ten gevolge van de dissociatieve stoornis geen enkele 'cognitieve controle' over haar handelen heeft gehad en niet meer kon stoppen, nog niet uit dat de verdachte op dat moment toch heeft beseft dat zij met een mes op een ander instak en dat dit zeer ernstige gevolgen, zoals het verlies van het leven, kon hebben. De omstandigheid dat iemands handelen ten gevolge van een stoornis niet gecontroleerd en/of geremd kan worden staat er immers niet aan in de weg dat die persoon zich min of meer bewust is van wat hij of zij doet en aldus minstens de aanmerkelijke kans op de gevolgen aanvaardt. Nu het hof kennelijk op grond van deze vaststellingen tot het oordeel is gekomen dat het verdachte ten gevolge van de beschreven dissociatieve stoornis aan elk inzicht in de draagwijdte van het handelen en de mogelijke gevolgen daarvan ontbrak, is deze gevolgtrekking zonder nadere motivering, die ontbreekt, onbegrijpelijk en is het oordeel dat de opzet van verdachte niet kan worden bewezen in dit opzicht ontoereikend gemotiveerd.

4. Het middel is terecht voorgesteld.

5. Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest en tot terugwijzing van de zaak naar het Gerechtshof te Leeuwarden, teneinde op het bestaande beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.