Parket bij de Hoge Raad, 19-06-2007, AZ1702, 03472/05

Gegevens

Instantie: Parket bij de Hoge Raad

Datum uitspraak: 19 juni 2007

Datum publicatie: 19 juni 2007

Annotator

ECLI: ECLI:NL:PHR:2007:AZ1702

Formele relaties

Arrest Hoge Raad: ECLI:NL:HR:2007:AZ1702

Zaaknummer: 03472/05

Inhoudsindicatie

Horen getuigen in h.b. HR geeft antwoorden op in de praktijk gerezen vragen aangaande de Wet van 10 november 2004 tot wijziging van Sr, Sv en RO i.v.m. het horen van getuigen en enkele aanverwante onderwerpen (Stb. 579). 1. Onderscheid “niet noodzakelijk” en “redelijkerwijs (niet) noodzakelijk”. 2. Opgave van getuigen en deskundigen bij appelschriftuur. 3. De aan de appelschriftuur en de indiening daarvan te stellen eisen. Ad 1. Vóór de inwerkingtreding van de Wet golden t.a.v. de door de verdediging voorafgaand aan de terechtzitting opgegeven getuigen en deskundigen zowel voor AG als voor Hof louter de weigeringsgronden van art. 264, onderscheidenlijk 288 Sv. Naast een aantal hier niet ter zake doende gronden, kan op de voet van die artikelen oproeping van door de verdachte verzochte getuigen en deskundigen worden geweigerd indien de AG, onderscheidenlijk het Hof van oordeel is dat door het niet oproepen de verdachte redelijkerwijs niet in zijn verdediging wordt geschaad. Van oudsher – en ook thans – geldt dat indien een opgave voorafgaand aan de terechtzitting achterwege is gebleven, voor de beoordeling van een ter terechtzitting gedaan verzoek van de verdediging om getuigen en deskundigen op te roepen, de maatstaf is of de noodzaak van het verzochte is gebleken (art. 315 en 328 Sv jo. 415 Sv). Naar de bewoordingen van die maatstaven en volgens de invulling die daaraan in de jurisprudentie is gegeven, biedt het “noodzakelijkheidscriterium” de rechter, in ieder geval in abstracto, een ruimere marge om een desbetreffend verzoek niet te honoreren dan het criterium van het “verdedigingsbelang”. De wetgever heeft met de nieuwe term in art. 410.3, art. 414.2 en 418.3 Sv (“redelijkerwijs (niet) noodzakelijk”) geen andere maatstaf voor ogen gehad. Ad 2. Hoewel de wetgever dus uiteindelijk heeft gemeend dat met toepassing van art. 414.2 en art. 418.3 Sv in het algemeen aan het verdedigingsbelang niet tekort wordt gedaan, zal niettemin onder omstandigheden van de verdachte bezwaarlijk kunnen worden gevergd dat hij een of meer getuigen of deskundigen reeds bij de appelschriftuur opgeeft. Daarvan zal in de regel sprake zijn indien bij de uitspraak in eerste aanleg is volstaan met een verkort vonnis en de aanvulling niet tijdig binnen de voor het indienen van de appelschriftuur gestelde termijn voor de verdachte beschikbaar is. Ook kunnen zich gevallen voordoen waarin de - voorafgaand aan de uiterste datum voor de indiening van de appelschriftuur - (nog) niet van rechtsbijstand voorziene verdachte er redelijkerwijs geen verwijt van kan worden gemaakt dat hij niet op de hoogte was van de aan het niet opgeven van getuigen en deskundigen bij appelschriftuur verbonden consequenties. In dat verband komt betekenis toe aan de wijze waarop de verdachte door de justitiële autoriteiten is gewezen op zijn bevoegdheid tot indiening van de appelschriftuur en op de betekenis daarvan voor de beoordeling van de desbetreffende verzoeken. Voorts kunnen zich gevallen voordoen waarin het belang bij het horen van getuigen en of deskundigen is opgekomen door onvoorziene ontwikkelingen na het verstrijken van de termijn voor het indienen van een appelschriftuur (in welke gevallen t.a.v. niet verschenen getuigen en/of deskundigen van het OM zonder meer het criterium geldt van art. 288.1c Sv). In dergelijke gevallen brengt - tegen de achtergrond van hetgeen met het oog op een behoorlijke verdediging is vereist – de eis van een eerlijke procesvoering mee dat de AG onderscheidenlijk het Hof bij gebruikmaking van de in vorengenoemde bepalingen voorgeschreven toepassing van het “noodzakelijkheidscriterium” de desbetreffende omstandigheden in hun afweging betrekken. Dat kan dan betekenen dat de concrete toepassing van het noodzakelijkheidscriterium niet wezenlijk verschilt van wat met de toepassing van het criterium van het “verdedigingsbelang” zou worden bereikt. Ad 3. Nu de appelschriftuur ook door de verdachte zelf kan worden ingediend, terwijl die schriftuur aan belang heeft gewonnen door de mogelijkheid om daarin – met consequenties voor de aan te leggen maatstaf – getuigen en deskundigen op te geven, ligt het in de rede aan de formulering van de grieven geen hoge eisen te stellen. T.a.v. de appelschriftuur geldt niet het vereiste dat deze in persoon moet worden ingediend.

Conclusie

Nr. 03472/05

Mr. Fokkens

Zitting: 31 oktober 2006

Conclusie inzake:

[verdachte]

1. Verdachte is door het Gerechtshof te Arnhem veroordeeld tot een geldboete van driehonderd euro, subsidiair zes dagen hechtenis wegens "bedreiging met enig misdrijf tegen het leven gericht, meermalen gepleegd".

2. Tegen deze uitspraak heeft verdachte cassatieberoep doen instellen.

3. Namens verdachte hebben mr. G.P. Hamer en mr. B.P. de Boer, beiden advocaat te Amsterdam, drie middelen van cassatie voorgesteld.

4. Het eerste middel behelst de klacht dat het Hof ten onrechte heeft nagelaten in de strafmotivering de vordering van de Advocaat-Generaal te vermelden.

5. De bestreden uitspraak houdt onder het kopje "onderzoek van de zaak" omtrent de vordering van de Advocaat-Generaal het volgende in:

"Het hof heeft kennis genomen van de vordering van de advocaat-generaal (zie voor de inhoud van de vordering bijlage I), na voorlezing aan het hof overgelegd, en van hetgeen door en namens de verdachte naar voren is gebracht"

6. Aan het arrest is als bijlage I de schriftelijke vordering van de Advocaat-Generaal gehecht, inhoudende de oplegging van een geldboete van driehonderd euro, subsidiair zes dagen hechtenis.

7. In de toelichting op het middel wordt gesteld dat het arrest hiermee niet beantwoordt aan de in art. 359 lid 1 Sv gestelde eis dat de uitspraak de vordering van het openbaar ministerie bevat, omdat aan dit voorschrift pas zou zijn voldaan indien de vordering in de strafmotivering is opgenomen. Ter onderbouwing van deze stelling wordt in de toelichting op het middel gewezen op de rechtspraak van de Hoge Raad met betrekking tot 359 lid 7 (oud) Sv waarin de Hoge Raad oordeelde dat wanneer een zwaardere straf is opgelegd dan gevorderd, niet is voldaan aan de motiveringseis van lid 7 (oud) indien is volstaan met de mededeling dat kennis is genomen van de vordering op een andere plaats dan in de strafmotivering of het aanhechten van de vordering aan die uitspraak (zie HR 21 september 2004, NJ 2005, 62).

8. Deze vergelijking van art. 359 lid 7 (oud) Sv met art. 359 lid 1 Sv gaat echter niet op. In de door de raadsman genoemde rechtspraak over art. 359 lid 7 (oud) ging het om de vraag welke eisen worden gesteld aan de motivering van een zwaardere straf dan gevorderd. Daarvoor was onder meer noodzakelijk dat uit de motivering kon worden opgemaakt dat de rechter zich bewust was van de omstandigheid dat hij zwaarder strafte dan gevorderd. Vandaar dat de Hoge Raad de enkele vermelding van het kennisnemen van de vordering buiten de strafmotivering niet voldoende vond. Hier gaat het echter om het kale voorschrift dat de uitspraak de inhoud van de vordering bevat en dat is het geval. De plaats van vermelding van de vordering in het vonnis of arrest is niet van belang (zie HR 12 september 2006, LJN AX3752, in welke zaak de vordering blijkens de conclusie was vermeld op de eerste pagina van het arrest, zie ook de conclusie van mijn ambtegenoot Knigge bij HR 3 oktober 2006, LJN AX8618 onder 24 en bij HR 3 oktober 2006, LJN AX8691 onder 15, waarin ook hij er van uitgaat dat volstaan kan worden met verwijzing in de uitspraak naar een daaraan gehechte kopie van de vordering).

9. Het middel is ondeugdelijk.

10. Het tweede en derde klagen dat het Hof de verzoeken om de getuigen [getuige 2], [getuige 1], [getuige 4], [getuige 5] en [verdachte] op te roepen onvoldoende gemotiveerd heeft afgewezen. Ten aanzien van de getuigen [getuige 2] en [getuige 1] bevat het tweede middel verder de subsidiaire klacht dat het Hof de verklaringen van deze getuigen ten onrechte voor het bewijs heeft gebezigd nu de verdachte niet in de gelegenheid is gesteld hen te ondervragen.

11. Ten laste van de verdachte is bewezen verklaard dat:

"Hij op 30 juni 2003 en 1 juli 2003 in de gemeente Zwolle, [getuige 1] heeft bedreigd met enig misdrijf tegen het leven gericht, immers heeft verdachte telkens opzettelijk voornoemde [getuige 1] telefonisch dreigend de woorden toegevoegd: "dat hij haar kop eraf zou rukken en dat hij daarvoor mensen zou inschakelen" en "Je haalt het einde van de week niet meer", althans telkens woorden van gelijke dreigende aard of strekking."

12. De bewezenverklaring berust op de volgende bewijsmiddelen:

1. de door de verdachte ter terechtzitting van het Hof op 26 september 2005 afgelegde verklaring inhoudende:

"Ik heb in de tenlastegelegde periode telefonisch contacten met [getuige 1] gehad. Bij die contacten zaten ook "boze gesprekken".

2. een op de bij de wet voorgeschreven wijze opgemaakt proces-verbaal van aangifte - als bijlage gevoegd bij dossiernummer PL04MI/04-500558 (dossierpagina 2.7) -, gesloten op 2 juli 2003, mutatienr: PL04MI/03-082986, door [verbalisant 1], hoofdagent van politie, inhoudende de verklaring van [getuige 1]:

"Ik woon aan de [a-straat 1] te [woonplaats]. Ik doe aangifte van bedreiging met de dood. Ik was er stellig van overtuigd dat de verdachte zijn bedreiging werkelijk ten uitvoer zou leggen.

Afgelopen maandag, 30 juni 2003, ben ik met [getuige 2] naar mijn huis gegaan. Toen ik thuis was belde [verdachte] mij op. Hij zei dat mijn kop eraf gerukt zou worden en dat hij daarvoor mensen zou inschakelen. Ik heb de verbinding verbroken. [Getuige 2] heeft later weer opgenomen en toen schreeuwde [verdachte] tegen haar dat ze zich er niet mee moest bemoeien anders zou zij er ook aan gaan.

Op dinsdag 1 juli 2003 begon [verdachte] weer met bellen. Toen ik op de fiets naar mijn werk reed heb ik mijn mobiele telefoon beantwoord. [verdachte] zei: "Je haalt het einde van de week niet meer".

3. een op de bij de wet voorgeschreven wijze opgemaakt proces-verbaal van verhoor - als bijlage gevoegd bij dossiernummer PL04MI/04-500558 (dossierpagina 3.8) -, gesloten op 30 juli 2003, mutatienr: PL04MI/03-082986, door [verbalisant 2], hoofdagent van politie, inhoudende de verklaring van [getuige 2]:

"Op een gegeven moment was ik erbij dat [getuige 1] gebeld werd op haar huistelefoon. Het bleek [verdachte]. [getuige 1] liet mij meeluisteren. Ik kreeg van het gesprek mee dat hij haar kapot zou maken. Een keer vroeg [getuige 1] of ik de telefoon wilde opnemen toen [verdachte] weer belde. Hij dreigde mij dat ik ook moest oppassen. Ik moest mij er niet mee bemoeien anders zou ik er ook aangaan.

Ik begreep dat [getuige 1] zich alleen in haar flatje niet veilig voelde."

13. Het proces-verbaal van de zitting in hoger beroep van 26 september 2005 houdt - voorzover hier van belang - het volgende in:

"De voorzitter deelt mede dat het hof kennis heeft genomen van de brief van de raadsman van 12 april 2005, houdende het verzoek om een zestal getuigen te horen. Tevens heeft het hof kennisgenomen van de brief van de advocaat-generaal, houdende de mededeling niet te voldoen aan het verzoek van de verdediging.

De raadsman verklaart -zakelijk weergegeven- als volgt:

Ik volhard bij het gedane verzoek om een zestal getuigen te horen.

Cliënt wenst de dames [getuige 2] en [getuige 1] ter terechtzitting horen. Het gaat cliënt met name om het toetsen van de geloofwaardigheid en betrouwbaarheid van de verklaringen van deze dames. [getuige 1] en [getuige 2] zijn reeds eerder door de rechter-commissaris, niet onder ede, gehoord. Hun verklaringen worden door de verdediging betwist. Bij het niet horen van deze dames wordt het verdedigingsbelang geschaad.

De verklaring van [getuige 3] is gebruikt als bewijsmiddel. Deze man is in nog geen enkel stadium eerder gehoord. In het belang van de ontkenning van cliënt acht ik het van belang dat deze getuige alsnog wordt gehoord.

De getuigen [getuige 4], [getuige 5] en [verdachte] kunnen verklaren omtrent de betrouwbaarheid en geloofwaardigheid van de verklaring van [getuige 1]. Ik acht dit van belang in verband met het bewijs in deze zaak.

Ik verzoek u de behandeling van de zaak aan te houden. Mijn voorkeur heeft het alle getuigen ter terechtzitting van het hof te horen. Eventueel kunnen de getuigen [getuige 4], [getuige 5] en [verdachte] door de rechter-commissaris gehoord worden.

De advocaat-generaal verklaart -zakelijk weergeven- als volgt:

Ik blijf bij mijn eerder genomen beslissing.

De getuigen [getuige 1] en [getuige 2] zijn al in een eerder stadium door de rechter-commissaris gehoord. Uit niets blijkt van nieuwe aspecten die voor de afdoening van deze zaak van belang kunnen zijn.

Getuige [getuige 3] is door de politie gehoord en heeft toen een duidelijke heldere verklaring afgelegd. Ik verwacht niet dat hij nu meer of anders zal kunnen verklaren.

De getuigen 4, 5 en 6 zijn niet betrokken bij de feitelijke gebeurtenissen. Deze getuigen zijn geen deskundigen en ik ben van mening dat hun verklaringen niets kunnen bijdragen aan de waarheidsvinding.

Ik ben van mening dat door het niet horen van de zes door de verdediging opgevoerde getuigen de verdediging niet in enig redelijk belang is geschaad.

Na onderbreking voor beraad deelt de voorzitter als beslissing van het hof mede:

- dat de getuigen [getuige 1] en [getuige 2] vóór de behandeling van de zaak in eerste aanleg door de rechter-commissaris zijn gehoord en dat het hof het redelijkerwijs niet noodzakelijk acht deze getuigen wederom te (laten) horen;

- dat de verklaring van de getuige [getuige 3] niet noodzakelijk is voor het bewijs in deze zaak en door het hof - ingeval van bewezenverklaring - door het hof niet als bewijsmiddel zal worden gebezigd. Het hof is daarom van oordeel dat door het niet horen van deze getuige de verdachte niet is geschaad in zijn verdedigingsbelang, en

- dat ook, door het niet horen van de "drie karaktergetuigen", de verdachte niet is geschaad in zijn verdedigingsbelang.

(...)

De raadsman verklaart -zakelijk weergegeven- als volgt:

De verklaringen van [getuige 1] en [getuige 2] zijn misschien voldoende om tot het wettig bewijs in deze zaak te komen maar zijn mijns inziens onvoldoende om tot de overtuiging te komen dat cliënt het tenlastegelegde heeft begaan.

De relatie tussen cliënt en [getuige 1] was een moeizame relatie. Eén van de redenen hiervan is dat [getuige 1] een verslavingsverleden heeft en in het verleden het niet makkelijk heeft gehad. Na het beëindigen van de relatie was [getuige 1] rancuneus ten opzichte van cliënt, zoiets zie je ook vaker in zedenzaken.

Cliënt heeft bevestigd dat hij in "die" periode contact met [getuige 1] heeft gehad. Ik heb cliënt niet horen zeggen dat hij op 30 juni 2003 en op 1 juli 2003 telefonische contacten met [getuige 1] heeft gehad.

Het is in deze zaak niet voor niets dat ik gevraagd heb een zestal getuigen ter zitting te horen. De verklaringen van [getuige 1] worden ondersteund door de verklaringen van [getuige 2]. De verklaring van [getuige 2] is van 30 juli 2003. Niet is uit te sluiten dat tussen aangeefster en [getuige 2] in de tussenliggende periode afspraken zijn gemaakt over de af te leggen verklaring."

14. In de bestreden uitspraak heeft het Hof onder het kopje "bewezenverklaring" overwogen:

"Het hof is van oordeel dat de door verdachte en zijn raadsman bepleite vrijspraak wordt weersproken door de bewijsmiddelen, zoals deze later in de eventueel op te maken aanvulling op dit arrest zullen worden opgenomen. Het hof heeft geen reden om aan de juistheid en de betrouwbaarheid van die bewijsmiddelen te twijfelen, immers de inhoud van het tweede telefoongesprek wordt volledig gedekt door de verklaringen van de getuige [getuige 2]. Overigens heeft verdachte ter terechtzitting verklaard dat hij in die periode "boze gesprekken" met aangeefster heeft gevoerd."

15. In de toelichting op de middelen wordt gesteld dat het verzoek in de aan de Advocaat-Generaal gerichte brief van 12 april 2005 een verzoek is als bedoeld in art. 410 lid 3 Sv. Gelet op het feit dat het Hof bij de afwijzing van deze verzoeken ten aanzien van de reeds eerder door de rechter-commissaris gehoorde getuigen het noodzakelijkheidscriterium heeft toegepast en ten aanzien van de niet eerder gehoorde getuigen het criterium van het verdedigingsbelang heeft gehanteerd, lijkt het erop dat ook het Hof er van uit is gegaan dat deze getuigen, die zijn opgegeven in de door de raadsman aan de Advocaat-Generaal gerichte brief van 12 april 2005, moeten worden aangemerkt als (of gelijkgesteld aan) bij appèlschriftuur opgegeven getuigen. Het is de vraag of dit uitgangspunt juist is.

16. De bevoegdheid van een partij om binnen veertien dagen na het instellen van het hoger beroep een schriftuur in te dienen houdende haar grieven, is van het begin af aan in het Wetboek opgenomen geweest; tot 1936 in art. 409 Sv en daarna in art. 410 Sv. Aanvankelijk stond in de tekst dat de partij een schriftuur "houdende de middelen en gronden, waarop zij haar beroep doet steunen", kon indienen. Bij wet van 27 november 1991 (Stb. 663, in werking getreden op 1 mei 1992) is de tekst aangepast aan die van art. 447 Sv, in welke bepaling voor het hoger beroep van beschikkingen sprake was een schriftuur "houdende zijne grieven" en kreeg het eerste lid van art. 410 Sv zijn huidige formulering. De bevoegdheid van de verdachte om in de schriftuur op te geven welke getuigen en deskundigen hij wenst te doen oproepen, is bij de Wet van 3 april 2003, Stb. 143 (raadsheer-commissaris) ingevoerd.

17. De achtergrond van die bij Nota van wijziging (TK 2002-2003, 28477, nr. 6) voorgestelde toevoeging is in de Toelichting door de regering als volgt verwoord:

"Van praktisch belang is vooral de wijziging in onderdeel C van artikel 410 Sv, bestaande in een toe te voegen derde lid. Mogelijk gemaakt wordt, dat de verdachte reeds in de schriftuur opgeeft welke getuigen en deskundigen hij ter terechtzitting wil doen oproepen. Deze opgave wordt als een opgave in de zin van artikel 263, tweede lid, Sv aangemerkt. Dat impliceert dat het openbaar ministerie, dat van de processtukken kennis neemt waar de schriftuur bij wordt gevoegd, de getuigen en deskundigen ingevolge het derde lid ter terechtzitting dient op te roepen, tenzij de oproeping ingevolge het - van overeenkomstige toepassing verklaarde - artikel 264 Sv wordt geweigerd. Deze aanpassing van het wetsvoorstel vloeit voort uit het programma Naar een veiliger samenleving (Ministerie van Justitie, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Den Haag, oktober 2002, P. 47).

De verdachte en diens advocaat zijn niet verplicht om in de schriftuur limitatief aan te geven welke getuigen naar hun opvatting gehoord dienen te worden. De voorgestelde voorziening geldt <<onverminderd artikel 414>>, dat artikel 263, tweede en derde lid, Sv rechtstreeks van toepassing verklaart. Een verplichting tot opgave bij schriftuur zou te ver voeren omdat de noodzaak tot het horen van getuigen door nieuwe ontwikkelingen kan opkomen, en nieuwe getuigen kunnen worden opgespoord. Het voorgestelde derde lid biedt een faciliteit. Gebruik maken van die faciliteit heeft voor beide procespartijen aantrekkelijke kanten. Zo kan er op worden gewezen dat het bestaande artikel 411a Sv het mogelijk maakt om, voordat het onderzoek op de terechtzitting in hoger beroep is aangevangen, nog onderzoekshandelingen door de rechter-commissaris te laten verrichten. Daartoe kan ook het horen van in de schriftuur opgegeven getuigen behoren. Mogelijk is daarbij, dat dit horen de verdachte en diens advocaat aanleiding geeft, er uitdrukkelijk mee in te stemmen dat het gerechtshof, nadat het onderzoek op de terechtzitting is aangevangen, van oproeping afziet: artikel 288, gewijzigd als voorgesteld in dit wetsvoorstel, is in artikel 415 Sv van toepassing verklaard."

18. Bij de Wet van 10 november 2004, Stb. 579 (Wet getuigenverhoor) is die regeling in zoverre van karakter veranderd, dat de mogelijkheid om in de schriftuur de getuigen op te geven niet langer een faciliteit is voor de verdachte, waarvan hij naar eigen inzicht gebruik kan maken. Indien de verdachte van die mogelijkheid geen gebruik maakt, geldt voor alle getuigen als criterium voor het weigeren van het verzoek dat het horen van de getuige of deskundige redelijkerwijs niet noodzakelijk is te achten en niet dat de verdachte daardoor redelijkerwijs niet in zijn verdediging kan worden geschaad.

19. Uit de Memorie van Toelichting bij de Wet getuigenverhoor wordt duidelijk dat het doel van deze wijziging is te bevorderen dat de verdachte die in appèl komt, zo vroeg mogelijk getuigen opgeeft. Indien opgave bij schriftuur geschiedt kan, omdat de opgave van getuigen dan vroegtijdig plaatsvindt, nog voor de terechtzitting in appèl een aanvang neemt een verhoor van getuigen die niet geweigerd zijn, door de rechter-commissaris plaatsvinden (art. 411a Sv). Mede aan de hand van die verhoren kan bezien worden in hoeverre verhoor ter terechtzitting daadwerkelijk wenselijk is, zo valt in de Memorie van Toelichting bij het wetsvoorstel te lezen (TK 2003-2004, 29 254, nr. 3, p. 14).

20. Deze regeling schiet in zoverre zijn doel voorbij dat vroegtijdige opgave met een beperkt toetsingskader voor de advocaat-generaal en de appèlrechter nu slechts mogelijk is, indien deze wordt gedaan in een schriftuur in de zin van art. 410 lid 1 Sv. Een dergelijke vroege opgave van getuigen zou immers ook kunnen geschieden zonder dat grieven tegen de uitspraak worden geformuleerd. In gevallen waarin de verdachte het feit ontkent, is er in veel gevallen voor de verdediging ook slechts een beperkte mogelijkheid om grieven tegen de uitspraak te formuleren omdat de uitgewerkte bewijsvoering nog niet beschikbaar is. Vanuit die optiek is er veel voor te zeggen aan de grieven in art. 410 Sv niet al te veel inhoudelijke eisen te stellen indien het gaat om een binnen de in art. 410 lid 1 Sv genoemde termijn ingediend schriftelijk verzoek om in hoger beroep bepaalde getuigen te horen. In het algemeen zal uit de toelichting op het verzoek bepaalde getuigen te horen duidelijk worden tegen welke (deel)beslissingen het beroep zich kennelijk richt. Dat zou naar mijn mening voldoende moeten zijn om het schriftelijk verzoek als een bij schriftuur gedaan verzoek in de zin van art. 410 Sv aan te merken.

21. Dat laatste betekent overigens wel dat een dergelijke schriftuur met het gemotiveerde verzoek bepaalde getuigen op te roepen, moet worden ingediend ter griffie van het gerecht, dat het vonnis heeft gewezen, zoals dat in het eerste lid van artikel 410 Sv is bepaald. Die indiening dient ingevolge art. 452, eerste lid, Sv op dezelfde wijze plaats te vinden als het aanwenden van rechtsmiddelen. Dat betekent dat een daartoe bepaaldelijk gevolmachtigd advocaat of een bij bijzondere schriftelijke volmacht daartoe gemachtigde ter griffie zal moeten verschijnen (art. 450 lid 1 Sv). Meer in het bijzonder wijs ik erop dat het daardoor voor een advocaat niet mogelijk is per post aan de griffier of de advocaat-generaal zijn schriftuur met opgave van de gewenste getuigen toe te zenden. Dan is de schriftuur niet op de wettelijk voorgeschreven wijze ingediend. In dit verband wijs ik op de onverbiddelijke rechtspraak van de Hoge Raad ten aanzien van de advocaat die bij het instellen van een rechtsmiddel art. 450 Sv niet in acht neemt; de verdachte is niet-ontvankelijk in zijn beroep (HR 15 oktober 1996, NJ 1997, 93 en 30 januari 2001, NJ 2001, 293).

22. Gezien het voorgaande lijkt mij het impliciete oordeel van het Hof dat in de onderhavige zaak sprake is van een overeenkomstig het bepaalde in art. 410, eerste lid Sv ingediende schriftuur met het verzoek bepaalde getuigen te horen, niet juist. Mijns inziens is wel te verdedigen dat de opgave inhoudelijk voldoet aan een schriftuur in de zin van art. 410, eerste lid, Sv. Uit de toelichting op de verzoeken kan immers worden opgemaakt dat de grieven van verdachte inhouden dat het tenlastegelegde feit ten onrechte bewezen is verklaard, dat de eerste rechter ten onrechte geloof heeft gehecht aan de verklaringen van het slachtoffer en haar vriendin en dat deze ten onrechte een aantal door de verdediging opgegeven getuigen niet heeft gehoord.

23. Onjuist is echter het impliciete oordeel dat het verzoek in de vorm van een schriftuur op de wettelijk voorgeschreven wijze is ingediend dan wel dat aan gebreken bij die indiening geen gevolgen behoeven te worden verbonden. Uit de jurisprudentie van de Hoge Raad kan worden opgemaakt dat de Hoge Raad ten aanzien van advocaten niet alleen strikt de hand houdt aan het bepaalde in art. 450 Sv, maar dat ook de ten aanzien van het oproepen van getuigen toepasselijke wettelijke vormvoorschriften strikt worden gehanteerd zolang de wetgever geen ruimte biedt om van deze vormvoorschriften af te wijken (zie bijv. HR 16 november 1999, NJ 2000, 214 in welke zaak de Hoge Raad bepaalde dat een gefaxt verzoek tot oproeping van een getuige geen opgave was cfm. art. 263 lid 2 (oud) Sv en T&C bij art. 263 Sv aantek. 4a). Om die reden is van een in een schriftuur gedane opgave van getuigen hier geen sprake.

24. Dat betekent dat het Hof ten aanzien van de getuigen [getuige 4], [getuige 5] en [verdachte] bij de afwijzing een verkeerde maatstaf heeft gehanteerd. Aangezien daarover niet wordt geklaagd, zal ik bij de bespreking van het derde middel mij beperken tot de klacht dat het Hof de door het Hof gehanteerde maatstaf - het verdedigingsbelang - verkeerd heeft toegepast.

25. Eerst bespreek ik echter de primaire klacht van het tweede middel, de afwijzing van het verzoek de getuigen [getuige 1] en [getuige 2] te horen. Blijkens art. 418 lid 2 Sv is de maatstaf voor de beoordeling van een dergelijk verzoek - in een geval als het onderhavige waar de berechting in eerste aanleg op tegenspraak heeft plaatsgevonden en de getuigen voorafgaand aan de terechtzitting in eerste aanleg door de rechter-commissaris zijn gehoord - of het gerechtshof het horen ter terechtzitting noodzakelijk oordeelt. Nu het Hof heeft overwogen dat hij het redelijkerwijs niet noodzakelijk acht de getuigen te horen, heeft het Hof volgens de steller van het middel niet de juiste maatstaf toegepast. Verder wordt gesteld dat de afwijzing van verzoek ontoereikend is gemotiveerd omdat het Hof heeft verzuimd inzicht te geven in de redenen die hebben geleid tot het oordeel dat het horen van de getuigen redelijkerwijs niet noodzakelijk was. Tenslotte wordt gesteld dat dit oordeel onbegrijpelijk is omdat het verzoek er mede toe strekte om de betrouwbaarheid van de getuigen te laten beoordelen door middel van een confrontatie tussen de verdachte en de getuigen ten overstaan van het Hof. Het oordeel van het Hof zou daarom in strijd zijn met het in art. 6 lid 3 EVRM gelegen onmiddellijkheidsbeginsel.

26. De eerste klacht is ondeugdelijk. De wet eist dat de rechter beoordeelt of het horen noodzakelijk is. Het Hof heeft door te beoordelen of het horen redelijkerwijs noodzakelijk was, een strengere maatstaf voor de afwijzing van het verzoek gehanteerd. Door dit criterium te hanteren heeft het Hof immers niet alleen geoordeeld dat het horen naar zijn oordeel niet noodzakelijk was, maar vervolgens ook nog de vraag beantwoord of daarover redelijkerwijs ook nog anders kon worden geoordeeld, welke vraag het Hof ontkennend heeft beantwoord.

27. Vervolgens moet de vraag worden beantwoord of dit oordeel toereikend gemotiveerd is. Om die vraag te kunnen beantwoorden, is onder meer de onderbouwing van het verzoek van belang.

28. Bij brief van 12 april 2005 heeft de raadsman de Advocaat-Generaal verzocht een zestal getuigen op te roepen en heeft hij per getuige aangegeven welke vragen hij aan die getuige ter zitting in hoger beroep wil stellen. Ten aanzien van de getuigen [getuige 1] en [getuige 2] worden exact dezelfde vragen vermeld als in de zich bij de stukken bevindende brief die de raadsman op 25 september 2004 heeft gezonden aan de Officier van Justitie.

29. Ter zitting in eerste aanleg van 22 oktober 2004 heeft de Politierechter het onderzoek voor onbepaalde tijd geschorst en de stukken in de handen van de Rechter-Commissaris gesteld opdat deze de getuigen [getuige 1] en [getuige 2] zou horen. Beide getuigen zijn op 14 december 2004 - in bijzijn van de raadsman van de verdachte - door de Rechter-Commissaris gehoord. Uit de zich bij de stukken bevindende verklaringen blijkt niet dat zij hun bij de politie afgelegde verklaringen hebben ingetrokken of op essentiële punten daarvan afwijkende en ontlastende verklaringen hebben afgelegd.

30. Ter zitting in hoger beroep heeft de verdediging geen andere reden dan de betrouwbaarheidtoetsing door het Hof aangevoerd voor het verzoek om de getuigen [getuige 1] en [getuige 2] opnieuw op te roepen. Dat is echter op geen enkele wijze nader geadstrueerd, bijvoorbeeld door te wijzen op specifieke onderdelen van de verklaringen waarin de getuigen elkaar op relevante wijze tegenspreken of door andere omstandigheden te noemen die op het eerste gezicht een reden zouden kunnen zijn aan de betrouwbaarheid van de verklaring te twijfelen. In de nadere bewijsoverweging heeft het Hof overwogen dat er geen reden is om aan de juistheid en betrouwbaarheid van de gebezigde bewijsmiddelen te twijfelen omdat de inhoud van de verklaring van [getuige 1] met betrekking tot het tweede telefoongesprek volledig wordt gedekt door de verklaring van [getuige 2] (die de verdachte toen ook zelf aan de lijn heeft gehad) en de verdachte ook zelf heeft verklaard dat hij in die periode "boze gesprekken" met [getuige 1] heeft gevoerd. Gelet op dit alles is het oordeel van het Hof dat het horen van de getuigen [getuige 2] en [getuige 1] redelijkerwijs niet noodzakelijk was, niet onbegrijpelijk en toereikend gemotiveerd (vgl. HR 31 januari 2006, LJN AU6762).

31. Tenslotte is er - anders dan in de toelichting op het middel wordt gesteld - ook geen sprake van strijd met het in art. 6 lid 3 EVRM gelegen onmiddellijkheidsbeginsel. Het in art. 6 lid 1 en lid 3 aanhef en onder d EVRM vervatte recht om getuigen rechtstreeks ter zitting en in aanwezigheid van de verdachte te ondervragen is niet absoluut. Het Europese Hof toetst slechts of het proces in zijn geheel eerlijk is geweest. Daarbij geldt dat het in beginsel de verantwoordelijkheid van de nationale rechter is om te beslissen of het horen van een getuige geboden is (zie EHRM 5 april 2005, NJ 2005, 551 m.nt. Sch). Hoewel het bewijs in beginsel ter terechtzitting geproduceerd dient te worden, zijn uitzonderingen toegestaan, waarbij het met name aankomt op de gelegenheid die de verdachte heeft gehad de getuige in kwestie te (doen) ondervragen. Indien de verdediging te zeer in dit recht wordt beperkt, kan de afgelegde verklaring enkel tezamen met toereikend steunbewijs tot de bewezenverklaring bijdragen. Zie de conclusie van mijn ambtgenoot Machielse bij HR 6 juni 2006, LJN AV4834.

32. De Hoge Raad heeft reeds verschillende malen geoordeeld dat van onverenigbaarheid met art. 6 lid 1 en lid 3 aanhef en onder d EVRM geen sprake is indien de verdediging in enig stadium van het geding, hetzij op de terechtzitting, hetzij daarvoor, de gelegenheid heeft gehad om voor het bewijs gebruikte, in een ambtsedig proces-verbaal vervatte, verklaringen op hun betrouwbaarheid te toetsen en aan te vechten door de persoon die de verklaring heeft afgelegd als getuige te (doen) ondervragen. Zie o.m. HR 12 september 2006, LJN AV6188 en HR 1 februari 1994, NJ 1994, 427 m.nt. C. In deze zaak heeft de raadsman van de verdachte de getuigen [getuige 1] en [getuige 2] bij de Rechter-Commissaris kunnen ondervragen en zijn deze getuigen bij hun eerder afgelegde verklaringen gebleven. In die omstandigheden was het Hof niet op grond van art. 6 lid 1 en lid 3 aanhef en onder d EVRM gehouden de getuigen [getuige 1] en [getuige 2] als getuigen op te roepen voor de terechtzitting.

33. Het middel faalt in al zijn onderdelen.

34. Het derde middel klaagt dat het Hof de verzoeken om de getuigen [getuige 4], [getuige 5] en [verdachte] op te roepen onvoldoende gemotiveerd heeft afgewezen.

35. De raadsman heeft ter zitting aangegeven dat de getuigen [getuige 4], [getuige 5] en [verdachte] kunnen verklaren omtrent de betrouwbaarheid en geloofwaardigheid van de verklaring van [getuige 1]. Het oordeel van het Hof dat het niet horen van deze "karaktergetuigen" (waarmee het Hof kennelijk bedoelt dat deze getuigen slechts zouden kunnen verklaren omtrent het karakter en/of de betrouwbaarheid van [getuige 1] en niet over de telefonische bedreigingen waarover [getuige 1] en [getuige 2] spreken) redelijkerwijs de verdachte niet kan schaden in zijn verdediging, acht ik niet onbegrijpelijk. Nu de verklaringen van [getuige 1], zoals het Hof in zijn nadere bewijsoverweging ten aanzien van de betrouwbaarheid van de voor het bewijs gebezigde verklaring van [getuige 1] heeft overwogen, bevestigd worden in de verklaringen van [getuige 2], kon het Hof oordelen dat eventuele kritische kanttekeningen over de persoon [getuige 1] voor de beoordeling van de geloofwaardigheid van deze getuige niet relevant waren.

36. Ook dit middel faalt.

37. De middelen kunnen, met uitzondering van de beantwoording van de vraag of hier sprake is van een verzoek conform art. 410 lid 3 Sv, worden afgedaan met de in art. 81 RO bedoelde motivering.

38. Ik heb ook overigens geen gronden voor cassatie aangetroffen. Daarom concludeer ik dat de Hoge Raad het beroep zal verwerpen.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden,

plv.