Parket bij de Hoge Raad, 31-08-2021, ECLI:NL:PHR:2021:960, 19/01785

16. Voor zover de stellers van het middel hebben willen klagen over andere zinnen in een passage uit ‘s hofs overwegingen die in de schriftuur in een voetnoot wordt geciteerd, merk ik nog het volgende op. Dat, naar het hof uit het dossier afleidt, ‘over de bezigheden van verdachte binnen het bedrijf verschillend wordt verklaard’ is naar het mij voorkomt geen redengevend feit. Dat uit ‘geen enkel schriftelijk bescheid in de administratie van het bedrijf blijkt dat verdachte feitelijk een verkooptransactie heeft verricht of daadwerkelijk iets heeft verkocht of dat verdachte zich kennelijk bezig heeft gehouden met de administratie van het bedrijf’ en dat ‘van andere werkzaamheden door verdachte voor het bedrijf’ feitelijk niets is geregistreerd, heeft het hof kennelijk afgeleid en kunnen afleiden uit het proces-verbaal van bevindingen inzake de inbeslaggenomen administratie (bewijsmiddel 11).

17. Voor zover de stellers van het middel klagen dat uit de bewijsvoering niet zonder meer kan volgen dat de verdachte wist dat de werkgeversverklaring en salarisspecificatie over de maand januari 2013 waarvan zij gebruik heeft gemaakt vals waren, meen ik dat het hof uit de weergegeven feiten en omstandigheden de conclusie heeft kunnen trekken dat het ‘niet anders kan zijn dan dat verdachte wist dat er sprake was van een fictief dienstverband, dat de maandelijkse bedragen die zij ontving geen loon waren’ en dat ‘de salarisstroken en de werkgeversverklaring vals waren’. Ik neem daarbij in aanmerking dat in cassatie niet kan worden onderzocht ‘of de door de feitenrechter in zijn bewijsmotivering vastgestelde feiten en omstandigheden juist zijn’ en dat zulks eveneens geldt ‘voor conclusies van feitelijke aard die de feitenrechter heeft getrokken uit de feiten en omstandigheden die in de bewijsmiddelen zijn vastgesteld. Dergelijke vaststellingen en gevolgtrekkingen kunnen in cassatie slechts op hun begrijpelijkheid worden onderzocht’.² De stellers van het middel brengen niets naar voren dat aan de begrijpelijkheid van ’s hofs oordeel doet twijfelen.

18. De stellers van het middel klagen ook over de bewijsvoering van feit 1. Uit deze bewijsvoering zou onvoldoende kunnen blijken dat de verdachte het onder 1 bewezenverklaarde samen met haar vader, de medeverdachte, heeft gepleegd en dat de verdachte wist dat de woning met garage en aanhorigheden gelegen aan de [a-straat 1] te [plaats] afkomstig was uit enig misdrijf. Wat het medeplegen betreft merken de stellers van het middel op dat het hof niet meer heeft vastgesteld dan dat haar vader de verdachte heeft geholpen. Zijn bijdrage zou onvoldoende zijn om daarin een bijdrage van voldoende gewicht te zien om hem als medepleger aan te merken.

19. Uit de bewijsoverwegingen van het hof volgt dat het hof het onder 4 bewezenverklaarde opzettelijk gebruik maken van valse geschriften heeft aangemerkt als het misdrijf waaruit de woning gelegen aan de [a-straat 1] te [plaats] afkomstig was. Het heeft vastgesteld dat verdachte een valse werkgeversverklaring en salarisspecificatie heeft verstrekt aan ABN AMRO bank NV om deze ertoe te bewegen aan haar een hypothecaire lening te verstrekken voor de aankoop van de woning aan de [a-straat 1] te [plaats] , en dat zij slechts ‘op basis van deze valse bescheiden’ de woning heeft kunnen verwerven. Nu het hof, zoals aangegeven, uit de bewijsvoering heeft kunnen afleiden dat de verdachte wist dat de salarisstrook en de werkgeversverklaring vals waren, heeft het hof ook uit de bewijsvoering kunnen afleiden dat de verdachte wist dat de woning aan de [a-straat 1] te [plaats] afkomstig was uit enig misdrijf.

20. Wat het medeplegen door de medeverdachte betreft heeft het hof overwogen dat hij, ‘door zijn dochter ‘fictief’ in dienst te nemen en valse salarisstroken en een valse werkgeversverklaring te verstrekken’ een bijdrage heeft geleverd aan dit verwerven. En het hof heeft vastgesteld dat daarbij tussen beiden sprake was van een nauwe en bewuste samenwerking, ‘waarbij voor beiden geldt dat hun intellectuele en materiële bijdrage van voldoende gewicht was bij de voorbereiding, de uitvoering en de afhandeling van het delict’.

21. De stellers van het middel voeren aan dat het hof niets heeft vastgesteld over de betrokkenheid van de medeverdachte bij de uitvoering en afhandeling van het verwerven van de woning, en dat hetzelfde geldt voor de andere ‘personen/verdachten die in de bewijsvoering worden genoemd’. Anders dan de stellers van het middel meen ik dat het hof heeft kunnen oordelen dat het verstrekken van een valse werkgeversverklaring en salarisspecificatie door de medeverdachte onderdeel uitmaakte van een geheel van gedragingen dat, via het aanvragen van de hypotheek door de verdachte, tot het verkrijgen van de feitelijke zeggenschap over de woning heeft geleid.³ En dat geldt ook voor de schenkingsovereenkomst, waarin de medeverdachte en [betrokkene 5] aan de verdachte € 51.000,- hebben geschonken. Uit ’s hofs overwegingen kan voorts worden afgeleid dat aan de valsheid in geschrifte (in het bijzonder de werkgeversverklaring en de salarisspecificatie), het gebruik maken van deze valse geschriften in verband met de hypotheekaanvraag alsmede het witwassen in de vorm van het verwerven van de woning één plan ten grondslag lag. In een dergelijk geval kan de rol die een verdachte bij de uitvoering van andere tot het plan behorende misdrijven heeft gespeeld bij de vaststelling van de voor medeplegen vereiste ‘nauwe en bewuste samenwerking’ worden betrokken.⁴ Mede in dat licht heeft het hof in de vastgestelde gedragingen van de medeverdachte, die deels verband hielden met het misdrijf waaruit het voorwerp afkomstig is en dat reeds in het teken stond van het verwerven van de woning, een voldoende substantiële bijdrage aan dat verwerven kunnen zien.⁵

22. Het eerste middel faalt.

23. Het tweede middel bevat bewijsklachten betreffende het onder 2 bewezenverklaarde. Uit de bewijsvoering zou niet kunnen volgen dat de verdachte (steeds) met een ander van het plegen van witwassen een gewoonte heeft gemaakt, dat de geldbedragen c.q. voorwerpen afkomstig waren uit enig misdrijf en dat zij telkens wist dat de geldbedragen c.q. voorwerpen afkomstig waren uit enig misdrijf. Het hof zou hebben miskend dat het uitbetaalde salaris niet (zonder meer) voortkomt uit de valselijk opgestelde salarisspecificaties en een vals dienstverband en ten onrechte, althans onvoldoende gemotiveerd, hebben aangenomen dat valsheid in geschrifte het grondmisdrijf bedoeld bij witwassen is. En een ‘vals dienstverband’ zou ‘sec bezien’ niet als enig grondmisdrijf zijn aan te merken.

24. Het hof heeft onder 2 bewezenverklaard dat de verdachte tezamen en in vereniging met een ander van het plegen van witwassen een gewoonte heeft gemaakt door (kort gezegd) (1) van een hoeveelheid geld de werkelijke aard en de herkomst te verbergen en te verhullen terwijl zij en haar mededader wisten dat dit (on)middellijk afkomstig was uit enig misdrijf en door (2) geldbedragen te verwerven, voorhanden te hebben en om te zetten terwijl zij en haar mededader wisten dat die geldbedragen (on)middellijk afkomstig waren uit enig misdrijf. Het hof heeft in verband met het onder 2 bewezenverklaarde overwogen dat geen sprake is geweest van een werkelijk bestaand dienstverband en dat de ‘salarisbetalingen die verdachte heeft verkregen – en waarop de geldbedragen als bedoeld in de bewezenverklaring van feit 2 zien (…) derhalve middellijk het gevolg (zijn) van de hieraan ten grondslag liggende delicten, namelijk valselijk opgestelde salarisspecificaties en een vals dienstverband’.

25. De stellers van het middel wijzen in dit verband onder meer op HR 21 april 2020, ECLI:NL:HR:2020:571. In dat arrest was bewezenverklaard dat de verdachte geldbedragen voorhanden had gehad (etc.) terwijl hij, verdachte, telkens wist dat die geldbedragen (on)middellijk afkomstig waren uit enig misdrijf, terwijl hij daarvan een gewoonte had gemaakt. In de bewijsmotivering was overwogen dat nader omschreven facturen valselijk waren opgemaakt. Anders dan de omschrijvingen op de facturen suggereerden, werden met de facturen geen adviezen of andere werkzaamheden in rekening gebracht. De facturen werden ‘opgemaakt ten behoeve van de verzwegen omkoping en de bijbehorende betaalstroom’ en waren ‘bedoeld om deze betalingen een titel te verschaffen’. Het hof oordeelde ‘dat het opmaken en versturen van de valse facturen om de geldbedragen te verkrijgen het gronddelict’ van het bewezenverklaarde gewoontewitwassen was en dat de facturen ‘zijn gebruikt om de geldbedragen te verkrijgen’. Uw Raad casseerde: ’s hofs oordeel ‘dat de in de bewezenverklaring vermelde bedragen (mede) uit valsheid in geschrift ‘afkomstig’ waren omdat de ontvangst en de betaling door de verdachte van de in de bewezenverklaring genoemde bedragen heeft plaatsgevonden met gebruikmaking van valse facturen’ getuigde van een onjuiste rechtsopvatting. Uw Raad wees er daarbij op dat voorwerpen slechts uit een misdrijf afkomstig kunnen zijn in de zin van de artikelen 420bis en 420ter Sr als dat misdrijf voorafgaand aan de in art. 420bis Sr genoemde delictsgedragingen is gepleegd en dat voorwerpen ‘met behulp waarvan’ een misdrijf is begaan niet reeds daardoor afkomstig zijn uit enig misdrijf.⁶

27. In het onderhavige geval ligt de verhouding tussen de geldbedragen waar de bewezenverklaring onder 2 op ziet en het gronddelict valsheid in geschrifte naar het mij voorkomt wat anders dan in de zaak die in het arrest van 21 april 2020 voorlag. Het hof overweegt dat de verdachte ‘kort voordat zij een huis wilde gaan kopen ‘fictief’ bij het bedrijf (is) gaan werken met – zo komt uit het dossier naar voren – het enkele doel om daarmee te bewerkstelligen dat zij een ‘wit’ salaris zou kunnen ontvangen en op grond daarvan een hypotheek zou kunnen krijgen’. Dat duidt erop dat de valsheid in geschrifte in dit geval niet werd gepleegd om de werkelijke aard van de betalingen te verhullen, maar dat de betalingen van salaris veeleer een uitvloeisel waren van de valsheid in geschrift. Uit ’s hofs vaststelling dat de verdachte ‘fictief’ bij [A] B.V. is gaan werken met ‘het enkele doel om daarmee te bewerkstelligen dat zij een ‘wit’ salaris zou kunnen ontvangen en op grond daarvan een hypotheek zou kunnen krijgen’ volgt dat [A] B.V. geen salaris aan de verdachte zou hebben betaald als niet met valse geschriften een fictief dienstverband was gecreëerd. De vaststelling dat facturen bedoeld zijn om de herkomst van geldbedragen te verhullen wijst erop dat dezelfde betalingen bij afwezigheid van deze facturen onder een andere of zonder valse dekmantel zouden hebben plaatsgevonden.

28. Ik wijs er in dat verband nog op dat getuige [betrokkene 3] heeft verklaard dat de ABN AMRO bank bij de acceptatie van een hypotheek alleen kijkt ‘naar de werkgeversverklaring, de salarisstrook en naar de bankrekening als de klant zijn salaris gestort wordt bij de ABN-AMRO bank’ (bewijsmiddel 19). Vermelding verdient dat uit de bankafschriften van [A] B.V, kan worden afgeleid dat ‘salaris’ van verdachte werd gestort op een rekening van de ABN AMRO bank (bewijsmiddel 8).¹³

29. Uw Raad is van oordeel, zo bleek, dat voorwerpen in beginsel slechts kunnen worden aangemerkt als ‘afkomstig (…) uit enig misdrijf’ in de zin van de artikelen 420bis en 420ter Sr indien het misdrijf voorafgaand aan de in art. 420bis Sr genoemde delictsgedragingen is gepleegd. Onder de bewijsmiddelen ontbreekt een op schrift gestelde (valse) arbeidsovereenkomst. Het hof heeft echter wel de op 23 januari 2013 door medeverdachte [medeverdachte 1] ondertekende werkgeversverklaring opgenomen (bewijsmiddel 18) alsmede de salarisspecificatie januari 2013 (bewijsmiddel 17). Ik begrijp ’s hofs overwegingen voor zover daarin is neergelegd dat de salarisbetalingen het gevolg zijn van ‘de hieraan ten grondslag gelegde delicten, namelijk valselijk opgestelde salarisspecificaties en een vals dienstverband’, aldus dat het hof met het begrip ‘vals dienstverband’ doelt op deze werkgeversverklaring en de valsheid in geschrifte die daarin gepleegd is (vgl. de bewezenverklaring van feit 4). Een groot deel van de salarisbetalingen heeft pas na 23 januari 2013 plaatsgevonden (op 25 januari, in april twee keer, in juni en in juli twee keer). In zoverre is voldaan aan de eis dat de (door het hof in aanmerking genomen) valsheid in geschrift aan de witwasgedragingen is voorafgegaan.

30. Al met al meen ik dat het hof uit de bewijsmiddelen heeft kunnen afleiden dat het overgrote deel van de geldbedragen waar de bewezenverklaring onder 2 op ziet, afkomstig was uit enig misdrijf, namelijk valsheid in geschrifte, en dat de bewezenverklaring in zoverre toereikend is gemotiveerd. Wat de ‘salarisbetalingen’ (op 10 januari 2013) betreft waarvan niet uit de bewijsmiddelen volgt dat zij na de valsheid in geschrifte hebben plaatsgevonden meen ik dat ’s hofs bewijsvoering, waarin geen nadere aandacht wordt besteed aan het chronologische verband tussen de valsheid in geschrifte en het witwassen, tekortschiet. Het slagen van de klacht in zoverre behoeft evenwel niet tot cassatie te leiden, nu aard en ernst van hetgeen is bewezenverklaard in zijn geheel beschouwd niet worden aangetast indien de bewezenverklaring onder 2 niet tevens op de salarisbetalingen tot 23 januari 2013 zou zien.¹⁴

31. De stellers van het middel klagen voorts dat ’s hofs oordeel dat de verdachte wist dat de gelden waarmee haar salaris werd uitbetaald van misdrijf afkomstig waren, ontoereikend gemotiveerd is en in tegenspraak met ’s hofs oordeel dat het bewijs tekortschiet dat de verdachte daadwerkelijk wist of redelijkerwijs moest vermoeden dat haar ouders niet over voldoende legale inkomsten beschikten om haar € 51.000,- te schenken of haar huis ingrijpend te verbouwen.

32. Voor zover de stellers van het middel ervan uitgaan dat het hof zou hebben vastgesteld dat de gelden waarmee het salaris betaald is daaraan voorafgaand van misdrijf afkomstig waren, ontbeert het middel feitelijke grondslag. In ’s hofs overwegingen ligt slechts besloten dat deze gelden na uitbetaling tot de door het hof benoemde valsheid in geschrifte te herleiden waren. En dat deze gelden daarmee uit misdrijf afkomstig waren. De bewezenverklaring van feit 2 is voorts niet in tegenspraak met de vrijspraak van witwassen voor zover de tenlastelegging ziet op de schenking van een bedrag door de ouders van verdachte. Dat het hof niet bewezen acht dat de daarop betrekking hebbende schenkingsovereenkomst valselijk is opgemaakt, nu daaraan ‘daadwerkelijk uitvoering (is) gegeven conform hetgeen in die overeenkomst is vermeld’, maakt juist een belangrijk verschil duidelijk met het fictieve dienstverband van verdachte. Van werkzaamheden waarmee de verdachte daadwerkelijk uitvoering heeft gegeven aan een dienstverband blijkt immers niet, zo heeft het hof uiteengezet.

33. De stellers van het middel klagen voorts dat uit de bewijsvoering niet zou volgen dat de verdachte met een ander van het plegen van witwassen een gewoonte heeft gemaakt. Gesteld wordt dat ‘gewoonte inhoudt een pluraliteit van feiten die niet slechts toevallig op elkaar volgen, maar onderling in zeker verband staan en wel (objectief) wat de aard van de feiten betreft, en (subjectief) wat de psychische gerichtheid van de dader aangaat: de neiging om telkens weer zo’n feit te begaan’. Uit de bewijsmiddelen zou niet meer volgen dan dat de verdachte over de maanden december 2012, februari 2013, maart 2013, april 2013, mei 2013 en juni 2013 salaris heeft ontvangen. Dat zij aldus de neiging had wit te wassen zou van een onjuiste rechtsopvatting getuigen en/of onvoldoende met redenen zijn omkleed.

34. Uw Raad heeft recentelijk geoordeeld dat voor een bewezenverklaring van het maken van ‘een gewoonte’ van witwassen niet vereist is dat wordt vastgesteld dat de verdachte ‘de neiging’ had om telkens weer zich schuldig te maken aan witwassen.¹⁵ Het hof heeft uit de bewijsmiddelen kunnen afleiden dat de verdachte een aantal malen ‘salaris’ heeft ontvangen, waarbij in ieder geval de betalingen op 25 januari, in april (twee keer), in juni en in juli (twee keer) afkomstig zijn uit (voorafgaande) valsheid in geschrifte, samenhangend met een fictief dienstverband. Daarmee gaat het om gelijksoortige gedragingen die verband houden met hetzelfde (type) gronddelict. In dat licht getuigt ’s hofs oordeel dat de verdachte van het witwassen een gewoonte heeft gemaakt niet van een onjuiste rechtsopvatting en is het toereikend met redenen omkleed.

35. De stellers van het middel vestigen tenslotte de aandacht op de bewezenverklaring voor zover inhoudend dat de verdachte ‘van een voorwerp, te weten een hoeveelheid geld de werkelijke aard en de herkomst (heeft) verborgen en verhuld, terwijl zij, verdachte, en haar mededader wisten, dat dat voorwerp – onmiddellijk of middellijk – afkomstig was uit enig misdrijf’. Als dit onderdeel van de bewezenverklaring ‘ziet op een ander voorwerp dan het uitbetaalde salaris’ is dit onderdeel volgens de stellers van het middel ontoereikend gemotiveerd.

36. Uit ’s hofs overwegingen volgt naar het mij voorkomt dat de bewezenverklaring van feit 2 enkel ziet op de betalingen van ‘salaris’ aan verdachte. Daarmee is de voorwaarde waaronder de stellers van het middel deze deelklacht formuleren niet vervuld.

37. Ten overvloede merk ik nog op dat de bewezenverklaring van feit 2 tevens inhoudt dat de verdachte en haar mededader telkens geldbedragen hebben verworven, voorhanden gehad en omgezet terwijl de verdachte en haar mededader telkens wisten dat deze geldbedragen (on)middellijk afkomstig waren uit enig misdrijf. Aard en ernst van het bewezenverklaarde zouden door het wegvallen van het bij het eerste gedachtestreepje bewezenverklaarde (derhalve) niet worden aangetast en ook de kwalificatie zou gelijk blijven.

38. Het tweede middel leidt niet tot cassatie.

39. Het derde middel bevat de klacht dat de bewijsmiddelen niet-redengevende onderdelen bevatten en dat de bewezenverklaringen onder 1, 2 en 4 om die reden niet behoorlijk zijn gemotiveerd. De stellers van het middel wijzen daarbij in de eerste plaats op bewijsmiddel 1 en de bewijsmiddelen 2 t/m 6, voor zover inhoudende loonheffingsstaten van de medeverdachte, in de tweede plaats op bewijsmiddel 8, in de derde plaats op bewijsmiddel 10, onder meer voor wat betreft de transactie met betrekking tot het sanitair ter waarde van ongeveer € 40.000,-, en in de vierde plaats op bewijsmiddel 12.

40. Het hof stelt in de bewijsmotivering vast dat medeverdachte [medeverdachte 2] in november 2012 in loondienst is gekomen bij [A] B.V. en dat het gestelde dienstverband doorloopt tot en met april 2013. Het hof stelt voorts vast dat de medeverdachte zijn dochter ‘fictief’ in dienst heeft genomen en valse salarisstroken en een valse werkgeversverklaring heeft verstrekt. Het hof heeft mede op grond van de loonheffingsstaten kunnen vaststellen dat de medeverdachte binnen [A] B.V. een positie bekleedde die hem daartoe in staat stelde.

41. Bewijsmiddel 8 behelst een (gedeeltelijke) weergave van tien bankafschriften van [A] B.V. in de periode van 29 november 2012 tot en met 4 juli 2013. Op zes bankafschriften zijn betalingen aan verdachte vermeld. Op vier bankafschriften staan salarisbetalingen aan [betrokkene 5] vermeld, ter hoogte van € 1.453,97 dan wel € 1.454,89. Deze salarisbetalingen bevestigen de hoogte van de salarisbetalingen die in de woonbranche gebruikelijk zijn (vgl. bewijsmiddel 7). Voorts staan op de afschriften dertien stortingen vermeld. Deze stortingen staan voor een belangrijk deel in verband met ’s hofs overweging dat voor iedere uitbetaling van salaris aan de medeverdachte en de verdachte ‘een contante storting van een gelijk bedrag op de rekening van [A] B.V. werd gedaan’. Die constatering is één van de bouwstenen voor het oordeel dat ‘feitelijk geen sprake was van een daadwerkelijk functionerend bedrijf dat zich bezig hield met de verkoop van bedden en matrassen’. Ook de verklaringen van [medeverdachte 1] (bewijsmiddelen 10 en 12) bevatten feiten en omstandigheden die tot dat oordeel reden geven. Dat oordeel ligt vervolgens mede ten grondslag aan de conclusie dat sprake was van een fictief dienstverband.

42. Aldus bezien heeft het hof de (elementen uit) bewijsmiddelen waar de steller van het middel aan refereert als redengevend kunnen aanmerken. In ieder geval doet zich niet de situatie voor dat in de bewijsmiddelen zoveel niet-redengevende stukken zitten dat dit de deugdelijkheid van de bewijsvoering raakt. Ik teken daar nog bij aan dat de enkele omstandigheid dat de bewijsmiddelen één of enkele onderdelen bevatten die niet redengevend zijn voor de bewezenverklaring niet tot cassatie leidt.¹⁶

43. Het derde middel faalt.

44. Het vierde middel klaagt over schending van het vereiste van berechting binnen een redelijke termijn, in het bijzonder de inzendingstermijn in cassatie.

45. Namens de verdachte is op 9 april 2019 cassatieberoep ingesteld. De stukken van het geding zijn op 30 september 2020 ter griffie van de Hoge Raad ontvangen. Dat brengt mee dat de inzendingstermijn van acht maanden met bijna tien maanden is overschreden. Ambtshalve merk ik op dat Uw Raad meer dan twee jaren nadat het cassatieberoep is ingesteld uitspraak zal doen. Een en ander dient in beginsel te leiden tot strafvermindering.

46. Het eerste, tweede en derde middel leiden niet tot cassatie. In ieder geval het eerste en derde middel kunnen met de aan art. 81, eerste lid, RO ontleende formulering worden afgedaan. Het vierde middel slaagt. Ambtshalve heb ik, behoudens hetgeen ik over het vereiste van berechting binnen een redelijke termijn heb opgemerkt, geen gronden aangetroffen die tot vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding behoren te geven.

47. Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak, doch uitsluitend wat betreft de opgelegde taakstraf, tot vermindering daarvan aan de hand van de gebruikelijke maatstaf, en tot verwerping van het beroep voor het overige.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG