Ongewenst gedrag op het werk

pwj

drs. P.W.J van BekkumAdviseur Leren en Ontwikkelen, Raad voor de Kinderbescherming, ministerie Justitie en Veiligheid

Bijgewerkt tot 20 februari 2023

Steeds meer werknemers krijgen tijdens hun werk te maken met ongewenst gedrag door collega's, klanten of patiënten. Ook zien we een stijgende trend in het aantal diefstallen en overvallen met geweld en bedreiging. Werknemers die worden blootgesteld aan ongewenst gedrag kunnen hier nog jaren last van houden. Deze praktijkinformatie beschrijft knelpunten, geeft inzicht in de problematiek omtrent ongewenst gedrag en biedt praktische oplossingen voor medewerkers, managers en organisaties om dit gedrag te voorkomen of er op een adequate wijze mee om te gaan aan de hand van de volgende vragen: Wat is ongewenst gedrag en wat zijn de gevolgen ervan? Hoe herken je pesten, discriminatie, agressie en intimidatie? Hoe pak je de oorzaken en gevolgen van ongewenst gedrag adequaat aan?

AI 41

Ongewenst gedrag op het werk (AI-41) is onderdeel van de reeks Arbo-informatiebladen op Sdu HSE.

Wat is ongewenst gedrag

Pesten, discriminatie, (seksuele) intimidatie en agressie en geweld zijn vormen van ongewenst gedrag.

Wat zijn de risico’s?

Ongewenst gedrag kan leiden tot werkstress, gezondheidsklachten en (langdurig) ziekteverzuim.

Wat zegt de wet?

Art. 3 lid 2 Arbowet zegt dat de werkgever, binnen het algemeen arbeidsomstandighedenbeleid, een beleid moet voeren gericht op voorkoming en indien dat niet mogelijk is beperking van psychosociale arbeidsbelasting. De wetgever beschouwd PSA als belangrijk arbeidsrisico beschouwd waartegen een werkgever werknemers moet beschermen. De Arbowet art. 3e vermeldt expliciet agressie en geweld, seksuele intimidatie, pesten en discriminatie als mogelijke veroorzakers van psychosociale arbeidsbelasting (PSA).

Wat betekent dit in de praktijk?

Bedrijven moeten een beleid voeren dat is gericht op zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden. Beleid dat gericht is op het voorkomen of beperken van blootstelling aan ongewenst gedrag maakt onderdeel uit van deze verplichting.

In de praktijkinformatie hierna besteden we naast de wetgeving veel aandacht aan de praktische invulling.

1 Introductie

1.1 Ongewenst gedrag op het werk

Pesten, discriminatie, (seksuele) intimidatie en agressie en geweld zijn vormen van ongewenst gedrag. Het kan leiden tot werkstress, gezondheidsklachten en (langdurig) ziekteverzuim. Ongewenst gedrag en werkstress zijn een vorm van psychosociale arbeidsbelasting (PSA) en worden door de wetgever als belangrijk arbeidsrisico beschouwd waartegen een werkgever werknemers moet beschermen. Ook arbeidsconflicten kunnen leiden tot PSA. Deze praktijkinformatie behandelt de hele cyclus van ongewenst gedrag, van ontstaan tot afhandeling en preventie.

1.2 Wettelijke bepaling

Werkgevers in Nederland hebben te maken met een wettelijke verplichting omtrent de zorg voor de veiligheid en de gezondheid van werknemers. Bedrijven moeten daartoe een beleid voeren dat is gericht op zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden. Beleid dat gericht is op het voorkomen of beperken van blootstelling aan ongewenst gedrag maakt onderdeel uit van deze verplichting tot het voeren van arbeidsomstandighedenbeleid (arbobeleid). Volgens de wetgever is ongewenst gedrag, naast werkdruk, een vorm van psychosociale arbeidsbelasting (PSA) die tot stress leidt.

1.2.1 Wat zegt de wet over ongewenst gedrag op de werkvloer?

1.3 Definitie ongewenst gedrag

2 Wat is ongewenst gedrag?

2.1 Ongewenst gedrag op het werk

2.2 Oorzaken en achtergronden van ongewenst gedrag

2.3 Welke gevolgen heeft ongewenst gedrag op het werk?

2.3.1 Ongewenst gedrag op het werk als bron van stress

2.3.2 Welke gevolgen heeft een incident?

2.4 Preventief beleid ongewenst gedrag

2.5 Welke opvang en behandelmogelijkheden zijn er?

2.5.1 Protocol

2.6 Hoe kan beleid ongewenst gedrag ontwikkeld worden?

2.6.1 Best practice-model ongewenst gedrag op het werk

2.6.2 Uitwerking best practice-model

2.6.3 Ongewenst gedrag en projectmatig werken

2.6.4 Uitgangspunten gewenst gedrag

2.7 Opleiding, voorlichting en instructie ongewenst gedrag

2.8 Verschillende vormen ongewenst gedrag

2.9 Samenvatting

3 Agressie en geweld

3.1 Inleiding

3.2 Wat verstaan we onder agressie en geweld?

3.2.1 Definities

3.2.2 Wat zegt de wet?

3.2.3 Hoe vaak komt agressie en geweld voor?

3.2.4 In welke vormen komt agressie en geweld voor?

3.3 Agressie en geweld tussen medewerker en klant

3.4.1 Wat zijn de oorzaken?

3.4.2 Hoe herken je agressie en geweld?

3.3.3 Registratie en analyse

3.3.4 Hoe pakken organisaties agressie en geweld aan?

3.4 Agressie en geweld tussen medewerkers onderling

3.4.1 Welke oorzaken zijn er voor agressie en geweld tussen werknemers?

3.4.2 Wat is een goede aanpak voor agressie en geweld tussen werknemers?

3.4.3 Welke aanpak op organisatieniveau?

3.4.4 Aanpak van fysieke factoren

3.4.5 Welke interventies zijn mogelijk bij de aanpak van interactie tussen medewerkers?

3.4.6 Hoe om te gaan met verschillende vormen van agressie en geweld?

3.5 Agressie en geweld tussen medewerker en leidinggevende

3.5.1 Welke oorzaken zijn er voor agressie en geweld tussen medewerker en leidinggevende?

3.5.2 Wat is een goede aanpak en preventie?

3.6 Welke maatregelen neem je tegen agressie en geweld?

3.6.1 Bronmaatregelen

3.6.2 Collectieve maatregelen

3.6.3 Individuele maatregelen

3.6.4 Persoonlijke beschermingsmiddelen (pbm’s)

3.7 Opleiding, voorlichting en instructie agressie en geweld

3.8 Gezondheidsbewaking agressie en geweld

3.9 Hulpverlening bij agressie- en geweldsincident

3.10 Samenvatting

4 Pesten

4.1 Inleiding

4.2 Definitie, verschijningsvormen en gevolgen pesten

4.2.1 Wat is pesten?

4.2.2 Hoe kan je pesten herkennen?

4.2.3 Oorzaken van pestgedrag

4.2.4 Gevolgen van pesten

4.3 Pesten tussen medewerkers onderling

4.3.1 Welke oorzaken zijn er voor onderling pestgedrag?

4.3.2 Hoe pakt een organisatie pestgedrag aan?

4.3.3 Organisatieaanpak en preventie

4.4 Pesten van medewerker(s) door leidinggevende

4.4.1 Welke oorzaken zijn er voor pestgedrag door de leidinggevende?

4.4.2 Welke aanpak en preventiemogelijkheden zijn er voor pestgedrag door de leidinggevende?

4.4 Samenvatting

5 Seksuele intimidatie

5.1 Inleiding

5.2 Definitie, verschijningsvormen en gevolgen seksuele intimidatie

5.2.1 Wat is seksuele intimidatie?

5.2.2 Verschillende vormen seksuele intimidatie

5.2.3 Gevolgen van seksuele intimidatie

5.3 Seksuele intimidatie tussen werknemer en klant

5.3.1 Wat zijn oorzaken en gevolgen van seksuele intimidatie tussen medewerker en klant?

5.3.2 Hoe kan seksuele intimidatie aangepakt en voorkomen worden?

5.4 Seksuele intimidatie tussen werknemers onderling

5.4.1 Wat zijn de oorzaken en gevolgen van seksuele intimidatie tussen medewerkers onderling?

5.4.2 Wat is een goede aanpak voor seksuele intimidatie tussen medewerkers?

5.5. Samenvatting

6 Discriminatie

6.1 Inleiding

6.2 Definitie, verschijningsvormen en gevolgen discriminatie

6.2.1 Wat is discriminatie?

6.2.2 Hoe kun je discriminatie herkennen?

6.2 Gevolgen van discriminatie

6.3 Hoe kun je discriminatie tegengaan?

6.4 Samenvatting

7 Arbeidsconflicten

7.1 Inleiding

7.2 Definitie en ontstaan van arbeidsconflicten

7.2.1 Wat is een arbeidsconflict?

7.2.2 Hoe ontstaan arbeidsconflicten?

7.3 Welke effecten hebben arbeidsconflicten?

7.4 Wat is een goede conflicthantering?

7.4.1 Diagnose

7.4.2 Aanpak (best practice) bij arbeidsconflicten

7.4.3 Conflicten tussen groepen

7.4.4 Rationele effectiviteitstraining

7.5 Welke gevolgen hebben arbeidsconflicten?

7.5.1 Arbeidsconflict met ziekmelding

7.10 Wat zegt de wet over arbeidsconflicten?

7.11 Samenvatting

8 Begrippen en afkortingen

8.1 Begrippen

8.2 Afkortingen

9 PSA tools Sdu HSE : Checklisten, modelbrieven, flowcharts

9.1 Intentieverklaring ongewenst gedrag

9.2 Algemene checklist ongewenste omgangsvormen

9.2.1 Algemeen

9.2.2 Draagvlak

9.2.3 Gebouwontwerp

9.2.4 Functieontwerp

9.2.5 Werkplekontwerp

9.2.6 Samenwerking

9.2.7 Personeelsbeleid

9.2.8 Beleid sociale veiligheid

9.2.9 Dienstverlening

9.3 Gedragscode ongewenste omgangsvormen op de werkplek (voorbeeld)

9.4 Registratieformulier ongewenst gedrag (voorbeeld)

9.5 Checklist agressie en geweld

9.5.1 Beleid

9.5.2 Draagvlak

9.5.3 Gebouwontwerp

9.5.4 Functieontwerp

9.5.5 Werkplekontwerp

9.5.6 Samenwerking

9.5.7 Personeelsbeleid

9.6 Checklist pesten

9.6.1 Beleid

9.6.2 Draagvlak

9.6.3 Gebouwontwerp

9.6.4 Functieontwerp

9.6.5 Werkplekontwerp

9.6.6 Samenwerking

9.6.7 Personeelsbeleid

9.7 Checklist seksuele intimidatie

9.7.1 Beleid

9.7.2 Draagvlak

9.7.3 Gebouwontwerp

9.7.4 Functieontwerp

9.7.5 Werkplekontwerp

9.7.6 Samenwerking

9.6.7 Personeelsbeleid

9.8 Intentieverklaring seksuele intimidatie (voorbeeld)

9.9 Beleid seksuele intimidatie/ongewenste omgangsvormen (voorbeeld)

9.9.1 Inleiding

9.9.2 Definitie van het begrip ongewenste omgangsvormen

9.9.3 Klachtenprocedure

9.9.4 De rol van en eisen aan de vertrouwenspersonen

9.10 Klachtenregeling seksuele intimidatie (voorbeeld)

9.10.1 Voorbeeld klachtenregeling

9.11 Protocol arbeidsconflicten tussen organisatie X en arbodienst X

9.11.1 Uitgangspunten bij dit protocol

9.11.2 Processtandaard organisatie X-arbodienst X voor conflictoplossende interventies