Rechtbank Midden-Nederland, 01-10-2019, ECLI:NL:RBMNE:2019:6343, UTR 19/1216-T en UTR 19/1228-T

12.1

De rechtbank overweegt dat artikel 8:69a van de Awb niet aan vernietiging van het bestreden besluit in de weg staat. De rechtsregels waarop eiser 1 zich beroept strekt ook tot de bescherming van zijn belangen. De woning van eiser 1 ligt namelijk direct tegenover de [naam perceel 1] , die als onderdeel van de […] als rijksmonument is beschermd. De rechtbank is van oordeel dat de belangen van eiser 1 bij behoud van een goede kwaliteit van zijn directe leefomgeving in dit geval is verweven met de belangen die de Erfgoedwet beoogt te beschermen.

10.2

Bij de beantwoording van de vraag of sprake is van een verstoring van een beschermd rijksmonument is de omschrijving van dat monument in het rijksmonumentenregister in de eerste plaats bepalend. Daarnaast kan het zo zijn dat bepaalde zichtassen of zichtlijnen bijzondere bescherming hebben. Deze twee elementen zal de rechtbank bespreken.

12.3

Volgens rechtspraak van de ABRvS, bijvoorbeeld de uitspraak van ABRvS van 3 april 2013 (ECLI:NL:RVS:2013:BZ7541), is niet het kadastrale perceel de grondslag voor de bescherming van wat zich daarop bevindt, maar is alleen datgene beschermd wat als zelfstandige eenheid is genoemd in de redengevende omschrijving. Het gaat bij de bepaling van een zelfstandige eenheid om wat bouwkundig en functioneel één onlosmakelijk geheel vormt. Dit criterium is van toepassing op alle beschermde rijksmonumenten. Hier gaat het dus om de vraag of de bomen zelfstandige eenheden zijn die onlosmakelijk één geheel vormen met de [naam perceel 1] .

12.4

In de registeromschrijving wordt gesproken over een aarden verdedigingswerk, dat in 1745 en 1746 is aangelegd, en bestaat uit een aarden wal, aangelegd als verdedigingswal. Uit de registeromschrijving in samenhang met de hierin omschreven waardering volgt naar het oordeel van de rechtbank dat de bescherming van het verdedigingswerk, in combinatie met de andere onderdelen binnen het systeem van de […] dat als complex is beschermd, ziet op de structuurbepalende elementen van de aanleg en niet op bomen die in een later stadium aanwezig zijn. De functionele en fysieke samenhang van de onderdelen van het complex staan centraal in de beschrijving en de waardering van het monument. De rechtbank heeft geen aanknopingspunten voor het oordeel dat de aanwezige bomen onder de bescherming van het monument vallen en dat het kappen daarvan een aantasting van het rijksmonument oplevert waarvoor een omgevingsvergunning nodig is. De rechtbank heeft ook geen reden om aan te nemen dat het kappen van bomen het rijksmonument op andere wijze aantast. Verweerder heeft namelijk op de zitting toegelicht dat de bomen worden gekapt en dat de stam en de boomwortels niet worden verwijderd. De wortelstructuren in de grond worden dus niet aangetast.

12.5

Uit rechtspraak volgt dat soms zichtassen of zichtlijnen beschermd zijn waardoor bij een beperking of belemmering daarvan het monument verstoord wordt (ABRvS van 12 december 2007, ECLI:NL:RVS:2007:BB9943). De rechtbank heeft echter geen aanknopingspunten voor het oordeel dat het monument wordt verstoord door een belemmering van het zicht dat eiser 1 op het monument heeft. Uit de registeromschrijving blijkt niet dat er sprake is van historische zichtlijnen of zichtassen die in het bijzonder moeten worden beschermd. In de toelichting bij het bestemmingsplan staat beschreven dat de cultuurhistorische waarde van de [naam perceel 1] zich uit in de aanwezigheid van 'open vizieren' vanaf de bunkers op de [naam perceel 1] over het plangebied naar het landschap. De rechtbank ziet hierin niet dat een belemmering van (direct) zicht op de [naam perceel 1] een aantasting van dat monument oplevert.

12.6

Nu eiser 1 zijn standpunt niet nader heeft onderbouwd, bijvoorbeeld met een deskundigenonderzoek, ziet de rechtbank vooralsnog geen aanleiding voor het oordeel dat

- naast een omgevingsvergunning voor de activiteiten bouwen en kappen - een omgevingsvergunning voor het verstoren van een rijksmonument nodig was. De rechtbank komt op het ontbreken van de onderbouwing aan het einde van de uitspraak terug.

13. Eiser 1 voert aan dat zijn uitzicht wordt aangetast door de kap van de bomen, omdat de woningen dicht bij zijn woning worden gebouwd en het zicht op die woningen nog duidelijker wordt als de bomen op de [naam perceel 1] weg zijn.

14. Verweerder heeft hiertegen ingebracht dat het beeld wat meer open wordt, maar dat er ook een herplantplicht geldt en dat de nieuw te planten bomen zo veel mogelijk op dezelfde plek terugkomen. Daarnaast heeft verweerder erop gewezen dat de boom met boomnummer 5 vooralsnog behouden blijft, omdat het verwijderen van twee takken voldoende ruimte biedt voor de bouwwerkzaamheden. Als blijkt dat de boom daarna niet meer levensvatbaar is, zal deze boom alsnog worden gekapt. Verweerder zal dan alsnog gebruik maken van de verleende omgevingsvergunning om deze boom te kappen. Op de zitting heeft de vakspecialist groen van verweerder hierover meegedeeld dat hij verwacht dat de boom voldoende levensvatbaar blijft na verwijdering van de takken, zodat het kappen waarschijnlijk niet nodig is.

15. De rechtbank stelt vast dat de gemeente een aanvraag heeft ingediend voor het kappen van in totaal zes bomen en dat bij het primaire besluit daarvoor een omgevingsvergunning is verleend. In het bestreden besluit heeft verweerder geconcludeerd dat de boom met boomnummer 5 behouden blijft, omdat er een alternatief bestaat voor kap, namelijk het verwijderen van twee takken. Zoals verweerder op de zitting heeft erkend, heeft hij in het bestreden besluit aan deze conclusie niet het rechtsgevolg verbonden dat de verleende omgevingsvergunning voor de activiteit kappen niet (meer) geldt voor boomnummer 5. De rechtbank oordeelt dat het vanwege de rechtszekerheid nodig is om dit rechtsgevolg expliciet te verbinden aan het bestreden besluit. Als later blijkt dat het toch nodig is om de boom te kappen, kan de gemeente daartoe opnieuw een omgevingsvergunning aanvragen. Vanwege strijd met het rechtszekerheidsbeginsel kleeft er dus een gebrek aan het bestreden besluit. Deze beroepsgrond slaagt. De rechtbank komt verderop in deze uitspraak terug op de consequenties hiervan.

16. Eisers voeren verder aan dat de omgevingsvergunning voor het kappen van de bomen in strijd met de Bomenverordening is verleend. Volgens eisers dient behoud van beschermde bomen het uitgangspunt te zijn en heeft verweerder geen uitputtend onderzoek verricht of er alternatieven zijn voor behoud van de bomen, bijvoorbeeld door aanpassing van het bouwplan. Eisers betogen verder dat er geen maatschappelijk belang aanwezig is dat opweegt tegen het behoud van de beschermde houtopstand.

17. Op grond van artikel 2, eerste lid, van de Bomenverordening 2012 Gemeente Leusden (de Bomenverordening), voor zover hier van belang, stellen Burgemeester en wethouders een Groene Kaart met beschermde houtopstand vast. De kaart met bijbehorend register wordt indien noodzakelijk iedere 5 jaar herzien. De kaart en het bijbehorende register bevatten een samenhangend geheel van de volgende houtopstanden:

a. bomenstructuren;

b. bospercelen op de [naam perceel 1] ;

c. bomen uit het landelijk Register van Monumentale Bomen van de Bomenstichting;

d. lokale monumentale en waardevolle bomen.

18. Verweerder heeft op de zitting toegelicht dat in Module D van het Bomenplan 2012-2021 van de gemeente Leusden het beleid is vastgelegd dat wordt gehanteerd bij de beoordeling van aanvragen om een omgevingsvergunning voor kappen, waarbij een ontheffing op grond van de Bomenverordening nodig is. Dit beleid is gepubliceerd op de gemeentelijke website. De omgevingsvergunning voor de bomenkap is hieraan getoetst.

19.1

De rechtbank heeft niet kunnen vaststellen - en door de gemachtigde van eiser 1 is op de zitting betwist - dat Module D van het Bomenplan ten tijde van het bestreden besluit is gepubliceerd. Dat betekent dat de inhoud hiervan niet als beleidsregel in de zin van artikel 1:3, vierde lid, van de Awb kan worden aangemerkt. Verweerder heeft dit document uit oogpunt van een zorgvuldige voorbereiding van het besluit wel als interne vaste gedragslijn kunnen gebruiken bij de beoordeling van aanvragen voor de benodigde ontheffing bij een omgevingsvergunning voor kappen.

19.2

Artikel 4 van de Bomenverordening schrijft voor dat bij uitzondering een ontheffing kan worden verleend als alternatieven voor behoud van de bomen uitputtend zijn onderzocht. De vraag die aan de rechtbank eerst voorligt is of verweerder voldoende uitputtend onderzoek heeft verricht naar alternatieven voor behoud van de bomen.

19.3

Verweerder heeft op de zitting toegelicht dat er in eerste instantie een omgevingsvergunning is verleend voor het kappen van elf bomen op de [naam perceel 1] om de woningbouw mogelijk te kunnen maken. Die vergunning is op 1 mei 2018 ingetrokken, omdat uit nader onderzoek bleek dat de kap van zes bomen voldoende is. Daarna heeft de gemeente een aanvraag ingediend voor het kappen van de zes bomen waar het in deze procedure over gaat. Verder is er overleg geweest met de projectontwikkelaar. Verweerder merkt dit aan als het vereiste onderzoek naar alternatieven dat artikel 4 van de Bomenverordening voorschrijft.

19.4

De rechtbank overweegt dat volgens artikel 4 van de Bomenverordening het onderzoek naar alternatieven, uitputtend moet zijn. Uit de omstandigheid dat verweerder na weerstand van omwonenden de oorspronkelijk verleende omgevingsvergunning voor de kap van elf bomen heeft ingetrokken en een nieuwe vergunning heeft verleend voor de kap van zes bomen, kan de rechtbank onvoldoende afleiden dat een dergelijk onderzoek heeft plaatsgevonden. Verweerder heeft niet inzichtelijk gemaakt hoe dit onderzoek heeft plaatsgevonden en of alternatieven voor behoud uitputtend zijn onderzocht. Het is de rechtbank daardoor ook niet duidelijk of en zo ja welke alternatieven er zijn voor behoud van de bomen waarvoor nu een vergunning is verleend en wat de haalbaarheid van die alternatieven is. Ook de interne vaste gedragslijn die verweerder hanteert bij de beoordeling of een ontheffing kan worden verleend, biedt de rechtbank geen aanknopingspunten voor het oordeel dat de handelwijze van verweerder volstaat als uitputtend onderzoek naar alternatieven. Hierin staat immers dat de aanvrager moet aantonen dat hij alternatieven heeft beoordeeld, waarbij de beschermde houtopstand duurzaam in stand kan worden gehouden, en dat die alternatieven onhaalbaar zijn op grond van fysiek-ruimtelijke, (sociaal-) economische en/of maatschappelijke eisen. De rechtbank is dan ook van oordeel dat er op dit punt een motiveringsgebrek kleeft aan het bestreden besluit. Deze beroepsgrond slaagt.

20. De rechtbank is van oordeel dat het hiervoor geconstateerde motiveringsgebrek eerst moet worden hersteld voordat de rechtbank de vraag kan beantwoorden of verweerder in redelijkheid de belangen bij het kappen van de bomen om woningbouw mogelijk te maken heeft kunnen laten prevaleren boven het belang van eisers bij behoud van de bomen. Aan de bespreking van de beroepsgronden over de belangenafweging komt de rechtbank dus nog niet toe.

21. De rechtbank is gelet op wat zij hiervoor onder 15 en onder 19.4 heeft overwogen van oordeel dat er gebreken kleven aan het bestreden besluit. Het bestreden besluit is in strijd met het rechtszekerheidsbeginsel en artikel 7:12 van de Awb. Op grond van artikel 8:51a, eerste lid, van de Awb kan de rechtbank het bestuursorgaan in de gelegenheid stellen een gebrek in het bestreden besluit te herstellen of te laten herstellen. Op grond van artikel 8:80a van de Awb doet de rechtbank dan een tussenuitspraak. De rechtbank ziet aanleiding om verweerder in de gelegenheid te stellen het gebrek te herstellen. Dat herstellen kan uitsluitend met een nieuw besluit. Hierna zal de rechtbank beschrijven op welke manier verweerder de gebreken kan herstellen.

22. Om het gebrek in het bestreden besluit zoals beschreven in 15 te herstellen, moet verweerder een nieuwe beslissing op de bezwaren nemen, waarin expliciet wordt overwogen dat het primaire besluit I wordt herroepen voor zover dat ziet op het kappen van boomnummer 5. Het gebrek in het bestreden besluit, zoals omschreven in 19.4 kan verweerder herstellen door:

- op kenbare wijze de alternatieven voor behoud van de beschermde houtopstand uitputtend te onderzoeken en

- in de nieuwe beslissing op bezwaar aan de hand van dit onderzoek aanvullend te motiveren of en zo ja welke alternatieven er zijn voor behoud van de resterende vijf bomen en wat de haalbaarheid van die alternatieven is.

23. De rechtbank bepaalt de termijn waarbinnen verweerder de gebreken kan herstellen op vier weken na verzending van deze tussenuitspraak.

24. In 12.6 heeft de rechtbank overwogen dat eiser 1 niet aannemelijk heeft gemaakt dat het kappen van de bomen een aantasting van het rijksmonument oplevert waarvoor een omgevingsvergunning nodig is. Nu verweerder in de gelegenheid wordt gesteld om alsnog de alternatieven voor behoud van de beschermde houtopstand uitputtend te onderzoeken, stelt de rechtbank eiser 1 eveneens in de gelegenheid om de tijd die verweerder krijgt voor de herstelpoging te gebruiken om hun beroepsgrond dat de kap van de bomen een aantasting van het rijksmonument oplevert nader te onderbouwen, bijvoorbeeld met een deskundigenonderzoek.

25. Verweerder moet op grond van artikel 8:51b, eerste lid, van de Awb én om nodeloze vertraging te voorkomen zo spoedig mogelijk, maar uiterlijk binnen twee weken, meedelen aan de rechtbank of hij gebruik maakt van de gelegenheid de gebreken te herstellen. Als verweerder gebruik maakt van die gelegenheid, zal de rechtbank eisers en derde-partij in de gelegenheid stellen binnen vier weken te reageren op de herstelpoging van verweerder. In beginsel, ook in de situatie dat verweerder de hersteltermijn ongebruikt laat verstrijken, zal de rechtbank zonder tweede zitting uitspraak doen op het beroep.

26. Vanwege de goede procesorde zal de rechtbank in beginsel partijen niet toestaan om na de tussenuitspraak nieuwe geschilpunten of beroepsgronden aan de orde te stellen. De rechtbank verwijst naar de uitspraak van de ABRvS van 12 juni 2013 (ECLI:NL:RVS:2013:CA2877).

27. De rechtbank houdt iedere verdere beslissing aan tot de einduitspraak op het beroep. Dat laatste betekent ook dat zij over de proceskosten en het griffierecht nu nog geen beslissing neemt.