Parket bij de Hoge Raad, 25-04-2014, ECLI:NL:PHR:2014:523, 14/00896

2.1

2.2

Onderdeel 1 is gericht tegen rov. 3.5 en 3.6 van het hof, waarin het hof ingaat op een aantal schulden van [verzoeker]. In rov. 3.5 gaat het hof in op de schulden aan de Rabobank, aan de ABN AMRO Bank en aan de ex-echtgenote van [verzoeker] (Mol) en hun kinderen. Het hof oordeelt dat [verzoeker] onvoldoende aannemelijk heeft gemaakt dat hij ten aanzien van het (ontstaan en) onbetaald laten van deze schulden te goeder trouw is geweest en dat het op de weg van [verzoeker] lag om het hof hierin inzicht te geven, maar dat [verzoeker] hier niet in is geslaagd. In rov. 3.6 gaat het hof in op de schulden aan de Orde van Advocaten en aan [B] c.s. Het hof stelt vast dat deze schulden samenhangen met onrechtmatige uitlatingen door [verzoeker] en een ernstig tekortschietende praktijkvoering van [A] B.V. en oordeelt dat de schuld aan de Orde van Advocaten binnen de vijfjaarstermijn valt en dat ten aanzien van beide schulden niet aannemelijk is geworden dat deze te goeder trouw zijn ontstaan.

2.3

De rechtbank is in haar vonnis slechts op twee schulden van [verzoeker] ingegaan, te weten de schuld aan [B] c.s. en voornoemde schuld aan de curator. Ten aanzien van de schuld aan [B] c.s. (p. 2 van het vonnis, derde alinea) heeft de rechtbank geoordeeld dat deze niet in de weg staat aan toelating tot de schuldsaneringsregeling, omdat [verzoeker] (volgens de rechtbank) wel een punt had met zijn uitlatingen en ook heeft getracht om de schade te beperken. Ten aanzien van de schuld aan de curator (p. 2 van het vonnis, vierde alinea) heeft de rechtbank geoordeeld dat deze (zoals hierboven al uiteengezet) wél in de weg staat aan toelating tot de schuldsaneringsregeling. Voorafgaand aan de bespreking van voornoemde twee schulden heeft de rechtbank ten aanzien van de overige schulden van [verzoeker] als volgt overwogen (p. 2 van haar vonnis, derde alinea, eerste zin):

2.4

Het middel klaagt dat het hof buiten de grenzen van de rechtsstrijd is getreden door in rov. 3.5 en 3.6 een eigen oordeel te geven over de overige schulden van [verzoeker], terwijl [verzoeker] in zijn beroepschrift alleen gegriefd heeft tegen het oordeel van de rechtbank³ over de schuld aan de curator. Het middel stelt terecht dat het oordeel van het hof over de overige schulden afwijkt van het oordeel van de rechtbank zonder dat tegen dit oordeel van de rechtbank gegriefd is. Maar het middel gaat eraan voorbij dat rov. 3.5 en 3.6 van het hof niet afdoen aan rov. 3.7, waarin het hof (in navolging van de rechtbank) met een zelfstandig dragende overweging oordeelt dat de schuld aan de curator voortvloeit uit een vaststellingsovereenkomst uit 2011 in verband met aansprakelijkheid van [verzoeker] wegens kennelijk onbehoorlijk bestuur en dat deze schuld naar zijn aard moet worden aangemerkt als niet te goeder trouw ontstaan. Het hof overweegt in rov. 3.7 als volgt:

2.5

Onderdeel 2 is gericht tegen het oordeel van het hof in rov. 3.7 dat als gevolg van het voldoen van de schuld aan de curator de andere schuldeisers onbetaald zijn gelaten en dat ook in dit opzicht de goede trouw van [verzoeker] bij het onbetaald laten van zijn schulden niet aannemelijk is gemaakt. Het middel klaagt dat het hof miskent dat iedere persoon het recht heeft zijn of haar faillissement te voorkomen dan wel uit te stellen en dat het hof een onjuist ‘goede trouw-begrip’ hanteert door (als ik het middel goed begrijp) eraan voorbij te gaan dat weliswaar de crediteuren van [verzoeker] in privé niet zijn voldaan, maar (als gevolg van de betaling aan de curator) de (concurrente) crediteuren in het faillissement van [A] B.V. wél.

2.6

2.7

Onderdeel 3 is gericht tegen rov. 3.3 van het hof, waarin het hof een overweging van de rechtbank (op p. 2, achtste regel van onder van het vonnis van de rechtbank, hierboven al aangehaald) als volgt aanhaalt:

2.8

Wat er ook zij van het begrip “lijkt”, het middel mist feitelijke grondslag, omdat het eraan voorbijgaat dat rov. 3.3 van het hof slechts een weergave van de overweging van de rechtbank bevat en dat het hof op dit punt een eigen overweging geeft in rov. 3.7:

2.9

Onderdeel 4 heeft betrekking op rov. 3.9 van het hof, waarin het hof oordeelt dat er geen ruimte is voor de hardheidsclausule van art. 288 lid 3 Fw. Ingevolge deze bepaling kan een verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling ondanks het ontbreken van goede trouw worden toegewezen (in afwijking van art. 288 lid 1 sub b Fw) indien voldoende aannemelijk is dat de schuldenaar de omstandigheden die bepalend zijn geweest voor het ontstaan of onbetaald laten van zijn schulden, onder controle heeft gekregen. Het hof neemt in aanmerking dat [verzoeker] niet langer een eigen onderneming heeft, dat hij veel van het verleden heeft geleerd en heeft laten zien met bescheiden middelen rond te kunnen komen, en dat hij in geval hij wordt toegelaten tot de schuldsaneringsregeling met behulp van derden zal trachten met al zijn schuldeisers een gerechtelijk akkoord te sluiten. Deze omstandigheden acht het hof echter mede gelet op de (door het hof aan deze overweging voorafgaande) aan [verzoeker] gemaakte verwijten, onvoldoende om hem tot de schuldsaneringsregeling toe te laten.

2.10

Het middel betoogt dat de schuldsaneringsregeling in het leven is geroepen om natuurlijke personen die in een uitzichtloze financiële situatie zijn geraakt, een uitweg daaruit te bieden en dat met voornoemde overweging van het hof sprake is van schending van art. 2, 3, 6 en 13 EVRM (recht op leven, verbod van foltering, recht op een eerlijk proces en recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel), van art. 47 EU Handboek [Handvest, A-G] van de grondrechten (recht op een doeltreffende voorziening in rechte) en van het recht op leven, waarbij (aldus nog steeds het middel) bovendien geen rekening is gehouden met de belangen van de crediteuren en [verzoeker] door de weigering tot toelating onmenselijk wordt behandeld.

2.11

Het middel stelt vervolgens dat ook al is sprake van het ontbreken van goede trouw, de mogelijkheid bestaat van verlenging van de looptijd van de schuldsaneringsregeling. Ervan uitgaande dat het middel hiermee doelt op art. 349a Fw (ingevolge welke bepaling de rechter de termijn van de schuldsaneringsregeling kan wijzigen), valt echter niet in te zien hoe deze bepaling toepassing van de hardheidsclausule kan rechtvaardigen.

2.12

2.13

De toepassing van de hardheidsclausule ex art. 288 lid 3 Fw – of sprake is van een ‘wending ten goede’⁶ – behoort tot de discretionaire bevoegdheid van de rechter en is daarmee voorbehouden aan de rechter in feitelijke instanties. Het hof oordeelt in rov. 3.9 dat de omstandigheden van [verzoeker] geen toepassing van de hardheidsclausule rechtvaardigen. Dit oordeel geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is ook niet onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd. In dit verband kan hetgeen het middel aanvoert niet tot cassatie leiden, zodat ook onderdeel 4 faalt. LJN LJN BP4673 NJ 2011/186 LJN LJN BW4156 art. 81

2.14

2.15

Het door het middel onder 28 en 29 van het tweede verzoekschrift tot cassatie aangehaalde arrest van de Hoge Raad van 29 april 2011⁷ doet aan het voorgaande niet af. In die zaak was het hof namelijk, anders dan in de onderhavige zaak, afgeweken van een zelfstandig dragende overweging van de rechtbank waartegen in appel geen grief was gericht, hetgeen ontoelaatbaar was. In de onderhavige zaak, daarentegen, is het hof afgeweken van een overweging van de rechtbank die niet zelfstandig dragend is. Immers, de overwegingen van rechtbank en hof over de al dan niet goede trouw ten aanzien van de overige schulden doen niet af aan het oordeel van zowel de rechtbank als het hof dat in verband met de schuld aan de curator geen sprake is van goede trouw.

2.16

Het tweede deel van klacht 1 (onder 8 van het tweede verzoekschrift tot cassatie) houdt in dat het hof met voornoemde rov. 3.5, 3.6 en 3.7 geen althans een onbegrijpelijke motivering heeft gehanteerd. In – de zelfstandig dragende – rov. 3.7 overweegt het hof ten aanzien van de schuld aan de curator dat deze schuld verband hield met een veroordeling van [verzoeker] op grond van bestuurdersaansprakelijkheid, dat [verzoeker] deze schuld heeft voldaan onder druk van de aankondiging van de curator dat deze zijn faillissement zou aanvragen en dat als gevolg daarvan de andere schuldeisers onbetaald zijn gelaten. Deze overweging van het hof – en dat geldt ook voor de overige overwegingen van het hof – is, niettegenstaande hetgeen het middel in dit verband onder 46-80 van het tweede verzoekschrift tot cassatie aanvoert, voldoende gemotiveerd en niet onbegrijpelijk, zodat ook het tweede deel van klacht 1 faalt.

2.17

Klacht 2 is gericht tegen rov. 3.8 van het hof, waarin het hof ingaat op het verzoek van [verzoeker] tijdens de mondelinge behandeling om [verzoeker] ook na de mondelinge behandeling nog in de gelegenheid te stellen om eventuele aanvullende informatie in het geding te brengen mocht het hof nog aanvullende informatie wensen. Het hof overweegt dat in procedures als de onderhavige de mondelinge behandeling in beginsel de laatste mogelijkheid biedt aan schuldenaren om (eventueel nog ontbrekende) gegevens te completeren en om vragen van het hof te beantwoorden, dat ook aan [verzoeker] deze gelegenheid is geboden en dat het hof geen aanknopingspunten ziet om in dit geval voor [verzoeker] een uitzondering te maken.

2.18

Het middel verwijst naar rov. 3.5 van het hof, waarin (zoals hierboven al vermeld) het hof overweegt dat [verzoeker] ten aanzien van de schulden aan de Rabobank, aan de ABN AMRO Bank en aan zijn ex-echtgenote en hun kinderen onvoldoende aannemelijk heeft gemaakt dat hij ten aanzien van het (ontstaan en) onbetaald laten van deze schulden te goeder trouw is geweest en dat het op de weg van [verzoeker] lag om het hof inzicht in de omvang en achtergrond van deze schulden te geven, maar dat hij hier niet in is geslaagd. Volgens het middel had het hof na vastgesteld te hebben dat [verzoeker] onvoldoende inzicht in zijn schulden had gegeven, niet meteen zijn verzoek moeten afwijzen, maar eerst [verzoeker] nog in de gelegenheid moeten stellen om aanvullende informatie in het geding te brengen. Het middel klaagt dat rov. 3.8 van het hof, waarin het hof hier geen aanleiding voor ziet, op een onjuiste rechtsopvatting berust dan wel niet naar behoren is gemotiveerd.

2.19

De mondelinge behandeling is er doorgaans juist op gericht om aanvullende informatie in het geding te brengen. Het is dan ook gebruikelijk dat tijdens de mondelinge behandeling de voorzitter nagaat of alle informatie in het geding is gebracht. In dit verband heeft blijkens p. 1 van het proces-verbaal van de mondelinge behandeling van het hof Arnhem-Leeuwarden, locatie Arnhem van 3 februari 2014 de advocaat van [verzoeker], mr. J. van Ravenhorst, aangegeven dat “met uitzondering van een ordner met daarin 100 sollicitaties van [verzoeker] alles aan uw hof [is] overgelegd.” De overweging van het hof dat en waarom er in dit geval geen aanknopingspunten zijn om voor [verzoeker] een uitzondering te maken, geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is voldoende gemotiveerd. Daarbij komt dat rov. 3.5 van het hof niet afdoet aan de zelfstandig dragende rov. 3.7 (zie hierboven), zodat tevens sprake is van een gebrek aan belang. Klacht 2 kan dan ook niet slagen.

2.20

Klacht 3 is, evenals onderdeel 4 van het eerste verzoekschrift tot cassatie, gericht tegen rov. 3.9 van het hof, waarin het hof oordeelt dat er geen ruimte is voor de hardheidsclausule van art. 288 lid 3 Fw. Het middel betoogt dat [verzoeker] de omstandigheden die bepalend zijn geweest voor het ontstaan of onbetaald laten van zijn schulden onder controle heeft gekregen, maar gaat eraan voorbij dat een oordeel over toepasselijkheid van de hardheidsclausule tot de discretionaire bevoegdheid van de rechter behoort en daarmee is voorbehouden aan de rechter in feitelijke instanties. Aangezien het oordeel van het hof voorts niet onbegrijpelijk en wel naar behoren gemotiveerd is, kan ook klacht 3 niet tot cassatie leiden.