Parket bij de Hoge Raad, 13-09-2013, ECLI:NL:PHR:2013:920, 12/05082

Onderdeel 1 van het middel is gericht tegen de toestemming tot erkenning. Onderdeel 2 betreft de veroordeling van de vrouw in de kosten van het DNA-onderzoek.

Onderdeel 1 klaagt dat het oordeel dat de aangevoerde omstandigheden niet de gevolgtrekking rechtvaardigen dat erkenning in strijd is met het belang van de vrouw bij een ongestoorde verhouding met de minderjarige of met de belangen van de minderjarige zelf, niet of onvoldoende is gemotiveerd. De klacht is nader uitgewerkt in een aantal deelklachten.

Het middelonderdeel bestrijdt niet de door het hof gebezigde maatstaf. Ingevolge art. 1:204 lid 3 BW kan de toestemming van de moeder voor erkenning van het kind, op verzoek van de man die het kind wil erkennen door de toestemming van de rechtbank worden vervangen indien de erkenning de belangen van de moeder bij een ongestoorde verhouding met het kind of de belangen van het kind niet zal schaden en de man de verwekker is van het kind. Daarbij dienen de belangen van het kind, de moeder en de man te worden afgewogen, waarbij als uitgangspunt heeft te gelden dat het kind en de man in beginsel er recht op hebben dat hun relatie rechtens als een familierechtelijke betrekking wordt erkend. Van schade aan de belangen van het kind is slechts sprake indien er ten gevolge van de erkenning voor het kind reële risico’s zijn dat het wordt belemmerd in een evenwichtige sociaal-psychologische en emotionele ontwikkeling³. Het hof heeft deze maatstaf terecht vooropgesteld. Anders dan het cassatierekest onder 1.11 - 1.13 veronderstelt, behoefde het hof de andere, in dit verband door de vrouw genoemde jurisprudentie niet uitdrukkelijk te bespreken.

Deze klacht mist feitelijke grondslag. De Raad heeft een zevental onderzoeksvragen geformuleerd en vermeldt dat de specifieke vragen die het hof in zijn tussenbeschikking had geformuleerd daarin worden meegenomen in de beantwoording van de door de raad geformuleerd onderzoeksvragen⁴. De Raad heeft op de aldaar aangegeven gronden geconcludeerd dat de verzochte erkenning in het belang van de minderjarige te achten is en dat de Raad in de ziekte van de man geen belemmering ziet voor de erkenning (vraag 1 van het hof). Verder vermeldt het advies dat, ondanks de spanning bij de moeder, de goede band tussen de moeder en de minderjarige door de erkenning niet zal veranderen (vraag 2 van het hof)⁵.

De vrouw klaagt voorts dat het hof in dit verband is voorbijgegaan aan haar stellingen omtrent de psychische gesteldheid van de man en van haarzelf (cassatierekest onder 1.2, 1.5 en 1.6) en aan haar Hindoestaanse achtergrond (onder 1.14).

Het hof heeft hetgeen de vrouw heeft gesteld omtrent de psychische problematiek van partijen uitdrukkelijk in zijn beoordeling betrokken, blijkens rov. 4 van de tussenbeschikking. In het onderzoeksrapport is uitvoerig stilgestaan bij de psychische ziekte van de man en de beweerde psychische (traumatische) gesteldheid van de vrouw. Het hof heeft dit rapport mede aan zijn beslissing ten grondslag gelegd. In rov. 10 van zijn eindbeschikking overwoog het hof dat de door de vrouw genoemde omstandigheden onvoldoende zwaarwegend zijn om tot de conclusie te komen dat de erkenning in strijd is met het belang van de vrouw bij een ongestoorde verhouding met de minderjarige of het belang van de minderjarige zal schaden. Dat oordeel heeft het hof, in het vervolg van die overweging en gelezen in het licht van het onderzoeksrapport, voldoende gemotiveerd. Dat het hof in dit verband geen bijzondere motivering heeft gewijd aan de Hindoestaanse achtergrond van de vrouw, is niet onbegrijpelijk. In het middel is trouwens niet aangegeven waarom deze achtergrond het hof tot een ander oordeel over de toestemming tot erkenning had moeten brengen⁶.

Verder houdt de klacht in dat het hof onvoldoende blijk heeft gegeven van zijn afweging van de belangen van de minderjarige, noch van onderzoek naar de vraag of er reële risico’s zijn dat de minderjarige wordt belemmerd in een evenwichtige sociaal-psychologische en emotionele ontwikkeling (cassatierekest onder 1.7). In het bijzonder zou het hof hebben miskend (i) dat het bij deze risico’s noodzakelijkerwijs gaat om een verwachting omtrent toekomstige feiten en (ii) dat een na verkregen toestemming door de man gedane erkenning onomkeerbaar is (onder 1.9 en 1.10). In ieder geval zou het hof onvoldoende hebben gemotiveerd waarop zijn oordeel berust dat er geen reëel risico is dat de minderjarige in haar ontwikkeling wordt belemmerd (onder 1.8);

Ook deze klachten falen. Zoals gezegd heeft het hof bij zijn beoordeling een rechtens juiste maatstaf aangelegd. De klacht gaat eraan voorbij dat het hof zijn oordeel mede heeft gemotiveerd door middel van verwijzing naar het onderzoeksrapport van de Raad voor de kinderbescherming, waarmee voor de lezer duidelijk is welke factoren in de afweging een rol hebben gespeeld. De Raad heeft onderzocht in hoeverre de bij de man geconstateerde psychische ziekte in geval van erkenning van de dochter reële risico’s meebrengt dat zij zal worden belemmerd in een evenwichtig sociaal-psychologische en emotionele ontwikkeling. De Raad concludeerde dat de erkenning in het belang van de minderjarige is en dat in de ziekte van de man geen belemmering voor erkenning wordt gezien. Dat het hof over het hoofd zou hebben gezien dat het noodzakelijk gaat om een verwachting omtrent toekomstige feiten, en dat een eenmaal door de man gedane erkenning onomkeerbaar is, kan uit de bestreden overwegingen niet worden afgeleid. De slotsom is dat onderdeel 1 niet tot cassatie leidt.

In onderdeel 2 klaagt de vrouw dat het hof art. 237, in verbinding met art. 244 lid 1 en art. 289 Rv, heeft geschonden door haar in de kosten van het deskundigenbericht te veroordelen terwijl zij niet wordt veroordeeld in de proceskosten. Volgens de toelichting (onder 2.7) volgt uit art. 244 dat uitsluitend de partij die in de proceskosten wordt verwezen, in de kosten van het deskundigenbericht kan worden veroordeeld. Verder klaagt zij, dat het hof de veroordeling in de kosten van het deskundigenbericht onvoldoende begrijpelijk heeft gemotiveerd, nu het hof - samengevat −niet kenbaar in zijn oordeel heeft betrokken:

- dat de vrouw van Hindoestaanse afkomst is en dat het in haar cultuur niet gebruikelijk is om met derden, zoals een bijzonder curator, over zulke zaken te spreken (2.2);

- dat zij het gesprek met de bijzonder curator zonder juridische bijstand is ingegaan (2.3);

- dat het verzoek van de bijzonder curator aan de rechtbank om een DNA-onderzoek te gelasten vooraf ging aan de erkenning, in het verweerschrift van de vrouw, dat de man de verwekker was, zodat een DNA-onderzoek achterwege had kunnen blijven (2.4).

Art. 237 Rv ziet slechts op dagvaardingsprocedures. Voor verzoekschriftprocedures bepaalt art. 289 Rv dat de eindbeschikking tevens een veroordeling in de proceskosten kan inhouden. Deze regel is blijkens art. 362 Rv van overeenkomstige toepassing in hoger beroep. Het hof heeft, zoals gebruikelijk in familiezaken, de proceskosten gecompenseerd in die zin dat elke partij de eigen kosten draagt. Deze beslissing is in cassatie niet bestreden⁷.

In art. 289 Rv is artikel 244 van overeenkomstige toepassing verklaard, dat weer verwijst naar het derde lid van art. 199 Rv. De rechter kan van de eisende (verzoekende) partij een voorschot vragen (zie art. 195 en 196 Rv). Indien een procespartij op basis van een toevoeging procedeert, wordt geen voorschot opgelegd; in dat geval wordt het ten laste van ’s Rijks kas betaalde bedrag voorlopig in debet gesteld. Na het uitbrengen van het deskundigenrapport begroot de rechter het honorarium en de kosten van de door hem ingeschakelde deskundigen. Vervolgens betaalt de griffier van de rechtbank uit het gestorte voorschot het vastgestelde bedrag aan de deskundige(n) uit. De kosten van de deskundigen kunnen worden meegenomen in de kostenveroordeling. Het tweede lid van art. 244 Rv luidt: “Indien de kosten geheel of gedeeltelijk worden gecompenseerd, stelt de rechter vast welk deel van het in het eerste lid bedoelde bedrag [d.w.z. het bedrag van de schadeloosstelling en het loon van deskundigen, dat voorlopig in debet is gesteld, noot A-G] elk der partijen dient te dragen en veroordeelt hen dienovereenkomstig tot voldoening aan de griffier”. De rechtbank heeft deze regel toegepast, door te bepalen dat de vrouw de kosten van he deskundigenonderzoek (het DNA-onderzoek) draagt.

In de familierechtspraak wordt uiteenlopend omgegaan met de beslissing over de kosten van een DNA-onderzoek. Het gerechtshof te ’s-Gravenhage heeft eenmaal de kosten van een DNA-onderzoek voor rekening van de Staat gelaten, met een aan art. 8 EVRM ontleende motivering¹⁰. Tot dezelfde uitkomst kwam het gerechtshof te Arnhem op 4 september 2007, in een geval waarin de ouders het erover eens waren dat de man de verwekker was¹¹. In een latere uitspraak kwam het gerechtshof te Amsterdam tot de bevinding dat niet valt in te zien op welke grond de kosten van het deskundigenonderzoek definitief (d.w.z.: anders dan via de in de wet geregelde indebetstelling) ten laste van ’s Rijks kas kunnen worden gebracht¹².

In het algemeen geldt, dat de kosten van een door de burgerlijke rechter gelast deskundigenonderzoek - ook al heeft geen van de partijen daarom gevraagd en al dient het tot voorlichting van de rechter zelf - op (een van) de partijen in de desbetreffende procedure kunnen worden verhaald of omgeslagen. Hetzelfde kan m.i. worden aangenomen voor de kosten van bewijslevering, wanneer de rechter omwille van een openbaar belang gebruik maakt van zijn bevoegdheid om ambtshalve bewijs te verlangen “zo vaak aanvaarding van de stellingen zou leiden tot een rechtsgevolg dat niet ter vrije bepaling van partijen staat” (de terminologie van art. 149 lid 1 Rv). Weliswaar houden die kosten verband met het behartigen van een openbaar belang, maar dit neemt niet weg dat de beslissing die van de rechter wordt gevraagd uiteindelijk een particulier belang dient, namelijk het belang van de geschilvoerende partijen dat hun rechtspositie door de burgerlijke rechter wordt vastgesteld.

In het onderhavige geval kan de gegeven motivering de beslissing over de kosten van het DNA-onderzoek dragen. Het hof heeft erop gewezen dat de vrouw aanvankelijk tegenover de bijzondere curator met stelligheid heeft ontkend dat de man de verwekker was. Weliswaar heeft de vrouw reeds in haar verweerschrift in eerste aanleg gesteld dat de man de verwekker moet zijn geweest, maar daarmee was het eerder ingediende verzoek van de bijzonder curator om een DNA-onderzoek te gelasten niet achterhaald¹³. Het hof heeft aan deze stelling van de vrouw geen beslissende betekenis toegekend, gelet op haar eerdere ontkenning (“met stelligheid”) van het vaderschap. Volgens het hof is door de handelwijze van de vrouw - de wisselende verklaringen - onduidelijkheid over het verwekkerschap van de man ontstaan en was daarmee de noodzaak van een DNA-onderzoek gegeven. Dat oordeel is voor de lezer niet onbegrijpelijk. Niet valt in te zien dat de in alinea 2.10 weergegeven omstandigheden het hof tot een andere beslissing behoorden te brengen. Overigens stelt de vrouw niet dat, en waar, zij in de procedure bij het hof een beroep op die omstandigheden had gedaan. De slotsom is dat onderdeel 2 faalt.