Parket bij de Hoge Raad, 28-06-2011, BO6704, 09/03065

Conclusie inzake:

[Verdachte]

1. Verdachte is door het Gerechtshof te 's-Gravenhage bij arrest van 17 juli 2009 wegens "in het bezit zijn van een reisdocument waarvan hij redelijkerwijs moet vermoeden dat het vervalst is" veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van twee maanden. Voorts heeft het Hof het inbeslaggenomen paspoort onttrokken aan het verkeer.

2. Mr. S.C. van Paridon, advocaat te Rotterdam, heeft beroep in cassatie ingesteld. Mr. R.W. Koevoets, eveneens advocaat te Rotterdam, heeft een schriftuur ingediend, houdende drie middelen van cassatie.

3.1 Het eerste middel klaagt over 's Hofs verwerping van een door de raadsman van de verdachte gedaan beroep op bewijsuitsluiting.

3.2 Het Hof heeft de verwerping van dit verweer als volgt gemotiveerd:

"Beroep op bewijsuitsluiting

De raadsman heeft op gronden, zoals in zijn overlegde pleitnotitie weergegeven, betoogd dat de verdachte van het tenlastegelegde behoort te worden vrijgesproken, aangezien het verkregen bewijsmateriaal van het bewijs moet worden uitgesloten. In de kern heeft de raadsman aangevoerd dat het voor de verbalisanten niet redelijkerwijs noodzakelijk was voor de uitoefening van de politietaak - zoals bedoeld in artikel 8a van de Politiewet - om de verdachte naar zijn identiteitsbewijs te vragen en dat zij daartoe derhalve ook niet de bevoegdheid hadden, omdat uit de verklaring van de verdachte en de verklaring van de bestuurder van de in de bewijsmiddelen bedoelde BMW blijkt dat de verdachte zijn autogordel droeg en genoemde verbalisanten ook niet hebben geconstateerd dat de verdachte deze gordel niet om had.

Op grond van het proces-verbaal van aanhouding van 7 oktober 2008 van de verbalisanten [verbalisant 1 en 2], het door hen opgemaakte proces-verbaal van bevindingen van 15 oktober 2008 en de door [verbalisant 1 en 2] op 29 januari 2009 ten overstaan van de rechter-commissaris als getuigen afgelegde verklaringen stelt het hof het volgende vast.(1)

Op 7 oktober 2008 is tijdens een -naar het hof begrijpt: integrale- verkeerscontrole, uitgevoerd te 's-Gravenhage, een BMW, kenteken [AA-00-BB], verbalisant [verbalisant 1] op weg naar de controleplaats gepasseerd. [Verbalisant 1] constateerde op dat moment dat de man op de rechtervoorstoel van dat voertuig "bezig was met zijn veiligheidsgordel".

Deze man - naar later bleek: de verdachte - is op de controleplaats door [verbalisant 1] en/of [verbalisant 2] naar zijn identiteitsbewijs gevraagd nadat [verbalisant 1] aan een ter plaatse aanwezig koppel reguliere politiemensen had aangegeven dat de bijrijder tijdens het rijden vermoedelijk zijn gordel niet droeg. De verdachte heeft hierop het in de tenlastelegging genoemde paspoort aan [verbalisant 1] en/of [verbalisant 2] overhandigd.

Het hof stelt voorop dat uit deze processen-verbaal en verklaringen mitsdien niet blijkt dat van de verdachte op grond van artikel 8a, eerste lid, van de Politiewet inzage in zijn identiteitsbewijs is gevorderd, doch dat hij deze inzage heeft verleend door desgevraagd zijn identiteitsbewijs te overhandigen, zodat het verweer reeds daarom geen doel treft.

Ten overvloede wordt nog overwogen dat vorenbedoelde door [verbalisant 1] gedane constatering naar het oordeel van het hof het redelijke vermoeden met zich bracht dat de verdachte zich schuldig had gemaakt aan overtreding van artikel 59, eerste lid, van het Reglement verkeersregels en verkeerstekens 1990, strafbaar gesteld bij artikel 92, eerste lid, van dat reglement en dat de politie, ongeacht de vraag of dat vermoeden achteraf juist bleek te zijn, niet alleen bevoegd was aan de verdachte inzage in zijn identiteitsbewijs te vragen, maar zo nodig ook - in het zich hier niet voordoende geval dat de verdachte die inzage zou hebben geweigerd - van de verdachte op grond van artikel 8a, eerste lid, van de Politiewet inzage in zijn identiteitsbewijs te vorderen."

3.3 In de toelichting op het middel wordt gesteld dat het Hof heeft miskend dat in het kader van een reeds plaatsvindende verkeerscontrole door een verbalisant "vragen" om een identiteitsdocument aan een passagier geen vrijblijvend karakter heeft, maar gelijkgesteld moet worden met de uitoefening van een controlebevoegdheid. Voorts wordt gesteld dat ook de ten overvloede gegeven overweging geen voldoende motivering biedt voor de verwerping van het verweer.

3.4 's Hofs overweging dat de door [verbalisant 1] gedane constatering het redelijke vermoeden met zich bracht dat verdachte zich schuldig had gemaakt aan het niet dragen van een autogordel is niet onbegrijpelijk, in aanmerking genomen dat het Hof onder meer heeft vastgesteld dat uit de processen-verbaal blijkt dat [verbalisant 1] aan een ter plaatse aanwezig koppel reguliere politiemensen had aangegeven dat de bijrijder tijdens het rijden vermoedelijk zijn gordel niet droeg. Aangezien deze overweging de verwerping van het verweer zelfstandig kan dragen, behoeft het middel voor het overige geen bespreking.

3.5 Het middel faalt.

4.1 Het tweede middel klaagt dat het Hof heeft verzuimd de bewijsmiddelen die tot de bewezenverklaring hebben geleid, op te nemen in het gewezen arrest. Het derde middel klaagt dat het Hof niet heeft gereageerd op een ter terechtzitting van 3 juli 2009 gevoerd bewijsverweer. Beide middelen lenen zich voor gezamenlijke bespreking.

4.3 Een raadsman die bevindt dat de processtukken niet volledig zijn, moet binnen de in art. 437, tweede lid, Sv genoemde termijn schriftelijk een verzoek om aanvulling indienen bij de rolraadsheer (vgl. HR 15 juni 2004, LJN AO8819, NJ 2004/465 en - thans ook - art. IV lid 3 van het Procesreglement van de Strafkamer van de Hoge Raad 2008, Stcrt. 147). In het onderhavige geval is niet gebleken dat de raadsman een dergelijk verzoek heeft ingediend. De vraag is wat daarvan in dit geval de consequentie moet zijn.

4.4 Ik moet bekennen dat de koers die de Hoge Raad op dit punt vaart, mij niet geheel duidelijk is. Zoals Borgers aangeeft in zijn noot onder HR 27 januari 2009, NJ 2009/148 (LJN BG4245) zijn twee situaties te onderscheiden. De eerste situatie is dat de stukken door het desbetreffende gerecht weliswaar volledig zijn ingezonden, maar dat de raadsman daarvan geen volledig afschrift heeft gekregen. De fout ligt dan bij de (griffie van de) Hoge Raad. Die fout komt voor rekening van de verdachte als diens raadsman niet tijdig om toezending van de ontbrekende stukken heeft verzocht. Niet alleen kan niet meer bij schriftuur over het ontbreken van stukken worden geklaagd, de ingediende middelen worden bovendien beoordeeld op basis van het (complete) dossier waarover de Hoge Raad beschikt. Dat betekent dat bijvoorbeeld een klacht over het ontbreken van bewijsmiddelen bij gebrek aan feitelijke grondslag zal falen.

4.5 De tweede situatie is dat het door het desbetreffende gerecht ingezonden dossier zelf incompleet is. De fout ligt dan bij het desbetreffende gerecht. Het gevolg daarvan is dat de Hoge Raad niet in staat is zijn controlerende taak ten volle uit te oefenen. Uit het al genoemde HR 27 januari 2009, NJ 2009/148 lijkt te moeten worden afgeleid dat dit een probleem is dat wordt afgewenteld op de verdachte wiens raadsman niet tijdig om aanvulling van de stukken vroeg. De Hoge Raad nam aan dat uitwerking van het verkorte arrest achterwege was gebleven, maar de klacht daarover kon niet tot cassatie leiden omdat niet overeenkomstig het Procesreglement om aanvulling was verzocht. In dezelfde lijn ligt HR 7 juli 2009, LJN BI3888, NJ 2009/389 m.nt. Borgers. De pleitnota, die volgens het zittingsverbaal aangehecht zou zijn, ontbrak. Door de A-G ingewonnen inlichtingen deden vermoeden dat de pleitnota was zoekgeraakt. De klacht dat niet was gerespondeerd op een in de pleitnota verwoord uitdrukkelijk onderbouwd standpunt faalde volgens de Hoge Raad bij gebrek aan feitelijke grondslag.

4.6 Nu zijn er ook arresten aan te wijzen die minder goed lijken te rijmen met de harde lijn die uit de zojuist genoemde arresten naar voren lijkt te komen. In HR 23 juni 2009, LJN BI9277, NJ 2009/310 wees A-G Bleichrodt er ambtshalve op dat het proces-verbaal van de zitting, dat kennelijk niet was opgemaakt, ontbrak. De Hoge Raad verwierp het beroep, waarbij hij erop wees dat het middel niet over het ontbreken van het proces-verbaal klaagde. Aan het Procesreglement werd geen woord vuil gemaakt. Een en ander wekt de suggestie dat wél zou zijn gecasseerd als van bedoeld ontbreken een middel was gemaakt ongeacht de vraag of namens de verdachte tijdig om aanvulling van de stukken was verzocht. In HR 30 juni 2009, NJ 2009/367 had het Hof volstaan met de inzending van de aantekening mondeling arrest op het dubbel van de dagvaarding, omdat het ingestelde cassatieberoep niet ontvankelijk zou zijn. Nadat de conclusie was genomen - waarin erop werd gewezen dat een complicerende factor bij de beoordeling van de klacht was dat het arrest niet was uitgewerkt - heeft het Hof (naar ik aanneem op verzoek van de Hoge Raad) alsnog een uitgewerkt proces-verbaal met daarin de aantekening van het arrest ingezonden. Aan die completering van de stukken stond kennelijk niet in de weg dat niet op voet van art. IV lid 3 Procesreglement om aanvulling van de stukken was verzocht. De raadsman werd zelfs in de gelegenheid gesteld een aanvullende schriftuur in te dienen.

4.7 De zojuist genoemde arresten werden gewezen vóór het onder 4.6 als laatste genoemde HR 7 juli 2009, LJN BI3888, NJ 2009/389 m.nt. Borgers en zijn wellicht daarom niet maatgevend. In HR 13 juli 2010, LJN BJ8676 evenwel was sprake van een geval dat voor zover ik zie niet of nauwelijks verschilde van het geval dat aan genoemd arrest (NJ 2009/389) ten grondslag lag. Ook in dit geval ontbrak de pleitnota bij de aan de Hoge Raad toegezonden stukken. Het middel klaagde erover dat op een in die pleitnota vervat betrouwbaarheidsverweer niet was gerespondeerd. De Hoge Raad oordeelde ditmaal niet dat het middel feitelijke grondslag ontbeerde. Hij casseerde juist omdat het proces-verbaal ontbrak bij de ingezonden stukken "zodat niet valt na te gaan of ter terechtzitting het in het middel bedoelde verweer is gevoerd".(2)

4.8 Waartoe leidt het voorgaande? In de eerste plaats tot de gedachte dat het wenselijk zou zijn dat de Hoge Raad op dit punt iets meer duidelijkheid schept. In de tweede plaats tot de conclusie dat het in dit geval voor het lot van de middelen weinig uitmaakt welke koers de Hoge Raad precies vaart. Alleen de grond waarop de middelen stranden, verschilt.

4.9 Als vastgehouden moet worden aan de harde lijn die in de onder 4.5 genoemde arresten lijkt te worden gevolgd, falen de middelen omdat niet op voet van art. IV lid 3 Procesreglement om aanvulling van de stukken is verzocht. Een relevant verschil tussen het tweede en het derde middel zie ik daarbij niet. Beide middelen klagen over gebreken in de bewijsmotivering waarover een inhoudelijk oordeel niet valt te geven omdat het arrest niet is uitgewerkt. Het komt mij onbevredigend voor als een raadsman die door heeft dat uitwerking van het verkorte arrest ten onrechte achterwege is gebleven en die daarover klaagt, bot vangt, terwijl een raadsman die dat niet in de gaten heeft (of die doet alsof zijn neus bloedt) en die klaagt over uit de lucht gegrepen gebreken in de bewijsmotivering (zoals niet vermelding inhoud bewijsmiddelen, ontoereikendheid van het bewijs, ontbreken reactie op uitdrukkelijk onderbouwd standpunt) spekkoper is.

4.10 Als de lijn van de Hoge Raad zou zijn dat er ook buiten het geval waarin op voet van art. IV lid 3 Procesreglement om aanvulling van processtukken is verzocht, ruimte is om een incompleet ingezonden dossier aan te vullen wanneer dat voor de beoordeling van de middelen nodig is, dan falen de middelen bij gebrek aan feitelijke grondslag. De alsnog door het Hof ingezonden aanvulling op het verkorte arrest bevat namelijk de inhoud van de gebezigde bewijsmiddelen en tevens een reactie op het in het derde middel bedoelde uitdrukkelijk onderbouwde standpunt.

4.11 De betekenis van art. IV lid 3 Procesreglement is in deze meer soepele benadering enkel dat er geen reden is om de raadsman na completering van het dossier een termijn te gunnen voor een aanvullende schriftuur. Het moet voor de positie van de verdediging geen verschil maken of het dossier van meet af aan compleet is geweest (de "eerste situatie") of dat een incompleet dossier (de "tweede situatie") achteraf is gecompleteerd. In beide gevallen geldt dat het voor rekening van de verdachte komt als de raadsman op basis van onvolledige stukken cassatiemiddelen formuleert. Art. IV lid 3 Procesreglement staat er in deze benadering echter niet aan in de weg dat de Hoge Raad ambtshalve om completering van het dossier verzoekt indien dat nodig is om zijn controlerende taak te vervullen.

4.12 Beide middelen falen.

5. De middelen falen. Het eerste middel kan worden afgedaan met de aan art. 81 RO ontleende motivering.

6. Ambtshalve heb ik geen gronden aangetroffen waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen.

7. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

AG