Parket bij de Hoge Raad, 14-10-2003, AJ0497 AN9517, 01052/03

Edelhoogachtbaar College,

3. Bij tijdig ingediende schriftuur heeft de Officier van Justitie twee middelen tot cassatie voorgesteld.

5. Het proces-verbaal van de terechtzitting van het Kantongerecht te Lelystad van 23 januari 2001, met parketnummer 07/130282-00, waar de onderhavige strafzaak werd behandeld, houdt in dat de verdachte aldaar in persoon is verschenen, bijgestaan door zijn raadsman, en voorts onder meer:

"De kantonrechter verklaart het onderzoek gesloten en zegt terstond mondeling vonnis te zullen geven. De kantonrechter spreekt het vonnis uit ter openbare terechtzitting."

6. In dat proces-verbaal is aantekening gedaan van het mondeling vonnis, waarbij aan de verdachte een geldboete van tweeduizend gulden werd opgelegd. Voorts houdt dat proces-verbaal in:

"De kantonrechter geeft aan de verdachte kennis, dat hij binnen 14 dagen hoger beroep kan instellen tegen dit vonnis en maakt hem opmerkzaam op zijn recht om ter terechtzitting van dit rechtsmiddel afstand te doen."

7. Bij de stukken bevindt zich tevens een vonnis van het Kantongerecht te Lelystad van 6 februari 2001, met hetzelfde parketnummer, en waarbij aan de verdachte dezelfde geldboete is opgelegd. Dit vonnis houdt onder meer in:

"Aldus gewezen door mr. I.M. Blaauw en uitgesproken op de openbare terechtzitting van 6 februari in tegenwoordigheid van de griffier."

8. Blijkens de desbetreffende akte heeft de verdachte op 13 februari hoger beroep ingesteld tegen het door de Kantonrechter gewezen eindvonnis van 6 februari 2001. Anders dan in de toelichting op het middel is gesteld blijkt niet dat de verdachte hoger beroep heeft ingesteld tegen het mondeling vonnis van 23 januari 2001.

9. Het thans bestreden vonnis van de Rechtbank houdt onder meer in:

"In tegenstelling tot hetgeen in het proces-verbaal terechtzitting van het kantongerecht Lelystad d.d. 23 januari 2001 is gerelateerd, is voor de rechtbank komen vast te staan dat er schriftelijk vonnis is gewezen, welk vonnis ter openbare terechtzitting van 6 februari 2001 is uitgesproken. Verdachte heeft derhalve tijdig hoger beroep ingesteld en is ontvankelijk in zijn hoger beroep."

10. Art. 396 Sv luidt:

1. De kantonrechter is bevoegd een schriftelijk vonnis te wijzen. Op vordering van de officier van justitie of op verzoek van de verdachte of zijn raadsman of van de benadeelde partij is hij daartoe verplicht, tenzij naar zijn oordeel daarmee geen redelijk belang is gediend.

2. De uitspraak mag alsdan in geen geval later plaatsvinden dan op de veertiende dag na sluiting van het onderzoek.

3. Artikel 345, laatste lid, is van overeenkomstige toepassing.

11. Tot de wijziging bij de Wet van 26 september 1996, Stb. 487, gaf art. 396 (oud) Sv de kantonrechter de bevoegdheid "te bepalen, dat schriftelijk vonnis zal worden gewezen". Dat "bepalen" zal toen zijn geschied ter terechtzitting, en naar valt aan te nemen zal in zodanig geval een mondeling vonnis achterwege zijn gebleven. De eerste volzin van art. 396 (nieuw) Sv spreekt niet van bepalen, maar slechts van wijzen.

12. In aanmerking genomen dat art. 396 Sv, zoals dat artikel thans luidt, aan het wijzen van een schriftelijk vonnis niet de voorwaarde verbindt dat geen mondeling vonnis is gewezen, moet worden aangenomen dat voor de kantonrechter ook na het wijzen van een mondeling vonnis, zij het binnen de in het tweede lid gestelde termijn, de mogelijkheid open staat om over te gaan tot het wijzen van een schriftelijk vonnis, dat dan voor het reeds gewezen mondeling vonnis in de plaats treedt. De redelijkheid gebiedt tevens aan te nemen dat dan tegen het schriftelijk vonnis hoger beroep kan worden ingesteld binnen de in verband met dat vonnis in art. 408 Sv gestelde termijn, terwijl door het wijzen van het schriftelijk vonnis de mogelijkheid van hoger beroep tegen het reeds gewezen mondeling vonnis met terugwerkende kracht komt te vervallen.

13. De aangevochten beslissing van de Rechtbank zal mitsdien zo moeten worden opgevat, dat de Rechtbank heeft vastgesteld dat door het schriftelijk vonnis van 6 februari 2001 het mondeling vonnis van 23 januari 2001 is komen te vervallen. Aldus beschouwd geeft de beslissing van de Rechtbank geen blijk van een verkeerde rechtsopvatting, en is zij toereikend gemotiveerd.

14. Anders dan in de toelichting op het middel onder 5 wordt gesteld kan bij die opvatting niet worden gezegd dat de verdachte van het schriftelijk vonnis eerst kennis heeft gekregen na ommekomst van de beroepstermijn, want (daargelaten dat niet vast staat wanneer de verdachte van dat vonnis kennis heeft gekregen) sedert schriftelijk vonnis was gewezen, waardoor het mondeling vonnis was vervallen, stond tegen het mondeling vonnis al geen beroep meer open.

15. De eerste klacht van het middel faalt derhalve.

16. Voorts wijst de toelichting sub 4 op het middel erop dat zich bij de stukken geen proces-verbaal bevindt van de terechtzitting waarop het schriftelijk vonnis van 6 februari 2001 is uitgesproken.

17. Art. 362, eerste lid, Sv luidt:

Het vonnis wordt uitgesproken in een openbare zitting der rechtbank. De officier van justitie en de griffier zijn hierbij aanwezig.

18. Ingevolge art. 398, aanhef en sub 10°, Sv behoeft bij de uitspraak door de kantonrechter de ambtenaar van het openbaar ministerie niet aanwezig te zijn.

19. Tot de wijziging bij de Wet van 14 september 1995, Stb. 441, was bij art. 362, eerste lid, Sv op het niet nakomen van het daar gestelde voorschrift nietigheid gesteld. Uw Raad heeft in die periode aan het ontbreken bij de stukken van een proces-verbaal waaruit kon blijken dat bedoeld voorschrift was nageleefd eveneens nietigheid verbonden.(2)

20. Er zijn twee redenen om in het onderhavige geval anders te oordelen. In de eerste plaats verbindt art. 362 Sv aan het verzuim het vonnis in het openbaar uit te spreken geen nietigheid meer. In de tweede plaats is in het vonnis van 6 februari 2001 uitdrukkelijk vermeld dat het in het openbaar is uitgesproken.

21. Ik meen derhalve dat ook deze klacht faalt, zodat het middel vruchteloos is voorgesteld.

22. Het tweede middel houdt de klacht in dat de Rechtbank aan art. 8, tweede lid, Leerplichtwet 1969, zoals die bepaling luidde ten tijde van het bewezenverklaarde feit, een te beperkte uitleg heeft gegeven.

23. Artikel 2, eerste lid, Leerplichtwet 1969 luidt:(3)

Degene die het gezag over een jongere uitoefent, en degene die zich met de feitelijke verzorging van een jongere heeft belast, zijn verplicht overeenkomstig de bepalingen van deze wet te zorgen, dat de jongere als leerling van een school is ingeschreven en deze school na inschrijving geregeld bezoekt.

24. Artikel 3, eerste lid, Leerplichtwet 1969 luidt voor zover voor de beoordeling van het middel van belang:(4)

De verplichting om te zorgen, dat een jongere als leerling van een school is ingeschreven, begint op de eerste schooldag van de maand volgende op die waarin de jongere de leeftijd van vijf jaar heeft bereikt, en eindigt: (...).

25. Artikel 5, aanhef en sub b, Leerplichtwet 1969 luidde ten tijde van het bewezenverklaarde feit:(5)

26. Artikel 6, eerste lid, Leerplichtwet 1969 luidt:(6)

De in artikel 2, eerste lid, bedoelde personen kunnen zich slechts beroepen op vrijstelling, indien zij aan burgemeester en wethouders van de gemeente waar de jongere als ingezetene in de basisadministratie persoonsgegevens is ingeschreven, hebben kennis gegeven, voor welke jongere en op welke grond zij daarop aanspraak menen te mogen maken.

27. Artikel 8 Leerplichtwet 1969 luidde ten tijde van het bewezenverklaarde feit:(7)

1. Een beroep op vrijstelling op grond van artikel 5 onder b kan slechts worden gedaan, indien de kennisgeving de verklaring bevat, dat tegen de richting van het onderwijs op alle binnen redelijke afstand van de woning - of, bij het ontbreken van een vaste verblijfplaats, op alle binnen Nederland - gelegen scholen onderscheidenlijk instellingen waarop de jongere geplaatst zou kunnen worden, overwegend bezwaar bestaat.

2. Deze verklaring is niet geldig, indien de jongere in het jaar, voorafgaande aan de dagtekening van de kennisgeving, geplaatst is geweest op een school onderscheidenlijk een instelling van de richting waartegen bezwaar wordt gemaakt.

28. Ten tijde van de schriftelijke behandeling van het Wetsvoorstel dat heeft geleid tot de Leerplichtwet 1969 heeft de regering op een vraag uit de Tweede Kamer, of het werkelijk de bedoeling is van art. 8, tweede lid, dat, wanneer een kind eenmaal op een school geplaatst is, het nooit meer voor vrijstelling in aanmerking komt, tenzij het verhuist of tenzij er een nieuwe school in de buurt wordt gebouwd, als volgt geantwoord:(8)

"Inderdaad betekent deze bepaling, dat, wanneer een kind eenmaal op een school is geplaatst, het niet meer voor de vrijstelling bedoeld in dit artikel in aanmerking komt, tenzij het verhuist of er geen school voor voortgezet onderwijs is binnen redelijke afstand van de woning van dezelfde richting als de school voor gewoon lager onderwijs."

29. Bij de mondelinge behandeling heeft de heer Jongeling (G.P.V.), zonder tegenspraak te ontmoeten, onder meer opgemerkt:(9)

"Ook is er stellig meer oog gekomen voor de noodzaak en het belang van het laten geven van onderwijs aan de kinderen. Dit kunnen wij alleen al uit het feit zien dat, hoewel er nog altijd in de wet mijns inziens terecht een ontsnappingsmogelijkheid is - ik denk aan artikel 5, sub b, waarin staat, dat ouders hun kinderen van school kunnen houden, als zij bezwaar hebben tegen de richting van het onderwijs van alle scholen, die bereikbaar voor hen zijn - van deze ontsnappingsmogelijkheid verleden jaar gelukkig slechts door twee ouders gebruik is gemaakt. Ik zeg "gelukkig", want hoewel men een bepaalde ontsnappingsmogelijkheid ter wille van het geweten kan toelaten, kan men toch zeggen, dat het gelukkig is, dat hiervan zeer weinig gebruik wordt gemaakt. (...) In de huidige omstandigheden kan onderwijs voor kinderen beslist niet meer worden gemist."

Naar ik meen heeft deze opmerking nog niets aan belang ingeboet.

30. Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting van de Rechtbank van 24 februari 2003 heeft de verdachte aldaar onder meer aangevoerd:

"Op 25 november 1999 is mijn zoon uitgeschreven van de Maharishi Basisschool, omdat ik vond dat er verschil van richting bestond en ik dat verschil onaanvaardbaar vond. In 1986 zijn wij naar Lelystad gegaan onder meer vanwege de aanwezigheid van die school, maar ik ben toch in de eerste plaats christen en mijn levensvisie is niet die van de Transcendente Meditatie."

31. Blijkens datzelfde proces-verbaal heeft de raadsman aldaar onder meer aangevoerd:

"Twistpunt zou kunnen zijn het feit dat [betrokkene 1] ingeschreven heeft gestaan op wat voorheen de kleuterschool heet van de school waarvan de leerplichtambtenaar en de kantonrechter zeggen dat dit kennelijk een school is waar [verdachte] zich wat richting betreft thuis zou behoren te voelen. Tegenwoordig wordt er niet meer gesproken van kleuterschool en basisschool maar van groepen in een basisschool. Feitelijk gezien is er wel een verschil en dat is gelegen in de wijze waarop de jongeren in de "kleuterschoolafdeling" worden begeleid. Dat verschil is in de Leerplichtwet tot uitdrukking gebracht door het begrip school te koppelen aan de leerplichtige leeftijd. Pas vanaf dat moment is een school een school in de zin van artikel 2 van de Leerplichtwet. Een andere uitleg geven aan het begrip school zou betekenen dat de leerplicht niet op 5-jarige leeftijd aanvangt maar op het moment dat de jongere de school betreedt."

32. De Rechtbank heeft onder meer overwogen:

33. In de toelichting op het middel, onder 5 en 6, komt de Officier van Justitie tegen het oordeel van de Rechtbank op met de stelling dat aan een ouder die zijn nog niet leerplichtige kind een school heeft laten bezoeken, ingevolge artikel 8, tweede lid, Leerplichtwet 1969 geen aanspraak meer toekomt op vrijstelling van de inschrijvingsplicht wegens overwegend bezwaar tegen de richting van die school. "Die aanspraak wordt alsdan geacht te zijn verwerkt."

34. In art. 5, aanhef en sub b, komt de Leerplichtwet 1969 aan personen als bedoeld in art. 2, eerste lid (in het algemeen: ouders) die tegen de richting - d.w.z. de levensbeschouwelijke richting, niet de soort of de inrichting van het onderwijs(10) - van alle binnen redelijke afstand gelegen scholen overwegende bezwaren hebben, tegemoet, door hen van de verplichting om hun kind als leerling in te laten schrijven en te zorgen dat het de school regelmatig bezoekt vrij te stellen. Ingevolge art. 6, eerste lid, juncto art. 8, tweede lid, Leerplichtwet 1969 kunnen zij zich echter op zodanige vrijstelling niet beroepen indien de desbetreffende jongere in het jaar voorafgaande aan de dagtekening van de kennisgeving van bezwaar geplaatst is geweest op een school van de richting waartegen bewaar wordt gemaakt. De kennelijke strekking van deze uitzondering op de vrijstellingsregeling is, bezwaren die er niet aan in de weg stonden het kind een school van die richting te doen bezoeken, niet als 'overwegend' te erkennen. Deze kennelijke strekking brengt mee dat deze uitzondering evenzeer geldt indien die jongere ten tijde van dat bezoeken nog niet leerplichtig was als indien deze dat toen al wel was. Dat er, zoals in feitelijke aanleg aangevoerd, verschil is tussen de wijzen waarop jongeren in de "kleuterschoolafdeling" worden begeleid en in latere jaren doet daaraan niet af.

35. Door te overwegen dat de in artikel 8, tweede lid, van de Leerplichtwet 1969 bedoelde voorafgaande plaatsing slechts betrekking kan hebben op een jongere die tijdens die voorafgaande plaatsing de leerplichtige leeftijd heeft bereikt, heeft de Rechtbank deze kennelijke strekking miskend. Het middel, dat daarover klaagt, is derhalve terecht voorgesteld.

37. Het tweede middel gegrond achtende en om de ambtshalve aangevoerde reden concludeer ik tot vernietiging van het bestreden vonnis en verwijzing van de zaak naar het Gerechtshof te Arnhem teneinde met inachtneming van het door Uw Raad te wijzen arrest op het bestaande hoger beroep verder te worden berecht en afgedaan.

Waarnemend Advocaat-Generaal