Parket bij de Hoge Raad, 21-01-2003, AE8845, 01654/01

1. Het Gerechtshof te 's-Gravenhage heeft verzoeker niet strafbaar verklaard ten aanzien van bewezenverklaarde "meineed" en hem te dier zake ontslagen van alle rechtsvervolging.

2. Tegen deze uitspraak is zowel door de advocaat-generaal bij het Hof als namens verzoeker beroep in cassatie ingesteld. De door de advocaat-generaal ingediende schriftuur bevat één middel van cassatie. Namens verzoeker hebben mrs. J.M. Sjöcrona en D.V.A. Brouwer, advocaten te 's-Gravenhage, bij schriftuur eveneens één middel van cassatie voorgesteld.

5. Blijkens de bewezenverklaring heeft het Hof dit door verzoeker opgestelde proces-verbaal als een meinedige verklaring aangemerkt, waarbij de valsheid van die verklaring er in is gelegen dat verzoeker opzettelijk niet heeft vermeld dat hij bij gelegenheid van de aanhouding van [betrokkene 2] zijn dienstwapen op [betrokkene 1] heeft gericht.

6. Tegen dat oordeel keert zich het namens verzoeker voorgestelde middel met een rechts- en een motiveringsklacht.

8. Dat standpunt deel ik niet. Mij lijken de door de wetgever gekozen woorden ("hij die [...] opzettelijk een valse verklaring onder ede aflegt") niet dwingend mee te brengen dat de valsheid alleen gelegen kan zijn in de gegevens die de verklarende persoon (met stelligheid) noemt. Deze woorden laten, dunkt mij, ruimte voor de uitleg dat die valsheid ook gelegen kan zijn in verzwijging, mits het gevolg daarvan is dat hetgeen wèl wordt verklaard van de werkelijke gebeurtenissen een onjuiste voorstelling oplevert.

10. Voorts lijkt het mij aangewezen in dit verband aansluiting te zoeken bij de rechtspraak betreffende valsheid in geschriften. Met betrekking tot de strafbaarstelling daarvan wordt reeds geruime tijd aangenomen dat het onvermeld laten (bijvoorbeeld door onvolledige invulling van een voorgedrukt formulier) van gegevens die het geschrift aannemelijk moet maken gelijk is te stellen aan het vermelden van onjuiste gegevens, vgl HR DD 84.500 en HR NJ 1986, 328. Valselijk opmaken of het vervalsen van een geschrift, bestemd om tot bewijs van enig feit te dienen, of het gebruik van zo een vals of vervalst geschrift, tast het vertrouwen aan dat in het maatschappelijk verkeer in zulke geschriften gesteld moet kunnen worden. Art. 207 Sr beschermt in wezen hetzelfde belang, maar dan in een specifieke context, namelijk het belang dat een onder ede afgelegde verklaring door de rechter, (andere) procespartijen of autoriteiten aangemerkt moet kunnen worden als een waarborg dat het verklaarde de werkelijkheid juist weergeeft, vgl. H.J. Smidt, Geschiedenis van het Wetboek van Strafrecht (1881), Deel II, p. 218.

12. In de toelichting op het middel wordt nog gewezen op HR NJ 1965, 178, maar hoe daarin steun zou zijn te vinden voor het standpunt dat de valsheid van de in art. 207 Sr bedoelde verklaring niet gelegen kan zijn in het opzettelijk ongenoemd laten van een relevant gegeven (terwijl de verklarende persoon zich van die relevantie, en van de onvolledigheid van hetgeen hij wèl opgeeft, bewust is) vermag ik niet in te zien. In dit arrest is bepaald dat onder een 'valse verklaring' in de zin van art. 207 Sr moet worden verstaan: een verklaring in strijd met de waarheid, maar die beslissing stond geheel in het teken van het oordeel van de feitenrechter dat van zo een 'valse verklaring' reeds gesproken kan worden indien de getuige een verklaring aflegt die afwijkt van een bij de getuige zelf gerezen overtuiging, vgl de conclusie en annotatie bij dit arrest.

13. Voor zover het middel erover klaagt dat het daarin bestreden oordeel getuigt van een onjuiste rechtsopvatting moet het daarom falen.

14. De motiveringsklacht betreft de redenering die het Hof tot het oordeel heeft gebracht dat verzoeker gehouden is geweest in het proces-verbaal betreffende de aanhouding van [betrokkene 2] het ter hand nemen van, en de bedreiging van [betrokkene 1] met, zijn dienstwapen te vermelden, zodat het ongenoemd laten daarvan een zó vertekend beeld van de werkelijkheid oplevert dat gesproken kan worden van een een valse verklaring in de zin van art. 207 Sr.

15. Dat oordeel steunt op bewijsoverwegingen die ik als volgt weergeef.

15.1. De bedreiging van [betrokkene 1] met het dienstpistool is aan te merken als een opsporingsverrichting, en wel in de strafzaak tegen [betrokkene 2] ter zake van wiens aanhouding het proces-verbaal is opgemaakt. Dat bedreigen van [betrokkene 1] vond namelijk plaats nadat [betrokkene 2] was medegedeeld dat hij was aangehouden, en strekte ertoe de belemmering van die aanhouding door [betrokkene 1] ongedaan te maken.

15.2. Een specifieke rechtsplicht tot het vermelden van het gebruik van het dienstwapen jegens [betrokkene 1] was er voor verzoeker niet. Art. 152 Sv bevat ten aanzien daarvan geen duidelijke norm. De bepaling is in HR NJ 1996, 249 aldus uitgelegd dat opsporingsambtenaren het relateren van bepaalde opsporingsverrichtingen of bevindingen achterwege mogen laten indien die verrichtingen of bevindingen naar hun, door de officier van justitie te toetsen, oordeel redelijkerwijs niet van belang kunnen zijn voor enige beslissing die de rechter in het eindonderzoek zal moeten nemen. Dit door de Hoge Raad ontwikkelde criterium acht het Hof ook toepasselijk op de vraag welke gegevens in een proces-verbaal, indien het ter zake van een handeling ter opsporing wordt opgemaakt, moeten worden vermeld.

15.3. Het verzwegen gebruik van het dienstpistool jegens [betrokkene 1] kon redelijkerwijs niet van belang zijn voor enige beslissing die de rechter in het eindonderzoek betreffende de strafzaak tegen [betrokkene 2] zou moeten nemen. Dit gebrek aan relevantie voor de in die zaak door de rechter te nemen beslissingen brengt mee dat er voor verzoeker geen rechtsplicht bestond het gebruik van zijn dienstwapen in het proces-verbaal van aanhouding van [betrokkene 2] op te nemen.

15.4. Ook indien er, met het oog op het in HR NJ 1996, 249 ontwikkelde criterium, geen duidelijke rechtsplicht tot vermelding van gegevens in een proces-verbaal bestaat, kan door verzwijging van een bepaalde handeling een zó vertekend beeld van de werkelijkheid ontstaan dat hetgeen wèl is gerelateerd het karakter van onwaarheid verkrijgt, zodat het proces-verbaal moet worden aangemerkt als een valse verklaring als bedoeld in art. 207 Sr.

15.5. Nu verzoeker in het proces-verbaal van aanhouding van [betrokkene 2] wèl vermeld heeft - ofschoon hij ook daartoe niet rechtens verplicht was - dat hij met zijn staaflantaarn een aanval van [betrokkene 1] heeft afgeweerd, en daardoor de indruk heeft gewekt dat dit de enige vorm van geweldsaanwending is geweest, geeft het onvermeld laten van het gebruik van het dienstpistool jegens [betrokkene 1] - mede in het licht van het vertrouwen dat gesteld moet kunnen worden in de integriteit van ambtsedige processen-verbaal - een zodanig vertekend beeld van het jegens [betrokkene 1] gepleegde geweld, dat het proces-verbaal in zoverre het karakter van onwaarheid heeft gekregen.

15.6. Aangezien verzoeker dat vertekende beeld van de werkelijkheid willens en wetens heeft gegeven omdat hij geen vertrouwen had in zijn meerdere(n) die zijn geweldsaanwending zou(den) moeten beoordelen, is tevens bewezen geacht dat verzoeker de valse verklaring opzettelijk heeft afgelegd.

16. In de toelichting op het middel wordt deze door het Hof gevolgde gedachtengang onbegrijpelijk genoemd, omdat zijn uitgangspunt dat er noch ten aanzien van het gebruik van het dienstwapen, noch ten aanzien van het gebruik van de staaflantaarn een rechtsplicht tot vermelding in het proces-verbaal bestond, onverenigbaar zou zijn met de stelling, kort gezegd, dat 'wie A zegt ook B moet zeggen'.

17. Hierin kan ik de stellers van het middel niet volgen. Met het Hof meen ik dat ook bij gebreke van een duidelijk omschreven verplichting bepaalde gegevens te vermelden de onverplichte vermelding van het ene gegeven met verzwijging van het andere, hoezeer ook de vermelding van dat laatste gegeven onverplicht is, een ambtsedig relaas het karakter van onwaarheid kan geven, indien dat relaas daardoor een onjuist beeld van de werkelijkheid geeft en de verzwijging ook is ingegeven door het verlangen dat onjuiste beeld op te roepen. Terecht, dunkt mij, heeft het Hof in dit verband betekenis toegekend aan de omstandigheid dat in de rechtspleging vertrouwd moet kunnen worden op de integriteit van ambtsedige processen-verbaal.

18. In de toelichting op het middel wordt 's Hofs oordeel temeer onbegrijpelijk genoemd, omdat uit zijn redenering zou voortvloeien dat geen belang toekomt aan het al dan niet opmaken van een zogenaamde 'geweldsrapportage'.

19. Nu het Hof in zijn beschouwingen nadrukkelijk heeft betrokken dat verzoeker ook niet heeft voldaan aan zijn verplichting het wapengebruik in een meldingsformulier te rapporteren laten zijn overwegingen zich, naar mij voorkomt, aldus verstaan dat het de opzettelijke verzwijging in het jegens [betrokkene 2] opgemaakte proces-verbaal bewezen heeft geacht omdat verzoeker noch overeenkomstig de voorgeschreven interne procedure, noch in dat proces-verbaal melding heeft gemaakt van het gebruik van het dienstwapen. Zo verstaan houden 's Hofs overwegingen niet in dat voor zijn oordeel omtrent de opzettelijke valsheid van verzoekers (in zijn proces-verbaal opgenomen) verklaring van geen belang is of de verplichte 'geweldsrapportage' al dan niet is ingediend.

21. Het al dan niet aanwezig zijn van dat belang van (volledige omschrijving van) het jegens [betrokkene 1] gepleegde geweld voor de strafzaak tegen [betrokkene 2] meen ik voorts in verband te moeten brengen met 's Hofs oordeel dat verzoeker de (door verzwijging) valse verklaring opzettelijk heeft afgelegd.

23. Op dat punt schieten de door het Hof gebezigde bewijsmiddelen naar mijn inzicht tekort. In de verklaring die verzoeker ter terechtzitting in hoger beroep heeft afgelegd, zoals die tot bewijs is gebezigd, is terug te vinden dat hij in het proces-verbaal van de aanhouding van [betrokkene 2] welbewust geen melding heeft gemaakt van het feit dat hij, nadat [betrokkene 2] was medegedeeld dat hij was aangehouden, zijn dienstpistool ter hand heeft genomen en daarmee [betrokkene 1] heeft bedreigd. Ook is daarin terug te vinden dat hij dit tegen [betrokkene 1] gerichte wapengebruik niet, maar het gebruik van zijn zaklantaarn ter afwering tegen de aanval van [betrokkene 1] wèl in het proces-verbaal heeft opgenomen in verband met de slechte verstandhouding tussen hemzelf en een chef, die verzoeker onkundig wilde houden van 'deze kwestie', waarmee verzoeker kennelijk doelde op het gebruik van het dienstpistool.

24. Het komt mij voor dat deze verklaring geen uitsluitsel geeft over de vraag of verzoeker zich ervan bewust was dat het wapengebruik jegens [betrokkene 1] van belang kon zijn voor enige beslissing die de rechter in de strafzaak tegen [betrokkene 2] zou moeten nemen, en dit wapengebruik in die wetenschap heeft verzwegen.

27. Nu de bewijsmiddelen, met name de daarbij opgenomen weergave van verzoekers in hoger beroep afgelegde verklaring, niet inhouden dat verzoeker het wapengebruik tegen [betrokkene 1] heeft verzwegen in de wetenschap dat zijn proces-verbaal in dat opzicht van belang zou kunnen zijn voor beslissingen die de rechter in de zaak tegen [betrokkene 2] zou moeten nemen, en verzoekers in het proces-verbaal der terechtzitting weergegeven verklaring er op wijst dat hij juist niet in die wetenschap heeft gehandeld, maar dat hij er integendeel vanuit is gegaan dat het wapengebruik jegens [betrokkene 1] niet van belang was voor beoordeling van de strafzaak tegen [betrokkene 2], acht ik 's Hofs oordeel dat verzoeker opzettelijk een door onvolledigheid valse verklaring heet afgelegd niet zonder meer begrijpelijk.

30. De eerste klacht is dat het Hof ten onrechte heeft aangenomen dat er weliswaar sprake is geweest van een opsporingshandeling, maar dat het verzwegen wapengebruik jegens [betrokkene 1] redelijkerwijs niet van belang kon zijn voor enige door de rechter in het eindonderzoek in de zaak tegen [betrokkene 2] te nemen beslissing, zodat voor verzoeker uit het in algemene termen gestelde voorschrift van art. 152 Sv - gelet op hetgeen in HR NJ 1996, 249 is overwogen - geen rechtsplicht voortvloeide dat wapengebruik in het proces-verbaal van de aanhouding van [betrokkene 2] op te nemen.

31. Die aanname wordt onjuist genoemd omdat het proces-verbaal betreffende de aanhouding van [betrokkene 2] niet alleen zou zijn gevoegd in het dossier betreffende de strafzaak tegen [betrokkene 2], maar ook in de dossiers op grond waarvan [betrokkene 1] en de derde inzittende van de auto zijn vervolgd, telkens wegens delicten die nauw met elkaar verweven zijn. Betoogd wordt dat het wapengebruik jegens [betrokkene 1] wel degelijk van belang kon zijn voor de beoordeling van de tegen hem gevoerde strafzaak.

33. De tweede klacht komt er op neer dat het Hof ten onrechte heeft aangenomen dat uit het ontbreken van een voor verzoeker kenbare, voldoende nauwkeurig omschreven, verplichting tot verbaliseren van het door hem jegens [betrokkene 1] gebruikte geweld voortvloeit dat verzoeker het gerechtvaardigde vertrouwen kon hebben dat de bewezenverklaarde opzettelijke verzwijging niet tot een strafrechtelijke veroordeling zou leiden.

34. Betoogd wordt dat, nu niet is gebleken dat verzoeker uit enig handelen of nalaten van de politie of justitie heeft kunnen afleiden dat hij niet zou worden vervolgd, hooguit gezegd zou kunnen worden dat verzoeker dit vertrouwen bij zichzelf heeft gewekt, hetgeen geen juridische betekenis heeft.

35. Mijns inziens laten 's Hofs overwegingen aangaande verzoekers strafbaarheid zich aldus verstaan dat er vanuit gegaan moet worden dat, ofschoon verzoeker zich ervan bewust is geweest dat het bedreigen van [betrokkene 1] met het dienstwapen een vorm van geweldsaanwending is geweest die in een meldingsformulier gerapporteerd had behoren te worden, en heeft beseft dat hij laakbaar handelde door die rapportage (uit bezorgdheid voor zijn dienstverband) achterwege te laten, art. 152 Sv en de door het Hof genoemde richtlijnen van het openbaar ministerie een zo grote mate van onduidelijkheid laten bestaan ten aanzien van hetgeen in een proces-verbaal als het onderhavige moet worden vermeld, dat verzoeker heeft kunnen veronderstellen dat hij geen strafbaar feit zou plegen door in zijn proces-verbaal van de aanhouding van [betrokkene 2] geen melding te maken van het richten van zijn dienstwapen op [betrokkene 1].

36. Opmerking verdient dat het Hof aan de door het openbaar ministerie gegeven 'Richtlijn schriftelijke verantwoording ten behoeve van een strafzaak' de betekenis heeft toegekend dat die richtlijn er vooral op is gericht de officier van justitie in staat te stellen de toegepaste opsporingsmethoden te toetsen. Met de zinsnede dat deze "specifieke instructienormen, gericht op de verantwoording van toegepast geweld, niet in het kader van de strafvordering zijn gegeven" heeft het Hof er kennelijk op gedoeld dat die instructienormen er niet toe strekken opsporingsambtenaren duidelijk te maken welke gegevens betreffende hun optreden van belang zijn voor later door de rechter te nemen beslissingen en daarom in een proces-verbaal vermeld moeten worden.

37. In 's Hofs gedachtengang is het vertrouwen omtrent de omvang van de verbaliseringsplicht gewekt door inhoud en strekking van bedoelde richtlijnen. Dat oordeel komt mij niet onbegrijpelijk voor.

38. In de derde klacht wordt gesteld dat het oordeel van het Hof getuigt van een onjuiste opvatting ten aanzien van de ongeschreven strafuitsluitingsgrond 'afwezigheid van alle schuld'. De advocaat-generaal meent dat die schulduitsluitende omstandigheid niet aanwezig kan zijn indien enige, zij het geringe, verwijtbaarheid aanwezig is. Het oordeel dat verzoeker in strafrechtelijke zin geen verwijt treft zou daarom niet te verenigen zijn met de omstandigheid dat verzoeker de strafrechtelijke implicaties van zijn handelwijze "niet ten volle heeft overzien", zoals het Hof aannemelijk heeft geacht.

39. Mij dunkt dat het begrip 'afwezigheid van alle schuld' niet zó gehanteerd moet worden dat werkelijk elke verwijtbaarheid ontbroken moet hebben om een beroep op die schulduitsluitingsgrond toe te kunnen staan. Het gaat om strafrechtelijk relevante of strafwaardige schuld. Ook bij het onderzoek of die relevante mate van schuld heeft ontbroken zal de rechter een zekere objectivering en normering kunnen toepassen, door een verband te leggen met hetgeen in redelijkheid van de verdachte had mogen worden verwacht, vgl. Noyon - Langemeijer - Remmelink, Het Wetboek van Strafvordering, Inleiding, Schuld in het algemeen, aantekening 11 (suppl. 109). Dit verschaft de rechter, naar mij voorkomt, ruimte om vast te stellen dat de verdachte in enig opzicht een zeer gering verwijt gemaakt kan worden, maar dat dit verwijt, gelet op de aard van de strafbare gedraging, zo onbeduidend is dat een beroep op 'afwezigheid van alle schuld' gehonoreerd kan worden.

40. In de vierde klacht worden de door het Hof genomen beslissingen onbegrijpelijk genoemd. Betoogd wordt dat, nu het Hof tot uitdrukking heeft gebracht dat de verwijtbaarheid ontbreekt omdat verzoeker op steekhoudende gronden heeft verondersteld "dat het te zijner discretie zou zijn het gebruik van het vuurwapen om te dreigen al dan niet in zijn proces-verbaal te vermelden", vrijspraak had moeten volgen.

41. Met de steller van dit middel meen ik dat met de bewezenverklaring, in zoverre die inhoudt dat verzoeker door het geweldgebruik jegens [betrokkene 1] buiten zijn proces-verbaal te houden opzettelijk een valse verklaring heeft afgelegd, onverenigbaar is dat verzoeker in de veronderstelling verkeerde niet verplicht te zijn dat geweldgebruik in het proces-verbaal van de aanhouding van [betrokkene 2] op te nemen, welke veronderstelling het Hof gerechtvaardigd heeft bevonden. Daarop wees ik reeds naar aanleiding van het namens verzoeker voorgestelde middel, in de sleutel van hetgeen in een geval als het onderhavige bewijsbaar tot de wetenschap van de verdachte moet behoren.

42. De vierde klacht in het door de advocaat-generaal bij het Hof voorgesteld middel treft naar mijn inzicht doel, terwijl de andere klachten in dat middel falen.

43. Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen. Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak en tot verwijzing naar het Gerechtshof te Amsterdam teneinde op het bestaande hoger beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.