Rechtbank Utrecht, 02-04-2008, BC8320, 217236 / HA ZA 06-1955

Sector handels- en familierecht

zaaknummer / rolnummer: 217236 / HA ZA 06-1955

Vonnis van 2 april 2008

in de zaak van

tegen

Partijen zullen hierna het Proefprocessenfonds c.s. en Movir genoemd worden.

1.2. Ten slotte is vonnis bepaald.

2.2. Eiseressen 3 tot en met 19 zijn vrouwelijke zelfstandige ondernemers, werkzaam als advocaat, arts of tandarts. Allen hebben zij – ieder voor zich – een verzekeringsover-eenkomst met Movir gesloten.

2.3. Movir is een verzekeringsmaatschappij. Zij biedt aan zelfstandige ondernemers de mogelijkheid zich tegen arbeidsongeschiktheid te verzekeren en biedt daarvoor (onder andere) de volgende soorten verzekeringen aan:

2.4. Artikel 2.1 van de polisvoorwaarden behorende bij de hierboven genoemde verzekeringen geeft voor alle hiervoor genoemde verzekeringen als definitie van het begrip arbeidsongeschiktheid, voor zover van belang:

Van arbeidsongeschiktheid is uitsluitend sprake indien er in directe relatie tot ziekte of ongeval, objectief medisch vast te stellen stoornissen bestaan, waardoor de verzekerde voor tenminste 25% beperkt is om de werkzaamheden verbonden aan het in de polis omschreven beroep te verrichten.

2.5. In de L-verzekering voor huisartsen en tandartsen wordt naast de arbeidsonge-schiktheidsuitkering ook een zwangerschapsuitkering aangeboden. Daarvoor gelden - voor zover van belang - de volgende bepalingen:

2.6. Zowel in de L-verzekering als in de Waz-verzekering voor advocaten is naast een uitkering in verband met arbeidsongeschiktheid een zwangerschapsuitkering opgenomen, waarvoor onder meer de volgende voorwaarden gelden:

2.7. Ten tijde van het uitbrengen van de dagvaarding waren eiseressen 3 tot en met 19 inmiddels bevallen of hoogzwanger. Zij hebben ieder voor zich aanspraak gemaakt op een uitkering uit hoofde van hun (individuele) arbeidsongeschiktheidsverzekering vanwege hun zwangerschap en bevalling. Deze uitkeringen zijn hetzij door Movir geweigerd omdat zwangerschap niet onder arbeidsongeschiktheid zou vallen of omdat de wachttijd van twee jaar nog niet was verstreken, hetzij door Movir toegekend op basis van een daggeldwaarde van twee jaar geleden in plaats van op grond van de verzochte actuele daggeldwaarde.

2.8. Eiseressen [eiser 4] en [eiser 3] hebben de Commissie Gelijke Behandeling (hierna: CGB) verzocht om te beoordelen of Movir een verboden onderscheid maakt op grond van geslacht door te weigeren een zwangerschapsuitkering te verstrekken dan wel daaraan bijzondere, beperkende, voorwaarden te stellen. Bij haar oordelen in beide zaken op 29 april 2004 heeft de CGB [eiser 4] en [eiser 3] in het gelijk gesteld, in die zin dat de CGB oordeelt dat Movir een verboden onderscheid maakt op grond van geslacht door eiseressen uit te sluiten van een uitkering wegens zwangerschap dan wel aan die uitkering aanvullende, voor eiseressen nadelige voorwaarden te stellen. [eiser 3] was toen nog niet zwanger of bevallen.

2.9. Movir is na dit oordeel niet overgegaan tot betaling van een uitkering onder de VK-verzekering gedurende het zwangerschapsverlof van [eiser 4]. Hierna hebben [eiser 4] en [eiser 3] een kort geding aangespannen bij de rechtbank Utrecht. Bij vonnis van 27 mei 2004 heeft de kortgedingrechter ten aanzien van [eiser 4] geoordeeld – in navolging van het oordeel van de CGB van 29 april 2004 – dat de betreffende polisvoorwaarden nietig zijn wegens strijd met de Algemene wet gelijke behandeling (hierna: Awgb). Door een uitkering op grond van zwangerschap te weigeren maakt Movir onderscheid op grond van geslacht. Movir is veroordeeld tot betaling van de gevorderde daggeldvergoeding aan [eiser 4]. Movir is tegen dit vonnis in hoger beroep gegaan. Aangezien [eiser 3] toen nog niet zwanger was, zijn de vorderingen van [eiser 3] – voor zover hier van belang – afgewezen.

2.10. [eiser 3] heeft, inmiddels zwanger, in een tweede kort geding een uitkering voor de duur van haar zwangerschapsverlof gevorderd van Movir. De rechtbank heeft in het vonnis van 15 november 2005 alle door [eiser 3] gevorderde uitkeringen toegekend. Hiervan is Movir in hoger beroep gegaan. Om proceseconomische redenen zijn de betrokken partijen overeengekomen dat ze het hoger beroep in de zaak van [eiser 4] en Movir zouden laten rusten in afwachting van de beslissing van het hof op het meeromvattende geschil tussen [eiser 3] en Movir. Bij het arrest van 19 oktober 2006 heeft het hof Amsterdam het vonnis van de rechtbank van 15 november 2005 vernietigd en alle vorderingen van [eiser 3] afgewezen.

3.1. Het Proefprocessenfonds c.s. verzoekt de rechtbank, om bij vonnis, zoveel mogelijk uitvoerbaar bij voorraad,

D. te verklaren voor recht dat Movir gehouden is aan ieder van eiseressen 3 t/m 19 te voldoen de daggeldvergoedingen zoals opgenomen in de polisvoorwaarden van de van toepassing zijnde verzekeringen zoals die met inachtneming van de vorderingen onder A t/m B dienen te luiden, en Movir te veroordelen tot vergoeding van de schade aan eiseressen 3 t/m 19, nader op te maken bij staat.

F. Movir te veroordelen in de kosten van het geding.

De grondslag van de vorderingen

3.2. Het Proefprocessenfonds legt aan de vorderingen ten grondslag dat Movir bij het aanbieden van verzekeringen op verschillende punten een verboden onderscheid naar geslacht maakt door op grond van de betreffende verzekeringen een zwangerschapsuitkering te weigeren dan wel daaraan beperkende voorwaarden te verbinden die nadelig zijn voor (zwangere) vrouwen.

3.3. Volgens het Proefprocessenfonds c.s. verbiedt de Awgb het maken van een dergelijk onderscheid. Ook stelt het Proefprocessenfonds c.s. dat de bepalingen van richtlijn 2004/113/EG (de zogenoemde Goederen- en dienstenrichtlijn, hierna: de richtlijn) welke gedurende de procedure zal worden geïmplementeerd, aan dit verbod ten grondslag liggen. Het gaat hier immers om het aanbieden van en de toegang tot verzekeringen, welke als diensten kunnen worden aangemerkt.

3.4. Ten aanzien van de L- en de WAZ-verzekering is er volgens het Proefprocessenfonds c.s. sprake van directe discriminatie door Movir nu zij verschillende voorwaarden stelt aan het recht op een uitkering in het geval van enerzijds arbeidsonge-schiktheid door ziekte of ongeval en anderzijds arbeidsongeschiktheid vanwege zwanger-schapsverlof. Volgens het Proefprocessenfonds c.s. wordt er door Movir onderscheid gemaakt binnen dezelfde verzekeringspolis. Aangezien er voor de polis als geheel premie wordt betaald en niet apart voor de dekking bij zwangerschapsverlof is er sprake van één dienst. Voor het geldend kunnen maken van een zwangerschapsuitkering hanteert Movir een wachtgeldregeling van twee jaar die niet geldt bij een uitkering op grond van arbeidsongeschiktheid uit anderen hoofde. Daarnaast zijn de zwangerschapsuitkeringen niet gebaseerd op het actuele verzekerde dagbedrag maar op de daggeldvergoeding zoals die was twee jaren voor de uitgerekende datum. Hierdoor is de uitkering lager dan in andere gevallen van arbeidsongeschiktheid. Beide bepalingen zijn alleen voor (zwangere) vrouwen nadelig zodat dit een direct onderscheid is.

3.5. In het geval van de E-, VK- en de waarnemingsverzekering waarin geen aparte dekking voor het zwangerschapsverlof is opgenomen, is er volgens het Proefprocessenfonds c.s. ook sprake van een direct onderscheid naar geslacht omdat arbeidsongeschiktheid in verband met zwangerschap niet onder de dekking valt en alleen vrouwen hierdoor ongunstig worden behandeld.

3.6. Subsidiair voert het Proefprocessenfonds c.s. aan dat er in de bovengenoemde verzekeringen door Movir een indirect onderscheid wordt gemaakt omdat door de invulling van een ogenschijnlijk neutraal begrip – arbeidsongeschiktheid – vooral vrouwen nadelig worden getroffen nu arbeidsongeschiktheid rondom de bevalling/tijdens het zwangerschapsverlof niet als arbeidsongeschiktheid wordt aangemerkt. Voor dit indirecte onderscheid is geen rechtvaardigingsgrond aanwezig zodat dit niet mag worden gemaakt. Voor zover Movir dit onderscheid maakt om misbruik van de verzekering te maken aangezien zwangerschap als betrekkelijk “planbaar” zou moeten worden beschouwd, zijn daarvoor meer proportionele oplossingen aanwezig. Movir kan desgewenst de premie aanpassen. Bovendien zouden de financiële en rekenkundige argumenten van Movir onvoldoende onderbouwd zijn.

3.7. Ter onderbouwing van haar vordering verwijst het Proefprocessenfonds c.s. nog naar de zogenoemde zwangerschapsjurisprudentie van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen (hierna: HJEG) en naar de rechtspraak van de CGB over dit onderwerp.

3.8. Ook betoogt het Proefprocessenfonds c.s. dat gekeken moet worden naar de ratio van een arbeidsongeschiktheidsverzekering, die volgens haar is “het bieden van een inkomensvoorziening als je door fysieke of psychische oorzaken niet kunt werken”. Volgens het Proefprocessenfonds c.s. zijn vrouwen tijdens zwangerschapsverlof gedurende een periode van 16 weken niet in staat om te werken. Aan deze termijn van 16 weken zou een medische basis ten grondslag liggen. Door verschillende vormen van arbeidsongeschiktheid ongelijk te behandelen, zoals Movir doet, komen vrouwen in een ongunstiger positie terwijl de europeesrechtelijke regelgeving en jurisprudentie er juist op is gericht vrouwen tijdens en na zwangerschap in een materieel gelijke positie te brengen.

3.9. De Stichting Proefprocessenfonds c.s. heeft meer subsidiair aan de rechtbank verzocht prejudiciële vragen aan het HJEG te stellen aangaande de uitleg van de Goederen- en dienstenrichtlijn met betrekking tot de onderhavige zaak.

Het verweer

3.10. Ter afwering van de vorderingen stelt Movir dat zij geen onderscheid naar geslacht maakt. Volgens Movir is zwangerschap niet een in directe relatie tot ziekte of ongeval objectief medisch vast te stellen stoornis. Dat betekent dat zwangerschap ook niet een andere vorm van arbeidsongeschiktheid zou zijn die nu door Movir, direct of indirect, anders wordt behandeld dan “gewone” arbeidsongeschiktheid.

3.11. Movir voert voor haar stelling het volgende aan. Noch in het gewone spraakgebruik, volgens het Van Dale woordenboek of in de bedrijfstak wordt zwangerschap als arbeidsongeschiktheid aangemerkt. Er is evenmin een juridische grondslag voor vereen-zelviging van zwangerschap met arbeidsongeschiktheid. Degene die een zwangerschapsuit-kering ontvangt is gezond en is door de uitkering in staat om verlof te nemen. De uitkering wordt ook verstrekt in het geval de betreffende persoon geen verlof neemt maar blijft doorwerken; afwezigheid is geen vereiste voor de uitkering. De bij arbeidsongeschiktheid behorende verplichtingen voor de verzekerde zoals het ondergaan van medisch onderzoek en het geven van een machtiging om bij derden (medische) informatie in te winnen zijn evenmin van toepassing in het geval van een zwangerschapsuitkering. Het doel van het zwangerschapsverlof is niet alleen de bescherming van de biologische gesteldheid van de vrouw tijdens en na de zwangerschap, maar ook de bescherming van de bijzondere relatie tussen moeder en kind tijdens de periode na zwangerschap en bevalling. Movir stelt daarbij dat indien tijdens de zwangerschap en bevalling stoornissen optreden die tot arbeidsonge-schiktheid leiden in de zin van de polis, de verzekerde wel recht heeft op een arbeidsonge-schiktheidsuitkering. De beperkende voorwaarden die aan een verlofuitkering op grond van zwangerschap worden gesteld, gelden dan niet.

3.12. Voorts stelt Movir dat het in strijd met de contractsvrijheid is indien Movir verplicht zou worden om een uitkering wegens zwangerschapsverlof aan te bieden. Het betreft hier een politiek maatschappelijk vraagstuk dat niet op een particuliere verzekeraar mag worden afgewenteld. Daarbij komt dat eiseressen 3 tot en met 19 thans aanspraak maken op een uitkering waarvoor zij geen premie hebben betaald.

3.13. Movir stelt daarnaast dat de door haar gehanteerde voorwaarden ten aanzien van de zwangerschapsuitkering nodig zijn om oneigenlijk gebruik tegen te gaan. Voor zover de rechtbank zou beslissen dat Movir een indirect onderscheid maakt, is daarvoor een rechtvaardiging aanwezig. Omdat zwangerschap tot op zekere hoogte planbaar is, is het nodig om een wachttijd van twee jaar te hanteren alsmede de daggeldregeling op grond waarvan wordt bepaald dat de maximale hoogte gelijk is aan de hoogte van het daggeld zoals dat gold twee jaar voor de bevalling. Zou Movir deze beperkende voorwaarden niet hanteren dan is manipulatie door de verzekerden mogelijk hetgeen tot een onevenredig hoge schadelast voor Movir zou leiden.

3.14. Volgens Movir handelt zij evenmin in strijd met de richtlijn omdat zij geen onderscheid maakt tussen mannen of vrouwen bij het verstrekken van een uitkering op grond van de door haar aangeboden arbeidsongeschiktheidsverzekeringen. De richtlijn houdt geen nieuwe of andere verplichtingen in ten aanzien van het onderhavige vraagstuk ten opzichte van de bestaande wet- en regelgeving. In ieder geval vloeit er niet de verplich-ting uit voort voor Movir om een zwangerschapsverlofuitkering aan te bieden.

3.15. De door het Proefprocessenfonds c.s. aangehaalde uitspraken van de Commissie gelijke behandeling zijn volgens Movir onjuist omdat zij uitgaan van de onterechte veronderstelling dat afwezigheid wegens zwangerschap en afwezigheid in verband met arbeidsongeschiktheid hetzelfde is. Ook is de door het Proefprocessenfonds c.s. genoemde jurisprudentie van het HJEG niet van toepassing omdat het hier om arbeidsgeschillen gaat waarbij de werkneemster beschermd diende te worden tegen ontslag wegens zwangerschap, zodat in deze context het begrip arbeidsongeschiktheid ruim wordt uitgelegd.

4.2. Aangezien Movir kan worden aangemerkt als een bedrijf dat een dienst (verzeke-ring) aanbiedt, is de Awgb van toepassing op het onderhavige geschil nu in artikel 7 van de Awgb is bepaald dat het verboden is om onderscheid te maken bij het aanbieden van diensten.

4.3. Onder onderscheid wordt volgens de Awgb verstaan:

4.4. Ten aanzien van indirect onderscheid bepaalt de Awgb:

4.5. Op grond van artikel 9 is een beding dat in strijd met de Awgb is, nietig.

4.6. Omdat de richtlijn betrekking heeft op het verlenen en de toegang tot diensten, is deze ook van toepassing op de door Movir aangeboden verzekeringen. Voor zover voor de beoordeling van het geschil van belang, bevat deze richtlijn de volgende bepalingen.

Uit de considerans:

4.7. De richtlijn is inmiddels geïmplementeerd in de Awgb.

4.8. Ten aanzien van de zwangerschapsuitkering die Movir aanbiedt bij de L-verzeke-ring en de Waz-verzekering, staat vast dat de groep verzekerden louter uit vrouwen bestaat. Dat betekent dat de voorwaarden die Movir hanteert voor het recht op deze zwangerschaps-uitkering alleen voor (zwangere) vrouwen gelden en Movir aldus geen onderscheid naar geslacht maakt. Dat Movir naast een zwangerschapsuitkering ook een arbeidsongeschikt-heidsuitkering verstrekt op weer andere voorwaarden en dat voor beide verzekeringen in totaal één premie door de verzekeringnemers wordt betaald, doet daaraan niet af. Het gaat immers om twee naast elkaar bestaande verzekeringen - hetgeen ook blijkt uit de samen-loopregeling voor het geval een uitkering op grond van beide verzekeringen aan de orde zou zijn - waaraan verschillende voorwaarden zijn verbonden omdat het twee verschillende verzekeringen betreft.

4.9. Vervolgens is de vraag aan de orde of Movir het begrip arbeidsongeschiktheid in haar voorwaarden op dusdanige wijze uitlegt dat zij daarbij een onderscheid naar geslacht maakt. De definitie die Movir hanteert is voor mannen en vrouwen identiek. Een ieder bij wie in directe relatie tot ziekte of ongeval, objectief medisch vast te stellen stoornissen bestaan waardoor hij of zij voor tenminste 25% beperkt is om de betreffende werkzaamheden uit de polis te verrichten, komt in aanmerking voor een uitkering. Voor al deze personen gelden dezelfde voorwaarden zoals het recht van de verzekeraar om inlichtingen bij derden in te winnen en de verplichting om medische controles te ondergaan. Hierbij wordt geen onderscheid naar geslacht gemaakt, zodat van een direct onderscheid geen sprake is.

4.10. De vraag die nu voorligt is of Movir een indirect onderscheid maakt door het begrip arbeidsongeschiktheid zo beperkt uit te leggen dat zwangerschap daar ten onrechte niet onder valt, waardoor alleen (zwangere) vrouwen door deze uitleg nadelig worden getroffen. Naar het oordeel van de rechtbank zijn zwangerschap en ziekte verschillende gesteldheden en valt zwangerschap niet onder arbeidsongeschiktheid, ook al zullen vrouwen in een - beperkte - periode rondom de bevalling conditioneel niet in staat zijn om te werken. Het zwangerschapsverlof heeft immers niet alleen ten doel het beschermen van de conditie van de vrouw, maar ook het beschermen van de band tussen moeder en kind, de bescherming van de gezondheid van het (pas)geboren kind en het bieden van de mogelijkheid voor moeder en kind om aan elkaar te wennen en zich aan elkaar te hechten. Het zwangerschapsverlof heeft voor het grootste gedeelte het karakter van een zorgverlof en strekt zich uit tot een langere periode dan die waarin de vrouw in verband met de bevalling niet in staat is om te werken. De rechtbank is niet gebleken van een objectieve, medische onderbouwing waaruit volgt dat vrouwen gedurende een periode van 16 weken niet zouden kunnen werken. Hierbij is ook van belang dat Movir wel een uitkering op grond van arbeids-ongeschiktheid verstrekt wanneer zich tijdens zwangerschap en bevalling complicaties voordoen die leiden tot arbeidsongeschiktheid in de zin van de polis. Voor zover het Proefprocessenfonds c.s. nog heeft aangevoerd dat Movir in een paar specifieke gevallen geweigerd heeft om een dergelijke uitkering te doen, is niet komen vast te staan dat deze weigering het gevolg was van het feit dat de betreffende vrouwen zwanger waren. Bij de beoordeling weegt de rechtbank ook mee dat de zwangere vrouwen die een zwangerschapsuitkering genieten niet aan medische controle zijn onderworpen in verband met het geldend kunnen maken van deze uitkering en dat zij bovendien, indien zij binnen deze periode van 16 weken wel arbeid verrichten, het recht op hun zwangerschapsuitkering behouden.

4.11. Voor zover het Proefprocessenfonds c.s. een beroep heeft gedaan op de richtlijn overweegt de rechtbank dat de implementatie van de richtlijn niet heeft geleid tot een wijziging van wetgeving die tot een andere beoordeling van de zaak zou moeten leiden. De hier toepasselijke bepalingen uit de Awgb zijn immers ongewijzigd gebleven. Artikel 5 uit de richtlijn waarop het Proefprocessenfonds c.s. nog expliciet een beroep doet, ziet op de berekening van de hoogte van premies en uitkeringen en niet op de situatie die hier in geschil is, namelijk het weigeren van een zwangerschapsuitkering omdat zwangerschap een andere situatie is dan arbeidsongeschiktheid danwel het hanteren van bepaalde voorwaarden voor het geldend kunnen maken van een zwangerschapsuitkering. De rechtbank ziet dan ook geen aanleiding tot het stellen van prejudiciële vragen.

4.12. Uit het voorgaande volgt dat Movir noch door een zwangerschapsuitkering aan te bieden onder andere voorwaarden dan een arbeidsongeschiktheidsverzekering, noch met de door haar gehanteerde definitie van het begrip arbeidsongeschiktheid direct of indirect een onderscheid op grond van geslacht maakt omdat zwangerschapsverlof en arbeidsongeschikt-heid twee naar hun aard wezenlijk verschillende situaties zijn. Dat betekent dat de vorderin-gen van het Proefprocessenfonds c.s. zullen worden afgewezen.

5.1. wijst de vorderingen af,

5.2. veroordeelt de Stichting Proefprocessenfonds c.s. in de proceskosten, aan de zijde van Movir tot op heden begroot op EUR 2.056,00,

5.3. verklaart dit vonnis wat betreft de kostenveroordeling uitvoerbaar bij voorraad.

Dit vonnis is gewezen door mr. H.J. Schepen, mr. M. van Delft-Baas en mr. H. Phaff en in het openbaar uitgesproken op 2 april 2008.?