Rechtbank Rotterdam, 20-08-2014, ECLI:NL:RBROT:2014:7132, C/10/445358 / HA ZA 14-212

4.1.

[eiser] vordert (onder meer) een verklaring voor recht dat sprake is van een vervreemding in de zin van hetgeen is bepaald in de notariële akte, zodat hij bevoegd is tot executie van die akte over te gaan. Voor zover immers sprake is van vervreemding in voornoemde zin is de geldlening opeisbaar. De notariële akte biedt [eiser] in dit kader een executoriale titel. Ter onderbouwing van zijn betoog dat sprake is van vervreemding stelt [eiser] primair dat niet van belang is in hoeverre de verzekeringsportefeuille (geheel of gedeeltelijk) is overgegaan op [bedrijf5], nu reeds het aangaan van de enkele (obligatoire) verplichting tot het doen overgaan van die portefeuille voldoende is om de lening vervroegd opeisbaar te maken. Subsidiair stelt [eiser] dat (een deel van) de verzekeringsportefeuille daadwerkelijk is overgegaan op [bedrijf5].

4.2.

[gedaagden] heeft in de eerste plaats betoogd dat [eiser] op de hoogte was van (het voornemen tot) het aangaan van de koopovereenkomsten, en dat hij [gedaagde] c.s had moeten waarschuwen dat dit ertoe zou leiden dat de lening vervroegd opeisbaar zou worden. Nu hij dat niet heeft gedaan komt hem geen beroep toe op de bepaling uit de notariële akte. Dit betoog wordt verworpen. De bepaling is overeengekomen tussen partijen en betreft één van de voorwaarden voor opeisbaarheid van de geldlening. Niet kan worden aangenomen dat de schuldeiser in dit kader een waarschuwingsplicht zou hebben jegens de schuldenaar, en dat bij het niet nakomen van deze plicht het recht om de lening (vervroegd) op te eisen zou vervallen.

4.3.

Wat de primaire stellingname betreft heeft [gedaagden] betwist dat alleen de verkoop, dat wil zeggen de obligatoire verplichting tot het doen overgaan van de assurantieportefeuille, voldoende is; de voorwaarde voor terugbetaling gaat volgens [gedaagden] alleen in vervulling als de verzekeringsportefeuille ook daadwerkelijk overgaat op een derde.

4.4.

Het gaat hier om uitleg van een overeenkomst die is vastgelegd in de notariële akte. Nu geen belangen van derden zijn betrokken, dient voor de uitleg van het beding in de notariële akte niet de ‘objectieve uitleg’ te worden gevolgd en geldt de Haviltex-maatstaf. Het gaat dus niet alleen om een zuiver taalkundige uitleg van de betreffende voorwaarde; het gaat om de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan de betreffende bepaling mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. Hierbij zijn alle omstandigheden van het geval van beslissende betekenis, gewaardeerd naar hetgeen de maatstaven van redelijkheid en billijkheid meebrengen. Vooropgesteld zij dat het gebruik van het woord vervreemding naar het oordeel van de rechtbank geen uitsluitsel geeft over hetgeen partijen in dit kader verdeeld houdt. Vervreemden is geen zuiver juridisch begrip, en kan naar gangbaar spraakgebruik zien op een obligatoire verplichting tot overdracht (koop, schenking), op ruil, op een overdracht in goederenrechtelijke zin, waarbij dus een goed op grond van een geldige titel wordt geleverd door een daartoe beschikkingsbevoegde (artikel 3:84 BW) of op een andere vorm van overgang (contractsoverneming bijvoorbeeld). De (zuiver) taalkundige uitleg die [gedaagden] voorstaat levert dus geen oplossing. Ter comparitie is door [eiser] onbetwist het volgende naar voren gebracht. Bij de notaris is besproken dat [eiser] zekerheid wilde hebben dat de lening daadwerkelijk zou worden afgelost. Toen is gekozen voor de voorwaarde ten aanzien van de vervroegde opeisbaarheid. Reden daarvoor was dat een assurantiekantoor weinig mogelijkheden heeft om zekerheid te stellen, nu het vermogen van een assurantiekantoor in wezen wordt gevormd door de assurantieportefeuille. Als (een deel van) die assurantieportefeuille niet langer deel uitmaakt van het vermogen als gevolg van een vervreemding, is die zekerheid verdwenen. De rechtbank leidt hieruit af dat partijen met het gebruik van het woord vervreemding niet hebben bedoeld dat reeds het aangaan van een koopovereenkomst tot gevolg heeft dat de lening vervroegd opeisbaar is; noodzakelijk is (ook) dat die assurantieportefeuille (of een deel daarvan) op de derde overgaat. Met het aangaan van alleen een verplichting tot het doen overgaan van de assurantieportefeuille is die assurantieportefeuille immers nog niet uit het vermogen van het assurantiekantoor verdwenen.

4.5.

Hiermee komt de rechtbank toe aan het subsidiaire standpunt van [eiser], namelijk dat (een deel van) de assurantieportefeuille daadwerkelijk op [bedrijf5] is overgegaan. Ter onderbouwing van dit betoog heeft [eiser] onder meer het volgende naar voren gebracht. [eiser] wijst er op dat de koopovereenkomsten ook de leveringsakte behelzen en dat in die overeenkomsten is bepaald dat [bedrijf5] een volmacht hebben om al hetgeen te doen wat (overigens) nodig is om levering te bewerkstelligen. Ten tweede merkt [eiser] op dat een terugkoopovereenkomst is gesloten, hetgeen er op wijst dat er iets teruggekocht kon worden. [eiser] stelt in de derde plaats dat in die terugkoopovereenkomst een door [bedrijf5] ten behoeve van ING gevestigd pandrecht op de assurantieportefeuille aan de orde is – hetgeen erop wijst dat [bedrijf5] rechthebbende is (geweest) van de portefeuille. In de vierde plaats heeft [eiser] voorafgaand aan de comparitie van partijen een door ING opgestelde openingsbalans van [bedrijf5] per 1 juli 2011 overgelegd. Hierin staat aan de actiefzijde de balanspost Financiële vaste activa, bestaande uit: “Assurantieportefeuille (ex [bedrijf2])” en “Internetsites/assurantieportefeuille (ex [bedrijf3])”, voor een bedrag van € 150.000 resp. € 75.000. In de vijfde plaats heeft [eiser] – in verband met het hierna te bespreken verweer van [gedaagden] dat de verzekeraars hebben verklaard dat geen portefeuilles zijn overgegaan – een aantal stukken overgelegd. Het betreft onder meer:

- een brief van [bedrijf5] en [bedrijf2] aan Welke Financiële Diensten van 29 september 2011, waarin staat:

- een brief van Welke Financiële Diensten aan [bedrijf5], met betrekking tot de aan deze laatste toekomende provisie over de maand juni 2012;

- een e-mail van [gedaagde2] aan [persoon1] waarin onder meer staat:

“Wij moeten samen aan klaverblad melden dat de levenportefeuille ook overgaat (…). (Maken we morgen wel een gezamenlijke brief van).”;

- een bewijsstuk dat het Assuradeurenhuys in 2012 provisie heeft betaald aan [bedrijf5];

- een brief van Florius aan [bedrijf5], waarin onder meer staat:

4.6.

4.7.

De rechtbank overweegt als volgt. Voor de vervroegde opeisbaarheid van de geldlening is noodzakelijk maar ook voldoende dat een deel van de assurantieportefeuille van [gedaagde] wordt vervreemd aan een derde. Partijen zijn het er kennelijk over eens dat (de rechten van de assurantietussenpersoon behorende bij) een assurantieportefeuille als een (of meer) zelfstandig vermogensrecht(en) overgedragen kan (kunnen) worden. De rechtbank zal dat ook tot uitgangspunt nemen. Wat betreft de vraag of aan de vereisten voor vervreemding (zoals uitgelegd hierboven, onder 4.4) is voldaan, stelt de rechtbank het volgende voorop. [gedaagde] (dat wil in dit verband zeggen twee dochterondernemingen van [gedaagde]) heeft, zo staat tussen partijen niet ter discussie, de obligatoire verplichting op zich genomen de assurantieportefeuille aan een derde over te dragen. Uit de door [eiser] overgelegde stukken (hierboven weergegeven onder 4.5) volgt dat door [gedaagde] verschillende handelingen zijn verricht om tot die overdracht te komen. Weliswaar geeft [gedaagden] een verklaring voor die handelingen (met de strekking dat deze niet tot overdracht hebben geleid), maar die verklaring neemt niet weg dat [gedaagden] ook na het sluiten van de koopovereenkomsten handelingen heeft verricht ter uitvoering van die overeenkomsten en bovendien [bedrijf5] de vrije hand heeft gegeven de overdracht te voltooien. Onder die omstandigheden en mede gelet op het feit dat [gedaagden] beter dan [eiser] op de hoogte zal zijn van hetgeen ter uitvoering van de overeenkomsten is geschied, ligt het op de weg van [gedaagden] om voldoende gemotiveerd te stellen dat (desondanks) van een vervreemding geen sprake is. Dat heeft [gedaagden] niet gedaan.

4.8.

Ten aanzien van de levering van de assurantieportefeuille zijn de artikelen 3:90 BW, 3:94 BW en 3:95 BW van toepassing. Gesteld noch gebleken is dat in ieder geval ten aanzien van een deel van de assurantieportefeuille waar de koopovereenkomsten betrekking op hebben aan de voorwaarden van die artikelen niet zou zijn voldaan. Bij gebreke van stellingen die op het tegendeel wijzen neemt de rechtbank tot uitgangspunt dat bezitsverschaffing heeft plaatsgevonden van eventuele roerende zaken als de (fysieke) administratie. Wat betreft de akte als bedoeld in de artikelen 3:94 BW en 3:95 BW zijn de koopovereenkomsten kennelijk ook bedoeld als leveringsakte. De rechtbank verwijst onder meer naar artikel 1 van die overeenkomsten (“Verkoper verkoopt en draagt per 1 juli 2011 in eigendom over aan koper, gelijk koper koopt en in eigendom aanvaardt van verkoper de volgende goederen”). Kennelijk heeft, in ieder geval ten aanzien van het Assuradeurenhuys, de mededeling als bedoeld in artikel 3:94 BW plaatsgevonden. Het Assuradeurenhuys is de provisie immers gaan betalen aan [bedrijf5]. Ten aanzien van Welke en Florius geldt hetzelfde, getuige de brieven die zijn uitgewisseld. Hieraan doet niet af het betoog van [gedaagden] dat dit portefeuilles betreft die eerst in 2010 zijn verworven. Uit de notariële akte volgt immers niet dat er een beperking is beoogd tot assurantieportefeuilles die ten tijde van de overdracht van de aandelen tot het vermogen van [gedaagde] behoorden. [gedaagden] heeft niet gesteld dat en waarom dit anders zou zijn. In het midden kan blijven of met het gebruik van het woord ‘assurantieportefeuille’ ook is bedoeld een hypothekenportefeuille. Vaststaat immers dat de portefeuille bij het Assuradeurenhuys een assurantieportefeuille betreft. Voor zover deze portefeuille is overgegaan op [bedrijf5] is een deel van de assurantieportefeuille van [gedaagde] aan een derde vervreemd en is dus voldaan aan de voorwaarde uit de notariële akte.

4.9.

In goederenrechtelijk opzicht betekent het voorgaande dat voor een deel van de assurantieportefeuille van [gedaagde] aan de leveringsvereisten is voldaan. Daaraan doet niet af de visie van [persoon1] op een en ander, reeds omdat het recht op levering van [persoon1] de volledige assurantieportefeuille betreft, en voor de vervroegde opeisbaarheid van de lening van [eiser] voldoende is dat een deel van de assurantieportefeuille is overgedragen. [persoon1] gaat in zijn e-mail niet specifiek in op de relatie met het Assuradeurenhuys. Niet verklaard is met andere woorden waarom, zo van een overdracht inderdaad geen sprake zou zijn, het Assuradeurenhuys dan provisie betaalt aan [bedrijf5] in plaats van aan [gedaagde].

4.10.

Afgezien van de goederenrechtelijke voorwaarden voor overdracht geldt dat, wil een koper alle rechten uit de assurantieportefeuille geldend kunnen maken (waaronder het recht om voor de bestaande relaties nieuwe verzekeringsovereenkomsten te bemiddelen en daarmee afsluitprovisie en doorlopende provisie te verdienen, en de rechten en verplichtingen die voortvloeien uit, of verband houden met verzekeringsovereenkomsten die reeds tot stand zijn gekomen door de bemiddeling van de tussenpersoon, zoals provisierechten en beheersrechten), noodzakelijk is dat ook de rechtsverhouding tussen de verkoper en de verzekeraars en tussen de verkoper en de verzekeringsnemers/klanten overgaat. Artikel 6:159 BW is daarop van toepassing, waarbij artikel 4:103 lid 4 Wft ten aanzien van de verhouding met de verzekeraars een hierop toegesneden bepaling bevat. De discussie tussen partijen spitst zich daarbij toe op de verhouding met de verzekeraars. De rechtbank leidt daaruit, in het licht van hetgeen onder 4.7-4.9 is overwogen, af dat partijen het erover eens zijn dat met betrekking tot (in ieder geval) het Assuradeurenhuys de rechtsverhouding tussen [gedaagde] en de klanten is overgegaan op [bedrijf5]. Artikel 6:159 BW vereist de medewerking van de verzekeraar aan de contractsovername. Artikel 4:103 lid 4 Wft bepaalt dat de verzekeraar op schriftelijk verzoek van een bemiddelaar zijn medewerking aan de gehele of gedeeltelijke overdracht van een portefeuille van die bemiddelaar aan een andere bemiddelaar verleent. Ten aanzien van het Assuradeurenhuys neemt de rechtbank aan dat deze aan de contractsovername heeft meegewerkt. Het Assuradeurenhuys is haar correspondentie immers gaan richten tot [bedrijf5] en ziet deze laatste ook als de partij die het recht op provisie heeft.

4.11.

De conclusie is dat [gedaagde] een deel van de assurantieportefeuille heeft vervreemd. Daaraan doet niet af dat dit later weer is teruggedraaid. Het gaat er, anders dan [gedaagden] betoogt, niet om of [eiser] al dan niet schade heeft geleden door de vervreemding. Partijen zijn met elkaar overeengekomen dat de geldlening vervroegd opeisbaar is als een deel van de assurantieportefeuille van [gedaagde] wordt vervreemd; of [eiser] door die vervreemding al dan niet schade lijdt speelt daarbij geen rol. Om dezelfde reden faalt het beroep op artikel 6:248 lid 2 BW. De lening is dus vervroegd opeisbaar.

4.12.

Wat het gevorderde bedrag betreft wordt als volgt overwogen. Het bedrag van de geldlening is € 150.000. Krachtens de notariële akte is voorts de contractuele rente verschuldigd, en alle kosten die [eiser] moet maken voor de handhaving van zijn rechten. Deze kosten becijfert [eiser] op € 2.275, conform Voorwerk II, en (tot 18 december 2013) op € 28.189,84. Tegen de hoogte van dit laatste bedrag heeft [gedaagden] geen verweer gevoerd; zij heeft slechts betoogd dat het [eiser] is geweest die rechtsmaatregelen heeft getroffen zonder dat daartoe aanleiding bestond. Uit hetgeen hiervoor is overwogen volgt dat deze opvatting onjuist is. De vordering tot betaling van € 28.189,84 is dan ook toewijsbaar. Daarnaast is geen ruimte voor toewijzing van (overige) buitengerechtelijke kosten, zodat de vordering in zoverre zal worden afgewezen.

4.13.

[gedaagde] en [gedaagde2] zullen hoofdelijk worden veroordeeld tot de betaling van voornoemde bedragen, vermeerderd met de (samengestelde) contractuele rente, waarbij [gedaagde2] uiteraard, conform het bepaalde in de notariële akte, niet gehouden is tot betaling voordat [gedaagde] is tekortgeschoten. Dit geldt ook voor de kosten in verband met de invordering; de notariële akte voorziet daarin. Niet valt in te zien waarom [eiser] daarnaast nog belang zou hebben bij de gevorderde verklaring voor recht, zodat deze zal worden afgewezen.

4.14.

- dagvaarding € 92,82

- griffierecht 1.245,00

- salaris advocaat 2.842,00 (2,0 punten × tarief € 1.421,00)

4.15.

De vordering van [gedaagden] tot vergoeding van de schade in verband met onrechtmatige beslagen zal worden afgewezen. Uit hetgeen hiervoor is overwogen volgt immers dat het [eiser] vrij stond de notariële akte te executeren. Van onrechtmatig handelen is dan ook geen sprake.

4.16.

[gedaagden] vordert daarnaast vergoeding van schade omdat [gedaagde] een te hoge prijs heeft betaald voor de aandelen in [bedrijf4] in verband met onjuiste althans onvolledige mededelingen van [eiser]. Volgens [gedaagde] heeft [eiser] haar omzetresultaten voorgehouden waarbij de afsluitprovisie is meegenomen, terwijl deze normaal gesproken, zoals [eiser] ook weet, buiten de berekening wordt gehouden omdat de afsluitprovisie, anders dan de doorlopende provisie, geen structureel element vormt. Aldus verkeerde [gedaagde] in de veronderstelling dat de doorlopende provisie aanzienlijk hoger was dan in werkelijkheid het geval is. [eiser] heeft daarmee onrechtmatig gehandeld, althans er is sprake van dwaling.

4.17.

De vordering stuit af op het volgende. Uit de stellingen van beide partijen volgt dat zij vanaf begin 2008 hebben gesproken over een mogelijke overname van [bedrijf4] door [gedaagde], dat [eiser] daarbij een prijs heeft genoemd van € 400.000 en dat hij ook heeft gezegd wat (globaal) de provisie was. Partijen twisten over de vraag of [eiser] toen expliciet heeft gezegd welk deel daarvan afsluitprovisie was; [eiser] zegt dat hij dat onderscheid niet heeft gemaakt, terwijl volgens [gedaagde2] [eiser] expliciet heeft gezegd dat de afsluitprovisie verwaarloosbaar was. Tussen partijen staat eveneens vast dat [gedaagde2] in de gelegenheid is gesteld een deskundige in te schakelen teneinde hem te adviseren over de prijs, maar dat hij dit heeft nagelaten. [gedaagde2] had hiervoor ruim een jaar de tijd; de koopovereenkomst is immers eerst op 30 december 2009 gesloten. [eiser] heeft printscreens overgelegd waaruit (onder meer) volgt dat [gedaagde2] in oktober 2008 een aantal documenten heeft geopend, waaronder een document waarop een overzicht van de provisie staat tot oktober 2008. In het document staat aangegeven of het afsluitprovisie betreft (AP) of doorlopende provisie (DP). Ter comparitie heeft [gedaagde2] verklaard dat hij deze cijfers wel beken zal hebben, doch zich dit niet meer herinnert, maar dat hij die cijfers in ieder geval (wel) had kunnen bekijken. Feit is dus dat [gedaagde2] op de hoogte was, althans minstgenomen op zeer eenvoudige wijze had kunnen zijn, van de hoogte van de provisie, en de verhouding daarbij tussen afsluitprovisie en doorlopende provisie. Onder die omstandigheden kan niet worden geoordeeld dat [eiser] onrechtmatig heeft gehandeld in de door [gedaagde] bedoelde zin. Ook het beroep op dwaling faalt. Zelfs al zou [eiser] hebben meegedeeld dat de afsluitprovisie verwaarloosbaar was, stuit het beroep op dwaling dan af op de omstandigheid dat [gedaagde2] door het onderzoek dat hij kennelijk heeft verricht op de hoogte was van de werkelijke hoogte van de afsluitprovisie, althans gemakkelijk had kunnen weten hoe hoog deze was. De cijfers stonden immers tot zijn beschikking.

4.18.

In reconventie wordt ten slotte vergoeding van schade gevorderd omdat [eiser] de klantenportefeuilles van [bedrijf4] niet adequaat heeft overgedragen. Volgens [gedaagde] zou met [eiser] zijn afgesproken dat hij de klanten van [bedrijf4] adequaat zou overdragen, en niet eerder zou vertrekken dan dat de overdracht volledig rond was. Na de overdracht van de aandelen in [bedrijf4] is [eiser] als directeur in dienst gekomen. Volgens [gedaagde2] is toen afgesproken dat de klanten een brief zouden krijgen dat [bedrijf4] was overgenomen door [gedaagde], maar is het daarvan niet gekomen. Niet kan worden gezegd dat dit een tekortkoming is van [eiser], althans daartoe heeft [gedaagden] onvoldoende gesteld. Zo is niet gesteld wie volgens de gestelde afspraak die brief zou schrijven, en voorts is onduidelijk gebleven waarom die brief niet is opgesteld en verstuurd. Ter comparitie heeft [gedaagde2] voorts verklaard dat, toen [eiser] aangaf ontslag te nemen, hij heeft voorgesteld een afscheidsreceptie te houden, maar dat [eiser] dat niet wilde. Ook dit kan niet worden beschouwd als een tekortkoming van [eiser]. Enige grondslag voor een verplichting van [eiser] om een afscheidsreceptie te houden is niet gebleken.

4.19.