Rechtbank Rotterdam, 03-04-2014, ECLI:NL:RBROT:2014:2578, AWB-13_04473 en AWB-13_07984

dubbele nationaliteit (Nederlands/Marokkaans)

leeftijd boven de 40 jaar

streek van herkomst: Nador, Tanger, Tetouan en Al Hoceima

meerdere, in achtereenvolgende jaren, vakanties in Marokko doorgebracht (volgens registratie in Socrates).

Eisers hebben – samengevat – in beroep aangevoerd dat verweerder in strijd heeft gehandeld met artikel 1 van de Grondwet, artikel 7a van de Algemene wet gelijke behandeling, artikel 14 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) in samenhang met artikel 1 van het Twaalfde Protocol bij het EVRM alsmede met andere internationale verdragen en het gelijkheidsbeginsel. Verweerder is namelijk een pilot gestart, die enkel gericht is op mensen met een Marokkaanse nationaliteit. Dit onderscheid is niet objectief gerechtvaardigd door een legitiem doel, terwijl de toegepaste handhavingsmethoden niet passend en noodzakelijk zijn. Hierbij verwijzen eisers ook naar de uitspraak van de rechtbank Haarlem van 8 mei 2007 (ECLI:NL:RBHAA:2007:BA5410). De selectie op basis van de pilot was ook in strijd met het verbod van willekeur en het verbod van détournement de pouvoir. Er was immers geen concrete aanwijzing voor het gestarte rechtmatigheidsonderzoek; een ‘algemeen risicoprofiel’ is volgens eisers op grond van vaste rechtspraak onvoldoende basis voor een rechtmatigheidsonderzoek. Dat betekent dat de verklaringen van eisers onrechtmatig zijn verkregen en niet kunnen dienen als grondslag van de primaire besluiten I en II. Daarnaast kunnen de verklaringen van eisers niet worden gebruikt, onder meer omdat verweerder zijn inlichtingenplicht heeft geschonden en eiser is gehoord zonder hulp van een tolk. Tot slot is het primaire besluit II tevens onjuist, omdat eisers binnen de gestelde termijn schriftelijk hebben gereageerd.

Verweerder heeft hiertegen ingebracht dat hij op grond van artikel 53a van de Wwb bevoegd is om een onderzoek in te stellen naar de juistheid en volledigheid van de verstrekte gegevens, die van belang zijn voor de verlening of voortzetting van de bijstand. Er was geen sprake van discriminatie, omdat het recht op een uitkering van iedere bijstandsgerechtigde uit elke bevolkingsgroep periodiek wordt gecontroleerd. Er waren voldoende gronden om een pilot te starten, zoals het bestrijden van fraude en het verkrijgen van inzicht in buitenlands vermogen. De pilot voldeed ook aan de beginselen van subsidiariteit en proportionaliteit, nu voor het minst belastende onderzoeksmiddel is gekozen. Verweerder betwist verder dat hij eisers onvoldoende over het rechtmatigheidsonderzoek heeft ingelicht. Bovendien is het niet aannemelijk dat eiser de Nederlandse taal onvoldoende machtig is en was er tijdens het gesprek een stagiair aanwezig die als tolk kon fungeren. De verklaringen van eisers kunnen dus wel degelijk worden gebruik als grondslag van de primaire besluiten I en II. Op grond van artikel 54 van de Wwb was verweerder wegens schending van de informatieplicht vervolgens gerechtigd om de uitkering op te schorten. Nadien hebben eisers om uitstel voor het verstrekken van de gevraagde informatie verzocht, maar dit verzoek heeft verweerder afgewezen. Nadat eisers niet alsnog binnen de gestelde termijn de gevraagde informatie hebben verstrekt, was het recht op bijstand van eisers niet langer vast te stellen. Verweerder was dan ook bevoegd om de uitkering in te trekken.

De rechtbank oordeelt als volgt.

De rechtbank is van oordeel dat verweerder op grond van artikel 53a van de Wwb een discretionaire bevoegdheid heeft om een onderzoek naar de juistheid of volledigheid van de voor een bijstandsuitkering relevante gegevens in te stellen. Daarbij mag hij evenwel niet in strijd handelen met het discriminatieverbod dat onder meer is opgenomen in artikel 14 van het EVRM in samenhang met artikel 1 van het Twaalfde Protocol bij het EVRM. Deze artikelen zijn ieder verbindende bepalingen als bedoeld in artikel 94 in samenhang met artikel 93 van de Grondwet. Beoordeeld dient dan ook te worden of verweerder in strijd met deze bepalingen heeft gehandeld en of van een verboden onderscheid sprake is.

De rechtbank gaat ervan uit dat eisers in het kader van de onder 1.2. en 1.3. beschreven pilot zijn geselecteerd. Niet aannemelijk is geworden dat eisers om een andere reden zijn uitgenodigd voor een rechtmatigheidsgesprek. Hierbij houdt de rechtbank onder meer rekening met het feit dat eisers blijkens de brief van 7 februari 2013 in het kader van een bijzonder onderzoek zijn uitgenodigd en het derhalve geen regulier onderzoek betrof. Tevens is de rapportage van 7 maart 2013, waarin de genoemde pilot is beschreven, van belang. Aangezien verweerder deze rapportage aan het dossier heeft toegevoegd, leidt de rechtbank hieruit af dat eisers zijn geselecteerd op basis van de pilot. Bovendien heeft verweerder ter zitting gesteld dat waarschijnlijk met het oog op controle van de dubbele nationaliteit aan eisers is gevraagd om een kopie van het Marokkaanse identiteitsbewijs naar het rechtmatigheidsgesprek mee te nemen. Ook dit wijst op toepassing van de criteria van de pilot, zoals opgenomen in de rapportage van 27 maart 2013. Deze rapportage bevond zich in het dossier van eiser met zaaknummer ROT 13/7984, hetgeen wederom een aanwijzing is dat eisers op basis van de criteria van de pilot zijn geselecteerd. Uit deze criteria, en dan met name de eis van de dubbele nationaliteit (Nederlands/Marokkaans) en de streek van herkomst (Nador, Tanger, Tetouan en Al Hoceima), blijkt dat bij het starten van het rechtmatigheidsonderzoek sprake was van direct onderscheid naar nationaliteit, ras dan wel etniciteit oftewel van een ongelijke behandeling.

Verweerder heeft hiertegen ingebracht dat op grond van artikel 53a van de Wwb bijstandsgerechtigden uit alle bevolkingsgroepen periodiek worden gecontroleerd. Het gaat in deze procedure echter niet om een willekeurige periodieke controle in algemene zin. Het betreft deze specifieke pilot en het starten van bijzondere onderzoeken naar een bepaalde bevolkingsgroep op basis van genoemde criteria. Verweerder heeft in de stukken of ter zitting niet aannemelijk gemaakt dat in het kader van een pilot ook andere bijzondere onderzoeken zijn gestart of zullen starten, bijvoorbeeld naar buitenlands vermogen van alle bijstandsgerechtigden met een willekeurig andere afkomst. Met de nu gekozen selectiecriteria maakt verweerder dan ook direct onderscheid.

Vervolgens is de vraag of deze ongelijke behandeling ook als discriminatie moet worden aangemerkt. Mede gelet op de restrictieve rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens over met name direct onderscheid naar ras en etniciteit (zie onder meer EHRM 13 december 2005, ECLI:NL:XX:2005:AV1501 en EHRM 22 december 2009, ECLI:NL:XX:2009:BL1978) beantwoordt de rechtbank deze vraag bevestigend. De rechtbank is van oordeel dat voor het gemaakte directe onderscheid geen objectieve of redelijke rechtvaardiging was. Niet is gebleken dat er een specifieke aanleiding was om de pilot te richten op bijstandsgerechtigden met een Marokkaanse afkomst, nog daargelaten of zo’n aanleiding voldoende rechtvaardiging kan vormen voor een dergelijk onderscheid. Verweerder heeft slechts algemene doelen van de pilot vermeld. Uit de rapportage van 7 maart 2013 blijkt dat het doel van de pilot onder meer is de ontwikkeling van een instrument voor de adequate fraudebestrijding en effectieve terugvordering van onrechtmatig (verkregen) vermogen. In de rapportage van 27 maart 2013 heeft verweerder verder als doel – kort aangeduid – de aanzienlijke reductie van misbruik van de Wwb en het zichtbaar maken van geïnvesteerd vermogen genoemd. Weliswaar zijn deze doelstellingen van de pilot legitiem, maar zij zijn onvoldoende zwaarwegend om een direct onderscheid naar nationaliteit, ras dan wel etniciteit te rechtvaardigen. Bovendien zijn de door verweerder gebezigde middelen, te weten het uitnodigen voor een rechtmatigheidsgesprek op basis van de vermelde selectie, niet evenredig dan wel noodzakelijk om dat doel te bereiken. Verweerder had andere middelen moeten en kunnen kiezen. Verweerder had neutrale criteria kunnen formuleren op basis waarvan bijzondere onderzoeken kunnen plaatsvinden, bijvoorbeeld een bijzonder onderzoek naar alle bijstandsgerechtigden die in achtereenvolgende jaren langdurige vakanties in hetzelfde gebied hebben gehad, onafhankelijk of dat in Marokko, Spanje, Frankrijk, Suriname of een willekeurig ander land was.

Het voorgaande betekent dat sprake is van verboden onderscheid naar nationaliteit, ras dan wel etniciteit.

De verklaringen van eisers zijn een rechtstreeks gevolg van het door verweerder gemaakte verboden onderscheid. Nu deze verklaringen zijn verkregen op een wijze die zozeer indruist tegen hetgeen van een behoorlijk handelende overheid mag worden verwacht, moet het gebruik hiervan onder alle omstandigheden ontoelaatbaar worden geacht. Verweerder was dan ook niet bevoegd om het recht op de aan eisers toegekende bijstandsuitkering met ingang van 14 februari 2013 op te schorten en in te trekken.

Het beroep is daarom gegrond en de rechtbank zal het bestreden besluit I vernietigen wegens strijd met de wet. Er is tevens aanleiding om zelf in de zaak te voorzien en het primaire besluit I en het primaire besluit II te herroepen, nu deze besluiten eveneens in strijd met de wet zijn en dit gebrek niet kan worden hersteld. Dat betekent dat het recht van eisers op een bijstandsuitkering met ingang van 14 februari 2013 herleeft.

De overige beroepsgronden behoeven gezien het voorgaande geen nadere bespreking meer.

Omdat de rechtbank het beroep gegrond verklaart, bepaalt de rechtbank dat verweerder aan eisers het door hun betaalde griffierecht vergoedt.

De rechtbank veroordeelt verweerder op grond van artikel 7:15 en 8:75 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) in de door eisers in bezwaar en beroep gemaakte proceskosten. Deze kosten stelt de rechtbank op grond van het Besluit proceskosten bestuursrecht voor de door een derde beroepsmatig verleende rechtsbijstand vast op € 1.948,- (1 punt voor het indienen van de bezwaarschriften, 1 punt voor het verschijnen ter hoorzitting, 1 punt voor het indienen van het beroepschrift en 1 punt voor het verschijnen ter zitting, met een waarde per punt van € 487,- en een wegingsfactor 1).

Eisers hebben in beroep – samengevat – aangevoerd dat het op de weg van verweerder ligt om met aanwijzingen te komen waarom eisers geen recht op een bijstandsuitkering hebben. De verklaringen van eisers van 14 februari 2013 over de vermeende woningeigendom in Marokko zijn daarvoor onvoldoende. Eiser kan vanwege het ontbreken van een tolk en onvoldoende begrip van de Nederlandse taal niet aan zijn verklaring gehouden worden. De verklaringen van eisers bevatten tegenstrijdigheden en hieruit blijkt niet dat zij een woning in Marokko in eigendom hebben. De woningen waarover eisers hebben verklaard, zijn in eigendom van respectievelijk de schoonouders van hun zoon, van de vader van eiser en van de zus van eiser. Nu eisers geen woningen in Marokko in eigendom hebben, hebben zij hun inlichtingenplicht niet geschonden. Dat betekent dat zij recht op een bijstandsuitkering hebben, aldus eisers.

Verweerder heeft hiertegen ingebracht dat eiser heeft afgezien van het recht op een tolk en bovendien de Nederlandse taal voldoende machtig is. Er bestaat dan ook geen twijfel over de juistheid van de verklaringen van eisers. Eventuele tegenstrijdigheden tussen hun beider verklaringen komen voor rekening van eisers. Nu eisers slechts een deel van hun stellingen over de woningen in Marokko met stukken hebben onderbouwd, hebben eisers wel degelijk hun inlichtingenplicht geschonden. Daarom kon het recht op een bijstandsuitkering niet worden vastgesteld, aldus verweerder.

De rechtbank oordeelt als volgt.

Voor een proceskostenveroordeling bestaat geen aanleiding.