Parket bij de Hoge Raad, 11-06-2021, ECLI:NL:PHR:2021:590, 21/01365

Het cassatiemiddel is gericht tegen rov. 1.4 van de bestreden beschikking. Het klaagt dat de rechtbank heeft beslist zonder betrokkene zelf in de gelegenheid te stellen te worden gehoord, en dat de rechtbank heeft vastgesteld dat betrokkene niet bereid was zich te doen horen, zonder dat zij daarnaar onderzoek heeft gedaan, hetgeen in strijd is met art. 6:1 leden 1 en 2 Wvggz, in verbinding met art. 5 lid 1 aanhef en onder e EVRM, art. 5 lid 4 EVRM en art. 6 EVRM.

Art. 6:1 lid 1 Wvggz bepaalt dat de rechter betrokkene hoort na ontvangst van het verzoekschrift voor een zorgmachtiging, tenzij de rechter vaststelt dat betrokkene niet in staat is of niet bereid is zich te doen horen.

In dit geval werd betrokkene, zoals blijkt uit de stukken van het geding, ambulant behandeld.² Uit de stukken blijkt niet dat de rechtbank de mondelinge behandeling op een andere locatie heeft bepaald, zodat het erop kan worden gehouden dat de rechtbank als locatie voor de mondelinge behandeling haar eigen gebouw heeft aangewezen.

Volgens de onder de Wet Bopz gewezen rechtspraak van de Hoge Raad ziet de hoorplicht van betrokkene op het volgende. Bij die hoorplicht gaat het om méér dan hetgeen reeds voortvloeit uit het fundamentele beginsel van een behoorlijke rechtspleging dat iedere partij de gelegenheid moet krijgen om haar standpunt naar voren te brengen voordat de rechter een beslissing neemt. Ook dient immers zoveel mogelijk gewaarborgd te zijn dat iemand niet van zijn vrijheid kan worden beroofd zonder dat hij, zo hij dit wenst, zélf door de rechter wordt gehoord.⁴Het is tegen deze achtergrond dat de onderzoeksplicht van de rechter naar de bereidheid van de betrokkene om zich te doen horen en de motivering van zijn vaststelling dat die bereidheid niet aanwezig was, moeten worden beoordeeld.⁵ Dit brengt mee dat de rechter die van oordeel is dat deze bereidheid ontbrak, dit in zijn beschikking dient vast te stellen en dat hij de gronden dient te vermelden waarop dat oordeel berust. Niet noodzakelijk is evenwel dat de rechter vaststelt dat de betrokkene heeft verklaard voormelde bereidheid te missen. Voldoende is dat dit naar het oordeel van de rechter kan worden afgeleid uit de wijze waarop hij zich heeft gedragen. Indien naar het oordeel van de rechter deze gedragingen op zichzelf nog niet voldoende zijn om aan te nemen dat de genoemde bereidheid ontbreekt, maar daaruit wel mag worden afgeleid dat de betrokkene in staat is zich naar de rechtbank te begeven, is de rechter vrij om dit ontbreken af te leiden uit de omstandigheid dat de betrokkene behoorlijk ter zitting is opgeroepen, maar daar niet is verschenen.⁶

Vorenstaande rechtspraak heeft onder art. 6:1 lid 1 Wvggz zijn betekenis behouden.⁷ Naar ik meen valt die hoorplicht ook op een geval als het onderhavige te betrekken, waarin de rechtbank uiteindelijk geen zorgmachtiging heeft verleend voor een gedwongen opname en er dus geen sprake is van de vorm van vrijheidsberoving waar het om ging bij de machtigingen onder de Wet Bopz en in genoemde rechtspraak. In de eerste plaats zag het verzoek van de officier van justitie in dit geval wel op een dergelijke machtiging (maar is die in zoverre afgewezen; zie hiervoor in 2.4). In de tweede plaats is de hoorplicht zoals die onder art. 8 lid 1 Wet Bopz gold op grond van de rechtspraak van de Hoge Raad, door de wetgever, blijkens de inhoud van art. 6:1 lid 1 Wet Wvggz en de hiervoor in 3.5 aangehaalde toelichting daarop, uitgebreid tot alle vormen van zorg waarvoor nu onder de Wvggz een zorgmachtiging kan worden verleend. De aangehaalde wettekst en wetsgeschiedenis zien immers op alle vormen van die zorg.⁸

In haar beschikking heeft de rechtbank vastgesteld dat betrokkene niet bereid is zich te doen horen. Die vaststelling berust, zo te zien, op de enkele grond dat betrokkene niet ter zitting is verschenen. Uit de beschikking noch uit het proces-verbaal van de mondelinge behandeling kan worden afgeleid dat de rechtbank is nagegaan of betrokkene op correcte wijze is opgeroepen of op andere wijze op de hoogte was van de datum en het tijdstip van de zitting, laat staan dat de rechtbank in haar beschikking vaststelt dat een van beide het geval was.⁹ Gelet op de hiervoor in 3.6 vermelde onderzoeksplicht van de rechter, had de rechtbank mijns inziens ten minste moeten onderzoeken en vaststellen dat betrokkene daadwerkelijk op de hoogte was van tijd en plaats van de zitting, voordat zij kon vaststellen dat betrokkene, blijkens zijn niet-verschijnen, niet bereid was zich te doen horen.

Het middel doet een beroep op een briefwisseling die na de mondelinge behandeling heeft plaatsgevonden tussen de advocaat van betrokkene en de rechtbank. Een dergelijke briefwisseling behoort in beginsel niet tot de stukken van geding als bedoeld in art. 419 lid 2 Rv, waarvan in cassatie kennis kan worden genomen.¹⁰ Nu het echter gaat om een desgevraagde toevoeging door de rechtbank aan hetgeen uit de stukken blijkt omtrent hetgeen bij de behandeling is gezegd en het gaat om feiten die in het proces-verbaal van de behandeling of de bestreden beschikking hadden moeten staan, is kennisname daarvan in cassatie mijns inziens in dit geval toegestaan te achten.¹¹

De advocaat van betrokkene heeft na de mondelinge behandeling per faxbericht van 23 februari 2021 de rechtbank verzocht het proces-verbaal van de mondelinge behandeling als volgt aan te passen:

Deze correspondentie werpt in zoverre een ander licht op de zaak dat daaruit blijkt dat betrokkene op de hoogte was van de zitting. Daaruit kon de rechtbank echter nog niet zonder meer afleiden dat hij niet gehoord wilde worden. De advocaat heeft dat niet op de zitting verklaard, maar naar de herinnering van de griffier en de rechter in elk geval gezegd dat betrokkene kon worden gebeld. In het licht van de hiervoor in 3.5 genoemde regels had een dergelijk telefonisch contact nogal voor de hand gelegen, ook als de advocaat van betrokkene niet zou hebben gezegd dat betrokkene gehoord wilde worden. Uitgangspunt is immers dat betrokkene zelf gehoord moet worden. Voor een uitzondering daarop bestaat alleen plaats als de rechter afdoende heeft onderzocht en vastgesteld dat betrokkene daartoe niet bereid is. Het middel, dat op dit punt onder (2) een specifieke klacht bevat,¹⁴ slaagt mijns inziens dus.

De overige klachten die het middel bevat – kort gezegd dat de rechtbank wel uit haarzelf de sociaal psychiatrisch verpleegkundige telefonisch heeft gehoord bij de mondelinge behandeling (onder (3)) en dat er verschil van mening bestaat over de vraag of de verleende machtiging noodzakelijk is en het dus alleszins zinvol was betrokkene te horen (onder (5)) –, behoeven mijns inziens geen behandeling.