Parket bij de Hoge Raad, 10-07-2009, BI2039, 08/01985

Conclusie inzake:

tegen

Het gaat in deze zaak in het bijzonder om de vraag of het aan de man opgelegde verhaalsbedrag door een wijziging van omstandigheden (samenwoning door de man met een te zijnen laste komende partner) heeft opgehouden aan de wettelijke maatstaven te voldoen.

1. Feiten(1) en procesverloop

1.1. De man is op 8 november 1991 gehuwd met [de vrouw] (hierna: de vrouw). Bij beschikking van de rechtbank Breda van 23 februari 2004 is tussen de man en de vrouw de echtscheiding uitgesproken.

1.2. De RSD verleent de vrouw sinds 11 februari 2003 - naar de norm van een alleenstaande - bijstand.

1.3. Op 20 mei 2003 heeft de RSD de man een verhaalsbesluit gezonden, waarin de verhaalsbijdrage op grond van de beschikbare gegevens met ingang van 1 juni 2003 op € 255,- per maand is vastgesteld.

1.4. Op 16 september 2003 heeft de RSD aan de man meegedeeld te zullen overgaan tot verhaal in rechte indien hij niet aan zijn betalingsverplichting zal voldoen.

1.5. Bij beschikking van de rechtbank Dordrecht van 17 maart 2004 is bepaald dat de man met ingang van 1 juni 2003 ten behoeve van de vrouw een bedrag van € 255,- per maand aan bijstandsverhaal dient te voldoen, met ingang van de datum van die beschikking maandelijks bij vooruitbetaling aan de RSD te voldoen, zolang de bijstandsverlening aan de vrouw voor rekening van de RSD zal voortduren en de man onderhoudsplichtig is. Voorts is bepaald dat in het geval van niet-tijdige betaling wettelijke rente kan worden berekend vanaf de datum dat de man in verzuim is.

1.6. Bij beschikking van 9 februari 2005 heeft het hof 's-Gravenhage de beschikking van de rechtbank bekrachtigd.

1.7. De hiervóór (onder 1.5 en 1.6) genoemde beschikkingen zijn bij exploot van 22 februari 2005 aan de man betekend.

1.8. De vrouw is vanaf 1 augustus 2005 gaan samenwonen. Vanaf die datum heeft de RSD de haar verleende uitkering op grond van de Wet werk en bijstand (hierna: Wwb) beëindigd.

1.9. De hoogte van het nog te betalen bedrag aan bijstandsverhaal over de periode van 3 juni 2003 tot 1 augustus 2005 beloopt ongeveer € 7.000,-, exclusief de rente over dit bedrag.

1.10. Bij inleidend verzoekschrift, ingekomen ter griffie van de rechtbank Dordrecht op 21 september 2006, heeft de man verzocht de beschikking van 17 maart 2004 te wijzigen, in die zin dat het daarbij aan hem met ingang van 1 juni 2003 ten behoeve van de vrouw opgelegde bedrag aan bijstandsverhaal van € 255,- per maand wordt ingetrokken, althans met ingang van de datum van de door de rechtbank te nemen beschikking op nihil wordt vastgesteld, althans dit bedrag zodanig wordt vastgesteld als de rechtbank in goede justitie zal vermenen te behoren.

1.11. Daartoe heeft de man aangevoerd dat de beschikking van 17 maart 2004 van de aanvang af aan niet aan de wettelijke maatstaven heeft beantwoord doordat bij die uitspraak van onjuiste of onvolledige gegevens is uitgegaan. Subsidiair heeft de man gesteld dat de uitspraak door wijziging van omstandigheden is opgehouden aan de wettelijke maatstaven te voldoen, een en ander conform art. 103 Algemene bijstandswet (hierna: Abw)(2).

1.12. De RSD heeft verweer gevoerd. Hij heeft zich primair op het standpunt gesteld dat voor het primaire verzoek een deugdelijke grondslag ontbreekt, en subsidiair dat de stelling van de man dat hij feitelijk geen draagkracht heeft, onverlet laat dat de man voldoende verdiencapaciteit heeft, meer subsidiair dat de man zich thans in redelijkheid niet meer op gewijzigde omstandigheden kan beroepen, gelet op het tijdsverloop en het feit dat de man uit eigen beweging zijn volledige inkomensgegevens nooit aan de RSD heeft verstrekt, ondanks het feit dat hierom vele malen is verzocht, en meest subsidiair dat zowel de rechtbank Dordrecht als het hof 's-Gravenhage vraagtekens plaatsen bij het beweerde inkomen van de man en dat aannemelijk is dat de man in feite een aanzienlijk hoger inkomen geniet dan hij stelt. Het is aan de man dit vermoeden te weerleggen, aldus de RSD.

1.14. De man is op 20 juni 2007 in hoger beroep gekomen en heeft het hof 's-Gravenhage verzocht de bestreden beschikking te vernietigen en, opnieuw beschikkende, te bepalen dat de door de man met ingang van 1 juni 2003 te betalen bijstandsbijdrage ten behoeve van de vrouw op nihil wordt gesteld. Met betrekking tot het primaire verzoek heeft de man - onder verwijzing naar HR 19 november 1999, NJ 2000, 84 - aangevoerd dat de rechtbank ten onrechte heeft overwogen dat hem geen beroep toekomt op de grond dat van onjuiste of onvolledige gegevens is uitgegaan. Volgens de man is het hof in zijn beschikking van 9 februari 2005 van dergelijke onjuiste of onvolledige gegevens uitgegaan, omdat daarin geen rekening is gehouden met de omstandigheid dat de vrouw (niet eerst per 1 augustus 2005, maar reeds) in het jaar 2003 samenwonend was als ware zij gehuwd (bestreden beschikking, de rov. 12 en 14). Ten aanzien van het subsidiaire verzoek heeft de man gesteld dat de rechtbank ten onrechte heeft geoordeeld dat van een wijziging van omstandigheden ten opzichte van de beschikking van 9 februari 2005 geen sprake is. Hij heeft daartoe aangevoerd dat hij in [woonplaats] woonachtig is, alwaar hij per 7 januari 2005 met een ander is gaan samenwonen, zodat ook deze vrouw tot zijn last komt, en dat hij, samen met zijn partner, van de Sociale Dienst een aanvulling ontvangt, alsmede een bijdrage om zijn ziektekosten te kunnen betalen (bestreden beschikking, rov. 16).

1.16. De man heeft zich in het incidentele appel verweerd. Zijdens de man zijn op 22 juni 2007 en 20 december 2007 aanvullende stukken bij het hof ingekomen (bestreden beschikking, p. 1).

1.17. Op 10 januari 2008 is de zaak mondeling behandeld. Beide partijen zijn verschenen. De man heeft ter toelichting van het principale beroep nog aangevoerd dat hij in 2005 niet is verschenen bij de mondelinge behandeling ten overstaan van het hof (op 7 januari 2005), terwijl zijn (destijds wel verschenen) advocaat toen niet op de hoogte was van de omstandigheid dat de man op of omstreeks die tijd is gaan samenwonen en zulks toen derhalve niet gemeld heeft. De man heeft voorts aangegeven dat de bedoelde gewijzigde omstandigheden alleen deze samenwoning en de gevolgen daarvan betreffen, en derhalve betrekking hebben op de periode van januari 2005 tot (het einde van de bijstandsverlening, zijnde) 1 augustus 2005 (bestreden beschikking, rov. 18).

1.19. De man heeft van deze beschikking tijdig(3) cassatieberoep doen instellen. De RSD heeft verweer gevoerd en tot verwerping geconcludeerd.

2. Inleiding

2.1. De door de man verzochte wijziging van het verhaalsbedrag vindt haar grondslag in art. 13 Invoeringswet Wwb(4). Dat artikel bepaalt het volgende:

"Tot het tijdstip waarop de artikelen 56, 61 en 62 van de Wet werk en bijstand in werking treden, kunnen kosten van bijstand door het college worden verhaald in de gevallen en overeenkomstig de regels aangegeven in de artikelen 92, tweede en derde lid, tot en met 105 en 141 van de Algemene bijstandswet."

2.2. Op grond van art. 13 Invoeringswet Wwb is in het onderhavige geval art. 98 Abw derhalve mede van toepassing. Dat artikel bepaalt in het eerste lid:

"Het door de rechter vastgestelde verhaalsbedrag kan op verzoek van de gemeente of van degene op wie verhaal wordt uitgeoefend door de rechter worden gewijzigd op grond van gewijzigde omstandigheden."

2.3. Ingevolge HR 19 november 1999, NJ 2000, 84, moet het geval dat bij een vorige beschikking van onjuiste of onvolledige gegevens is uitgegaan met het in art. 98 lid 1 Abw bedoelde geval van sedert een vorige beschikking gewijzigde omstandigheden worden gelijkgesteld.

2.4. Naast een grondslag voor een wijzigingsverzoek bieden de Abw-bepalingen inzicht in het verband tussen verhaal en de wettelijke onderhoudsplicht(5). Zo maakt art. 93 Abw duidelijk dat de wettelijke onderhoudsplicht als bedoeld in boek 1 BW de bovengrens van het te verhalen bedrag vormt. Daarmee zijn de maatstaven van art. 1:397 BW bepalend voor de (maximale) hoogte van het te verhalen bedrag(6). Is de wettelijke onderhoudsplicht niet bij rechterlijke uitspraak vastgesteld, dan biedt art. 95 Abw een basis aan het verhalend lichaam om zelf te onderzoeken of er een verhaalsrecht is, en zo ja, tot welk bedrag. Daarbij moet ingevolge art. 95 Abw rekening worden gehouden met de maatstaven die gelden en de omstandigheden die van belang zijn in het geval dat de rechter dient te beslissen over de vraag of en, zo ja, tot welk bedrag een uitkering tot levensonderhoud zou moeten worden toegekend. De memorie van toelichting wijst in dit verband op het belang van de Tremanormen(7). Is er wel een rechterlijke alimentatiebeschikking, dan bepaalt art. 96 Abw dat het verhalend lichaam bij verhaal aan die beschikking is gebonden, zowel wat betreft de hoogte als de duur van de onderhoudsbedragen(8), tenzij gebruik wordt gemaakt van de bevoegdheid als bedoeld in art. 98 lid 2 Abw. Laatstgenoemde bepaling biedt aan het verhalend lichaam de mogelijkheid om de rechter te verzoeken het verhaalsbedrag in afwijking van een rechterlijke uitspraak betreffende levensonderhoud vast te stellen(9).

3. Bespreking van het cassatiemiddel(10)

3.1. Het middel komt op tegen rov. 20 en 21 van de bestreden beschikking. Deze overwegingen zijn volgens het middel rechtens onjuist en/of onbegrijpelijk, niet te volgen en in strijd met rov. 19. Voor de goede orde geef ik de betreffende rechtsoverwegingen integraal weer.

"19. Het hof stelt voorop dat het hof er in de beschikking van 9 februari 2005 vanuit is gegaan dat [de man] (de man; LK) alleenstaand was, zodat de gestelde samenwoning een wijziging van omstandigheden is.

20. [De man] ziet er echter aan voorbij dat het hof in zijn beschikking uit 2005 wat betreft de te dezen relevante periode heeft beslist dat het inkomen van de man "thans" (hof: bedoeld is ten tijde van de beschikking) gemiddeld € 686,- netto per maand bedraagt inclusief vakantiegeld en de man geen maandelijkse lasten heeft, behoudens enige huurlasten en ziekenfondspremie, waarna het hof overweegt dat de keuze van de man om minder te gaan werken, zonder te beschikken over een andere, gelijkwaardige inkomensbron, zijn eigen vrije wil is. De daling van de verdiencapaciteit dient - naar het oordeel van het hof - voor zijn risico te komen. Het hof overweegt vervolgens dat de man als stukadoor in staat moet worden geacht aanmerkelijk meer te verdienen, dan hij thans doet, hetgeen tot de conclusie leidt dat de man voldoende verdiencapaciteit heeft om de door de rechtbank vastgestelde verhaalsbijdrage te betalen.

21. In het licht van deze beslissing uit 2005, die gebaseerd is op de verdiencapaciteit van [de man], zijn de door [de man] opgeworpen omstandigheden, wat daar ook overigens van zij, niet als rechtens relevante wijzigingen te beschouwen. Daarvan zou slechts sprake kunnen zijn als de draagkracht van [de man] in de periode tussen januari 2005 en 1 augustus 2005 zou zijn gewijzigd, omdat hij aan de inkomenszijde niet meer over de door het hof veronderstelde verdiencapaciteit zou (kunnen) beschikken, bijvoorbeeld als gevolg van ziekte of arbeidsongeschiktheid. Zulk een omstandigheid is door [de man] echter gesteld noch gebleken. [De man] heeft weliswaar een brief van het Elisabeth Ziekenhuis Tilburg van 30-08-2006 in het geding gebracht, maar deze niet nader toegelicht. Het hof gaat daar aan voorbij, nu die brief dateert van ver na de te dezen relevante periode. Hetzelfde geldt voor de opmerking van [de man] ter zitting dat hij in verband met hartklachten bij de cardioloog loopt, nu dat volgens [de man] pas sinds 2006 is. Nu [de man] ook aan de lastenzijde geen rechtens relevante gewijzigde omstandigheden heeft opgeworpen, gaat het hof er van uit dat hij over de periode van 1 januari 2005 tot 1 augustus 2005 voldoende draagkracht had om de vastgestelde € 255,- per maand te voldoen."

3.2. Voor zover het middel klaagt dat het oordeel in rov. 21 dat de opgeworpen omstandigheden niet als rechtens relevante wijzigingen zijn te beschouwen, tegenstrijdig is met het oordeel in rov. 19 dat de gestelde samenwoning van de man een wijziging van omstandigheden is (zie in het bijzonder het cassatierekest onder 1, slot, en onder 1.2, eerste volzin), kan het niet tot cassatie leiden. De genoemde oordelen zijn niet met elkaar in strijd, nu het hof in rov. 21 niet heeft geoordeeld dat geen sprake is van gewijzigde omstandigheden, maar dat geen sprake is van rechtens relevante wijzigingen.

4. Conclusie

De conclusie strekt tot vernietiging en verwijzing.

Advocaat-Generaal