Parket bij de Hoge Raad, 27-10-2006, AY8277, C05/156HR (1438)

Zaaknr. C05/156HR

Mr. Huydecoper

Zitting van 23 juni 2006

Nieuw Werklust Kleiwarenfabriek B.V. (thans genaamd: Nieuw Werklust Holding B.V.),

eiseres tot cassatie

De Staat der Nederlanden (Ministerie van Verkeer en Waterstaat),

verweerder in cassatie

1) Het gaat in deze zaak om de onteigening van een (drie kadastrale "nummers" beslaande) onroerende zaak in Hazerswoude, bestemd voor de aanleg van een tunnel in het tracé van de Hogesnelheidslijn-Zuid (de "HSL").

Veel van wat tussen partijen in de feitelijke instanties werd betwist is in cassatie niet meer aan de orde. Ik meen er daarom goed aan te doen mijn weergave van het voorafgaande enigszins te beperken - te weten: tot die geschilpunten die in cassatie wél aan de orde zijn.

2) Het eerste - en, denk ik, voornaamste - geschilpunt kan als volgt worden omschreven:

Voor de aanleg van de HSL heeft de onteigenende partij, de Staat, het onteigende onroerend goed maar in beperkte mate nodig. Gedurende de aanleg van de tunnel behoeft de Staat de volledige beschikking daarover; maar als de tunnel, die zich ca. 30 m. onder het maaiveld bevindt, klaar is (en die is, meld ik volledigheidshalve, intussen inderdaad klaar) kan de grond boven de tunnel weer "normaal" worden gebruikt(2). Die grond heeft de Staat dan helemaal niet meer nodig, zodat er geen bezwaar tegen bestaat dat de onteigende partij, NWH, die grond weer tot zich neemt, bijvoorbeeld om haar vóór de onteigening bestaande activiteiten daar voort te zetten, althans te hervatten. Om voor de hand liggende redenen zou dat de schade die door de onteigening voor rekening van de Staat komt, (kunnen) beperken(3).

Om deze mogelijkheid te benutten heeft de Staat NWH aangeboden dat NWH de eigendom van de ter onteigening aangewezen grond, belast met een opstalrecht ten gunste van de Staat met het oog op de HSL-tunnel, (terug) zou kunnen verwerven tegen vergoeding van de op onteigeningsbasis bepaalde waarde daarvan. Daarmee zou, volgens de Staat, de schade van NWH aanzienlijk worden beperkt - en de door de onteigening voor rekening van de Staat komende schade (dus - maar zie mijn kanttekening in voetnoot 3) ook.

3) Wat dit geschilpunt betreft heeft de rechtbank, op het voetspoor van deskundigen, dit namens de Staat gedane aanbod als redelijk beoordeeld en in het dictum onder IV van het thans in cassatie bestreden vonnis van 6 april 2005, de Staat bevolen dat aanbod gedurende twee maanden na het onherroepelijk worden van het vonnis gestand te doen.

De rechtbank heeft echter ook, onder III van het dictum, de Staat veroordeeld om een schadeloosstelling aan NWH te betalen die klaarblijkelijk gebaseerd is op de overigens in het vonnis begrote schade, verminderd met de in het vonnis (zie het dictum onder II en III) vastgestelde tegenwaarde voor de terugverkrijging, door NWH, van het onteigende onroerend goed, belast met een opstalrecht ten gunste van de Staat - kortom, een vergoeding, bepaald alsof NWH het als redelijk beoordeelde aanbod van de Staat had aanvaard (wat, naar van weerszijden wordt aangenomen, (nog) niet het geval is).

De eerste klachten in cassatie (in het middel sub I) betreffen het oordeel dat uit deze gedeeltes van het dictum blijkt.

7) Ik gaf al aan dat de rechtbank op 6 april 2005 een eindvonnis heeft gewezen, waarin onder meer de hoger beschreven kwesties betreffende de door de Staat aan NWH te betalen vergoeding en de daarmee verband houdende modaliteiten werden afgedaan.

NWH heeft tijdig - namelijk op 19 april 2005 - een verklaring van cassatieberoep ter griffie van de rechtbank laten opmaken, en eveneens tijdig - namelijk op 31 mei 2005 - de cassatiedagvaarding laten uitbrengen, waarin de "gronden der cassatie" zijn opgenomen(4).

8) Anders dan art. 53 Ow. voorschrijft, heeft NWH de Staat niet laten dagvaarden tegen de eerste terechtzitting die na verloop van twee weken na de betekening plaatsvindt, maar tegen 10 juni 2005 (een week te vroeg, dus).

Deze ongerechtigheid heeft NWH bij herstelexploot van 2 juni 2005 laten herstellen. Ik kan geen enkele reden zien waarom die mogelijkheid - op de voet van art. 120 lid 2 Rv. - niet ook in het onteigeningsgeding zou worden aanvaard. Ik neem dus - overigens: met de Staat, in dit geval "de meest gerede partij" - aan, dat de zaak op deze wijze zowel tijdig als regelmatig in cassatie aanhangig is gemaakt.

10) Of, en zo ja in hoeverre, bij onteigening de schadevergoeding ten gunste van de onteigende partij anders dan in geld mag worden vastgesteld, en in hoeverre rekening mag worden gehouden met (bijkomende) maatregelen of verstrekkingen die tot vermindering (of algehele tenietdoening) van de schade kunnen bijdragen, vormt al sedert ongeveer anderhalve eeuw een bron van meningsverschil(5).

Een van de factoren die in dit meningsverschil een rol speelt bestaat in de leer - of beter: het principe - dat de onteigende in elk geval aanspraak heeft op vergoeding van de volledige waarde van datgene wat hem door de onteigening wordt ontnomen (naast vergoeding van eventuele verdere schade)(6).

"De gemeente heeft aan Vierboom bij inleidende dagvaarding als schadeloosstelling aangeboden de som van f. 25.440 en in de plaats daarvan, indien Vierboom dat zou verkiezen, een met het onteigende in grootte overeenkomend gedeelte van een perceel landbouwgrond. Daarbij zou Vierboom de keus hebben tussen meerdere percelen. Vierboom heeft echter geen vervangende grond willen aanvaarden.

De Rb. heeft in navolging van deskundigen geoordeeld dat Vierboom daarmee onredelijk handelt. Op grond daarvan heeft zij, na bij tussenvonnis de gemeente te hebben gelast haar aanbieding tot levering van een vervangend perceelsgedeelte gestand te doen, als vergoeding voor de werkelijke waarde van het onteigende in de schadeloosstelling slechts opgenomen het bedrag waarmee die werkelijke waarde de agrarische waarde te boven gaat.

Hiertegen komt Vierboom in onderdeel 1 van het middel terecht op, daar hij er recht op heeft dat de werkelijke waarde van het onteigende als hoofdelement van de schadeloosstelling hem onverkort in geld wordt vergoed, zodat hij de vrijheid heeft zelf te beslissen of hij de aldus toe te kennen geldsom al dan niet in onroerend goed zal beleggen en zo ja, welk onroerend goed hij daarvoor zal willen verwerven. Die geldsom kan enkel nog vermeerdering ondergaan wegens andere oorzaken van schade. Eerst bij deze bijkomende schade komt de vraag aan de orde of de onteigende die schade in redelijkheid kan beperken door het aanvaarden van nevenaanbiedingen."

16) Namens de Staat is aangevoerd dat dit geval anders zou moeten beoordeeld dan het geval uit HR 16 november 2001, NJ 2002, 15, omdat het hier niet zou gaan om het "opgedrongen" afstaan van een overblijvend (dat wil zeggen: aan de onteigende verblijvend) gedeelte van het onteigende, maar om (terug)verwerving van het onteigende zelf.

Ik kan ermee instemmen dat deze twee gevallen van elkaar moeten worden onderscheiden, en dat de regels die beide gevallen beheersen, op enigszins verschillende grondslagen berusten(11). Dat neemt echter niet weg dat de regel die in het arrest van 22 maart 1989 is aanvaard, mij van geheel overeenkomstige toepassing lijkt als het gaat om een aanbod om niet andere prestaties ter vermindering van de schade te ontvangen, maar om het onteigende zelf "terug te nemen"(12): ook dan gaat het om een aan de onteigende opgedrongen besteding van de uit de onteigening verkregen "primaire" schadeloosstelling. De Staat voert in alinea's 2.10 - 2.13 aan dat het wezenlijk anders zou zijn; maar het daar betoogde lijkt mij (dus) niet aanvaardbaar.

17) Na ontneming van eigendom langs de weg van onteigening behoort de betrokkene nu eenmaal in vrijheid te kunnen beslissen over de besteding van de daardoor aan hem toevallende geldelijke vergoeding - zoals een ieder vrij mag beschikken over de hem toekomende middelen. (Het is dus niet zo dat hier van een speciaal voor de door onteigening getroffenen "compenserend voordeel" sprake zou zijn).

Soms zal het voor een onteigende aantrekkelijk zijn om, voorzover mogelijk, het onroerend goed dat hij voordien in eigendom had terug te verwerven (en soms zal het hem lood om oud ijzer zijn of de zaak zo wordt "afgewikkeld") - maar het spreekt bepaald niet vanzelf dat dat het geval is. Al daarom zie ik niet in waarom hier niet onverkort zou gelden, dat het aan de onteigende is om te beoordelen hoe hij de hem toekomende schadeloosstelling wil besteden; en daarbij ook dat deze, binnen ruime marges, niet gehouden is om verantwoording van zijn keuze en van de daaraan ten grondslag liggende motieven af te leggen.

Dat geldt ook dan, wanneer "terugnemen" de voor de onteigenaar voordeligste oplossing is - een feitelijk gegeven waaromtrent ik overigens hiervóór in voetnoot 3 mijn bedenkingen heb uitgesproken (en dat, denk ik, in cassatie niet als vaststaand kan gelden).

19) Wanneer de Hoge Raad ook tot het oordeel zou komen dat de beslissing van de rechtbank om de eerder besproken redenen moet worden vernietigd en dat er verwijzing moet volgen, komen de verdere klachten van de middelen sub II en sub III niet meer aan de orde. Die gaan beide in op aspecten van het aanbod van de Staat dat, bij de hier veronderstelde gang van zaken, opnieuw beoordeeld zal moeten worden; en waarbij dan ook de in deze onderdelen aangesneden kwesties zo nodig onder ogen kunnen worden gezien.

Ik bespreek deze klachten intussen, er rekening mee houdend dat zij niettemin aan de orde komen.

20) Het middel sub II klaagt in beide onderdelen daarvan dat het dictum van het vonnis van de rechtbank onduidelijkheid zou laten bestaan over de modaliteiten waaronder de Staat, verondersteld dat NWH het beoogde aanbod aanvaardt, het onteigende weer aan NWH zou terugleveren. Het zou niet duidelijk (genoeg) zijn dat de kosten op de retro-overdracht geheel voor rekening van de Staat zouden (moeten) komen, en ook niet, dat de verwervingsprijs als reeds geheel (door verrekening met de onteigenings-schadeloosstelling) voldaan zou moeten worden beschouwd.

Ik kan met de steller van het middel in zoverre meegaan, dat een duidelijker formulering van het dictum beter zou zijn geweest; maar ik meen overigens dat er over de bedoelingen, in het licht van de overwegingen van het vonnis en de verdere processtukken, geen redelijke twijfel kan bestaan. Die bedoeling is - dus, klaarblijkelijk - inderdaad dat de kosten op de teruglevering voor rekening van de Staat komen en dat de prijs voor terugverkrijging als voldaan (via verrekening met de schadeloosstelling) is aan te merken.

Ik beoordeel deze klachten daarom als ongegrond.

22) In de latere processtukken, met name op de plaatsen die in het middel sub III worden aangegeven, is van de kant van NWH herhaaldelijk naar dit rapport verwezen, en is er aanmerking op gemaakt dat geen rekening zou zijn gehouden met het daarin aangevoerde.

Van de kant van de Staat zijn ook beschouwingen over de extra bouwkosten gegeven (zonder dat overigens blijkt dat daarbij rekening is gehouden met de door Geomet genoemde gegevens), in het bijzonder in een partijdeskundigen-rapport van [betrokkene 1] van 26 februari 2004(15).

Ik merk op dat het hier gaat om een probleem dat moet worden onderscheiden van het probleem van tijdelijke (algehele) beperkingen van de bouwmogelijkheden op de bij de onteigening betrokken percelen als gevolg van het feit dat de HSL-tunnel daar werd aangelegd(16).

24) Namens de Staat is aangevoerd dat een oordeel over de hier bedoelde kosten verdisconteerd zou zijn in de lagere waarde die deskundigen, en op hun voetspoor de rechtbank, hebben toegekend aan de onteigende grond wanneer die aan NWH zou worden teruggeleverd. Ik kan niet uitsluiten dat dit de betrokkenen inderdaad door het hoofd heeft gespeeld; maar uit hun overwegingen blijkt daar niets van. Van de kant van NWH wordt er op gewezen dat het waardeverschil ook, en in elk geval voor een relevant deel, kan worden verklaard uit het feit dat met een opstalrecht belaste en aan navenante gebruiksbeperkingen onderworpen grond nu eenmaal minder waard is dan onbelaste grond. Gegeven het feit dat [betrokkene 1], als door de Staat geraadpleegde partijdeskundige, extra bouwkosten naar rato van € 55,-/m² als reëel heeft aangemerkt, komt het mij niet erg aannemelijk voor dat de lagere waardering van de terug te leveren grond met inachtneming van deze factor zou zijn "getaxeerd"(18). Ik vind het dus niet waarschijnlijk dat deskundigen en rechtbank op deze versluierde wijze de factor "extra bouwkosten" hebben meegewogen. Intussen: zelfs wanneer dat wel het geval zou zijn, meen ik dat op deze manier niet voldoende is gerespondeerd op, met name, het van de kant van NWH gemotiveerd verdedigde standpunt over dit onderwerp(19).

Dat brengt mij ertoe, de klacht van het middel sub III als gegrond te beoordelen.

25) Het middel sub IV tenslotte klaagt over de wijze waarop de argumenten van NWH over belastingschade zijn beoordeeld.

Die klacht lijkt mij niet doeltreffend. Het eerste onderdeel daaruit, dat inhoudt dat onvoldoende zou zijn ingegaan op het argument dat het niet voor de hand ligt dat NWH tot nieuwbouw zou overgaan, lijkt mij al daarom ongegrond, omdat de rechtbank zich in rov. 17 expliciet heeft aangesloten bij de mening van deskundigen dat herinvestering niet beperkt was tot nieuwbouw (ter plaatse), maar ook in de vorm van herinvestering elders(20) kon plaatsvinden. Daarmee is voldoende tegemoet gekomen aan de tegenwerping dat niet verwacht zou mogen worden dat NWH in vervangende, laat staan extra gronden zou investeren. De rechtbank heeft aangenomen dat NWH zich niet tot die mogelijkheden hoefde te beperken.

28) Bovendien lijkt mij dat de betrekkelijk terloopse opmerking van Mr. Schraven waarop het middel hier doelt(21), niet is "overgenomen" in de stellingen die namens NWH aan de rechtbank zijn voorgehouden. In de pleitnota namens NWH van 17 januari 2005(22) wordt in de alinea's 49 - 53 - voor het eerst nadat het tweede rapport-Schraven was "ingebracht" -, over belastingschade gesproken. Daar wordt aangedrongen dat de rechtbank haar oordeel op andere (door Mr. Schraven aangeduide) scenario's zou moeten baseren, dan het scenario dat deskundigen, en ook de rechtbank, als het meest plausibele hebben beoordeeld. Het argument dat belastingvoordeel op de te zijner tijd te plegen investeringen zou worden gemist, wordt hier niet genoemd.

Daarom kon de rechtbank daar in haar vonnis aan voorbij gaan. De rechter is niet verplicht om expliciet in te gaan op alle argumenten die namens partijen - hoe summier en terloops ook - worden aangevoerd(23). A fortiori is hij niet verplicht om ook de bijlagen bij processtukken "na te lopen" op mogelijk daarin vervatte standpunten, als die in de eigenlijke processtukken verder worden gelaten voor wat zij zijn.

29) Dit is niet slechts een kwestie van (zowel redelijke als noodzakelijke) beperking van de rechterlijke taak: het is ook een zaak van eerlijke procesvoering en van goede procesorde. Partijen hebben over en weer rekening te houden met wat de andere partij aan stellingen aanvoert en daarmee aan zijn vorderingen of verweren ten grondslag legt. Dáár hebben partijen hun standpunten als eiser dan wel verweerder op af te stemmen. Van partijen valt - evenmin als van de rechter - te verlangen dat zij ook de bijlagen bij processtukken (laat staan de bijlagen bij bijlagen, waarvan de onderhavige zaak er opmerkelijk veel telt) onderzoeken met het oog op mogelijk daarin "verborgen" partijstellingen. Ik zou denken dat partijen er van uit mogen gaan dat met zulke "verborgen" stellingen geen rekening zal worden gehouden, al was het maar omdat anders tekort zou worden gedaan aan het partijdebat zoals dat voor een eerlijke procesvoering essentieel is.

Ook daarom merk ik de hier besproken klacht als ongegrond aan.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

1 Zie ook rov. 2 en 3 van het vonnis van de rechtbank van 12 februari 2002 en de inleidende dagvaarding (het originele exemplaar ontbreekt in het A-dossier; bij de Conclusie van Eis bevindt zich wel een kopie), §§ 1 - 2.

2 Wel zullen bij bebouwing enige beperkingen in acht genomen moeten worden. Een van de geschilpunten in cassatie ziet daarop (zie het middel sub III en alinea's 21 - 24 hierna).

3 Partijen hebben zich niet begeven in de vraag of de Staat niet voordeliger af zou (kunnen) zijn wanneer hij het onteigende na voltooiing van de tunnel (en uitgaande van de veronderstelling dat NWH er niet in geïnteresseerd is, het onteigende weer van de Staat af te nemen) op de vrije markt van de hand zou doen. Het is allicht niet aan mij om mij in bespiegelingen daarover te begeven. Intussen doet dit wel iets af aan de vanzelfsprekendheid van het namens de Staat in cassatie benadrukte argument, dat NWH zou (dreigen te) weigeren om mee te werken aan de voordeligste oplossing voor het probleem van de door de onteigening ontstaande schade.

4 De hier relevante formaliteiten en termijnen zijn vastgesteld in art. 52 en 53 van de Onteigeningswet (Ow.).

5 Daarover schrijft Thorbecke al in "(stelsel en toepassing der) Onteigeningswet", 1880, p. 146 en p. 183 e.v., met verwijzing naar oudere bronnen.

6 Art. 40 Ow.; HR 10 juni 2005, NJ 2005, 315, rov. 3.1 - 3.3; HR 20 juni 2003, NJ 2003, 522, rov. 3.3 en 3.4; zie ook HR 30 november 1994, NJ 1995, 668 m.nt. MB, rov. 3.8 - 3.10; Van der Feltz c.s., Schadeloosstelling voor onteigening, 2006, (Meijer), nrs. 505 en 569 e.v.

7 HR 17 februari 1954, NJ 1954, 212, zie de rov. op p. 416; HR 9 december 1925, NJ 1925, p. 86, zie de rov. op p. 88; HR 9 januari 1924, NJ 1924, p. 301, "O. omtrent het tweede middel"; HR 8 mei 1916, NJ 1916, p. 791, zie de rov. op p. 792, r.k.; meer casuïstiek bij Den Drijver-Van Rijckevorsel - Van Engen, Onteigening, 2003, p. 226 e.v.; Van der Feltz c.s., Schadeloosstelling voor onteigening, 2006, (Meijer), nrs. 569 e.v.; Hamming, De schadeloosstelling bij onteigening, diss. 1948, p. 8 e.v.; Van Wijmen, Het onteigeningsproces, diss. 1945, p. 154 e.v. (in beide dissertaties wordt nog andere rechtspraak aangehaald dan de zojuist geciteerde).

8 Zie bijvoorbeeld HR 11 juli 2003, NJ 2004, 236 m.nt. PCEvW, rov. 4.1.2; HR 17 februari 1954, NJ 1954, 212, i.h.b. de rov. op p. 416; zie ook HR 12 september 2003, NJ 2003, 678, rov. 3.2 (waar het over de vervroegde onteigening gaat).

9 Tenzij ik dit oordeel moet "inlezen" in rov. 13 van het bestreden vonnis, waar wordt geoordeeld dat NWH het aanbod van de Staat "behoort te aanvaarden". Tegen dat oordeel wordt, als ik het goed zie, in cassatie niet opgekomen. Intussen dringt zich aan de nieuwsgierige lezer wel de vraag op, waarom NWH aldus zou "behoren te handelen", gegeven dat men (lang) niet ieder redelijk aanbod "behoort" te aanvaarden. Intussen: blijkens het in het arrest van 22 maart 1989 aanvaarde uitgangspunt, zou dit voor de beoordeling van de onderhavige zaak geen verschil (mogen) maken.

10 Anders dan namens de Staat in alinea 2.5 van de schriftelijke toelichting wordt aangevoerd, brengt het feit dat een aanbod redelijk is (dus) niet mee dat de andere partij geen gegronde redenen heeft om het aanbod te weigeren. Als ik een ander aanbied mijn auto (een heel "gewone" auto) te kopen tegen de "dagwaarde", ligt in hoge mate voor de hand dat het hier een redelijk aanbod betreft; maar kan de ander toch gegronde en zelfs klemmende redenen hebben om mijn aanbod van de hand te wijzen. Overigens kan het afwijzen van een aanbod ook redelijk zijn als men daar géén gegronde redenen voor heeft - daarin bestaat, zou men kunnen zeggen, de essentie van de contractsvrijheid.

11 In het onderhavige geval speelt bijvoorbeeld géén rol, dat aan de onteigende niet mag worden opgedrongen dat hij zaken afstaat waarvoor geen onteigeningstitel bestaat, zoals in de zaak uit het arrest van 16 november 2001 wel aan de orde was (zie rov. 3.2.3 van het arrest).

12 Waarbij overigens in de rede ligt dat het onteigende inmiddels in een wezenlijk andere staat verkeert dan vóór de onteigening. Men mag immers aannemen - voor mijn part: als feit van algemene bekendheid - dat de aanleg van een tunnel waarvan het tracé dóór de desbetreffende onroerende zaak loopt, meebrengt dat niet "alles bij het oude blijft".

13 Dit middel klaagt ook, dat de rechtbank zou hebben miskend dat haar taak beperkt zou zijn tot het "invullen van witte plekken" in het namens de Staat gedane aanbod. Ik moet bekennen dat ik de strekking van deze klacht niet goed begrijp; en dat ik geneigd ben te denken dat een rechterlijke instantie gewoonlijk niet gehouden is, "witte plekken" in uitingen van partijen "in te vullen" - laat staan dat die instantie zich daartoe zou moeten beperken.

14 De klacht ziet op deze extra bouwkosten en op extra kosten voor het aanbrengen van oeverkeringen. Ik meen dat beide inderdaad steeds samen zijn aangevoerd en toegelicht; en dat ik daarom beide (samen) onder de aanduiding "extra bouwkosten" kan brengen, zonder daar telkens onderscheid bij te maken.

15 Aan betrokkenen gestuurd bij brief van 13 april 2004 (B-dossier stuk nr. 11, niet aangetroffen in het A-dossier). Het rapport is ook opgenomen als deel van bijlage B bij het (definitieve) advies van deskundigen van 18 mei 2004 (A-dossier, stuk nr. 19).

16 Ook daarover hebben partijen gedebatteerd. Hun debat ziet men o.a. weerspiegeld in par. 16, tweede bladzijde (dit stuk heeft geen paginanummers) van het advies van deskundigen van 18 mei 2004 (A-dossier, stuk nr. 19). Als het gaat om de eventueel terug te leveren onteigende grond, verwijst dit advies in par. 24, tweede bladzij, naar hetzelfde onderwerp.

17 A-dossier, stuk nr. 24.

18 Waarbij bovendien onverklaard zou blijven waarom de door [betrokkene 1] tot uitgangspunt genomen waarden als maatgevend zouden moeten worden aanvaard, en de namens NWH (op gezag van Geomet) gestelde waarden dus als onaannemelijk zouden moeten worden beoordeeld.

19 Volledigheidshalve: dit geldt ook voor de kwestie van de oeverbescherming. Namens de Staat wordt aangevoerd dat deskundigen zich in par. 22 van hun advies (zie voetnoot 16 voor vindplaatsen) hierover zouden hebben uitgelaten. Daar wordt echter gesproken over de aanpassingskosten voor de niet in de onteigening betrokken perceelsgedeelten. Ik kan hier geen gedachten "inlezen" over de kosten voor oeverbescherming van het eventueel terug te leveren onteigende perceel.

20 Deskundigen wijzen in het aanvullend advies (A-dossier, stuk nr. 24) in alinea 15a ook op de mogelijkheid dat in andere waarden dan onroerend goed (her)belegd zou kunnen worden; en ik neem aan dat de rechtbank, toen zij zich bij deskundigen aansloot, ook die mogelijkheid heeft "meegenomen".

21 Te vinden in alinea 5.2 van het tweede rapport van Mr. Schraven, overgelegd als bijlage 14 bij Akte van de kant van NWH van 17 januari 2005 (A-dossier stuk nr. 27).

22 NB dat het pleidooi kennelijk aanvankelijk was vastgesteld op 20 september 2004, en dat sommige stukken betreffende dit pleidooi (ook) de eerdere datum dragen.

23 Asser Procesrecht/Veegens - Korthals Altes - Groen, 2005, nr. 122.