Hoge Raad, 05-12-2006, AZ1668, 00653/06

5 december 2006

Strafkamer

nr. 00653/06

DV/CAW

op het beroep in cassatie tegen een arrest van het Gerechtshof te 's-Hertogenbosch van 1 juni 2005, nummer 20/004390-04, in de strafzaak tegen:

[verdachte], geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1971, ten tijde van de betekening van de aanzegging gedetineerd in de Penitentiaire Inrichting "Oosterhoek" te Grave.

Het beroep is ingesteld door de verdachte. Namens deze heeft mr. A.C.J. Lina, advocaat te Venlo, bij schriftuur een middel van cassatie voorgesteld.

De schriftuur is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.

De Advocaat-Generaal Machielse heeft geconcludeerd dat de Hoge Raad het beroep zal verwerpen.

3.2.1. Ten laste van de verdachte is onder 1 bewezenverklaard dat:

"hij op 25 juli 2004 te Horst, ter uitvoering van het door verdachte voorgenomen misdrijf om opzettelijk personen van het leven te beroven, tegen het verkeer in (zogenaamd spookrijdend) - gaand in de richting Venray - met een snelheid van ongeveer 100 km per uur heeft gereden over de vluchtstrook van de autosnelweg A73 en vervolgens met dat opzet meermalen op het moment dat bestuurders van motorrijtuigen hem, verdachte, komende uit de richting Venray, gezien zijn, verdachtes, rijrichting over de linkerrijbaan van die A73 tegemoet kwamen het door hem, verdachte, bestuurde motorrijtuig naar die linkerrijbaan heeft gestuurd en die linkerrijbaan tegen het verkeer in (zogenaamd spookrijdend) is blijven volgen, waardoor telkens voornoemde bestuurders van motorrijtuigen moesten uitwijken om een botsing of aanrijding met het door hem, verdachte, bestuurde motorrijtuig te voorkomen, terwijl de uitvoering van dat voorgenomen misdrijf niet is voltooid."

3.2.2. Deze bewezenverklaring steunt op de volgende bewijsmiddelen:

a. een proces-verbaal van politie opgemaakt door de verbalisanten J.A.J. Nillesen en K.J.G.W. Schepers, voor zover inhoudende als relaas van de verbalisanten, dan wel een van hen:

"Op 25 juni 2004 omstreeks 05.45 uur, (hof: blijkens het proces-verbaal bevindingen politie regio Limburg Noord, district Ve/Horst, mutatienummer: LJN PL2350/04-099206, dossierpagina: 10, d.d. 14 september 2004 opgemaakt door verbalisant J.A.J. Nillesen dient dit 25 juli 2004 te zijn) bevonden wij ons te Horst. Wij ontvingen mobilofonisch bericht van de meldkamer dat er zojuist een snelkraak had plaatsgevonden bij de opticien [...], gelegen aan de [a-straat] te Horst.

Bij deze snelkraak waren mannen betrokken. Deze mannen hadden de plaatsdelict verlaten met een blauwe personenauto en een witte bestelbus met Belgisch kenteken. Wij reden richting de rotonde met de Venloseweg en Stationstraat. Op het moment dat wij over de rotonde reden, zag ik, verbalisant Schepers, dat over de Venloseweg, komende uit de richting van het centrum van Horst, een witte bestelbus met Belgisch kenteken naar de rotonde toe gereden kwam. Ik, Nillesen, sloeg onmiddellijk rechtsaf de Venloseweg op met het doel om deze bestelbus tot stoppen te dwingen.

Wij zagen dat die bestuurder van de witte bestelbus de rotonde in tegenovergestelde rijrichting opreed en vervolgens op de Meldersloseweg reed in de richting van de A73. Onmiddellijk stelden wij het zwaailicht met sirene en de "Stop Politie" transparant in werking. Wij zagen dat hij over de rijstrook voor het tegemoetkomende verkeer over de Melderloseweg richting de A73 reed. Wij zagen dat hij de vluchtheuvel bij de op en afritten van de A73 links voorbij reed. Wij zagen, dat hij afremde en linksaf de afrit, bestemd voor het verkeer vanuit de richting Venray, tegen de verkeersstroom in, zogenaamd spookrijdend opreed. Wij verbalisanten volgden hem op korte afstand in de hoop dat we hem tot stoppen konden dwingen voordat hij spookrijdend de A73 op zou rijden. Wij zagen dat hij zijn weg vervolgde over de vluchtstrook. Wij zagen dat op de A73 veel vakantieverkeer reed. Wij zagen, dat de bestuurder van voornoemde witte bestelbus op het moment dat er enkele auto's en auto's met caravans ons tegemoet kwamen rijden, hij doelbewust de rijbaan van de A73 opreed in de richting van die voertuigen, waardoor de bestuurders van het tegemoetkomend verkeer moesten uitwijken. Wij zagen dat door de reacties een aantal bestuurders van de tegemoetkomende auto's de vluchtstrook opreden en daardoor direct op ons toe gereden kwamen, waardoor er onmiddellijk gevaar voor een botsing ontstond met ons en die andere voertuigen op de A73. Wij zagen, dat op het moment dat er even geen verkeer kwam de bestuurder van de witte bestelbus terug reed naar de vluchtstrook, kennelijk met het doel dat wij hem niet konden passeren.

Op het moment dat er weer verkeer uit tegengestelde richting kwam, herhaalde de bestuurder van die witte bestelbus zijn handelingen. Wij zagen opnieuw, dat het tegemoetkomend verkeer moest remmen en uitwijken om een aanrijding met hem te voorkomen. Wij zagen, dat er door de uitwijkmanoeuvres van het tegemoetkomend verkeer op de vluchtstrook wij en het overige verkeer ernstig in gevaar werden gebracht. Op het moment dat de bestuurder op het viaduct over de Tienrayse weg te Horst reed, zagen wij, dat hij opnieuw de rijbaan van de A73 spookrijdend opreed richting het tegemoetkomend verkeer. Op het moment dat de bestuurder van die witte bestelbus weer de rijbaan van de A73 op was gereden richting het tegemoetkomend verkeer, zagen wij, terwijl wij over de vluchtstrook reden, dat een oranje vrachtauto moest uitwijken naar de vluchtstrook. Om een aanrijding met deze vrachtauto te voorkomen, stuurde ik, Nillesen, de politieauto de rijbaan van de A73 op, waarbij er op dat moment op die rijstrook geen verkeer was. Op de linkerrijstrook reed op dat moment een auto met een caravan. Wij reden tussen de vrachtauto en de auto met caravan door. Wij zagen toen, dat de bestuurder van die witte bestelbus ter hoogte van de afrit naar de Tienrayseweg een scherpe bocht naar links maakte. Wij zagen, dat die bestuurder de macht over het stuur kwijtraakte en dat de witte bestelbus een kwartslag draaide. Wij zagen dat er rook van de banden afkwam. Wij zagen, dat die witte bestelbus op de linker zijkant kantelde en gedeeltelijk op de vluchtstrook en in de berm van de A73 tot stilstand kwam. Wij brachten onze politieauto achter de witte bestelbus tot stilstand.

Wij zagen dat door de kapotte voorruit van die witte bestelbus een man naar buiten kwam gekropen. Na zijn aanhouding hoorde ik, Schepers, dat de verdachte tegen mij zei dat hij het wel kicken vond om met die auto tegen het verkeer in te rijden."

b. een proces-verbaal van politie opgemaakt door de verbalisant T.H.M. Scholten, voor zover inhoudende als relaas van de verbalisant:

"Op 25 juli 2004 werd voor mij geleid een persoon genaamd [verdachte], geboren [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1971. Ik vroeg hem waarom hij het verkeer zo ernstig in gevaar had gebracht.

Hij antwoordde: "Dat was toch maar even flink kicken om zo op auto's in te rijden"."

c. een proces-verbaal van politie opgemaakt door de verbalisant J.A.J. Nillesen, voor zover inhoudende als relaas van de verbalisant:

"Bij de achtervolging op 25 juli 2004 van [verdachte], rijdende in een witte bestelbus, reed deze, op het moment dat hij de vluchtstrook, langs de hoofdrijbaan, van de A73 spookrijdend opreed met een snelheid van honderd kilometer per uur. Ik, verbalisant Nillesen, moest in ieder geval deze snelheid rijden om hem bij te kunnen houden. De afstand tussen de afrit A73 en waar de verdachte de macht over het voertuig kwijtraakte en tot stilstand kwam, bedraagt circa 2,4 kilometer."

d. de verklaring van de getuige J.A.J. Nillesen ter terechtzitting in hoger beroep van 18 mei 2005, voor zover inhoudende:

"Op 25 juli 2004, op het moment dat wij te Horst achter de verdachte reden op de A73 passeerden ons enkele keren auto's met caravan. Verdachte stuurde het bestelbusje schuin de snelweg op en ging op het rijvlak van de hem tegemoetkomende auto's rijden. Verdachte reed daarna in een rechte lijn op de auto's af. De tegemoetkomende voertuigen dienden voor verdachte uit te wijken. De afstand op het moment dat verdachte het bestelbusje de snelweg opreed tot de hem tegemoetkomende auto's met caravan was tussen de tweehonderd en driehonderd meter.

Deze tegemoetkomende auto's weken uit voor verdachte en kwamen op het rijvlak terecht waar wij ons bevonden. De verdachte nam duidelijk het risico dat hij in botsing zou komen met de hem tegemoetkomende auto's. Deze tegemoetkomende auto's weken telkens uit en het gevaar was aanwezig dat deze auto's tegen ons aanreden. Wij dienden een manoeuvre uit te voeren om deze auto's te ontwijken. De eerste keer dat de verdachte van de vluchtstrook afreed, de andere auto's tegemoet, reden wij vlak achter hem, ongeveer op een afstand van tien tot vijftien meter. Wij hebben vervolgens meer afstand genomen en meer ruimte gecreëerd, dit gezien het handelen van verdachte. Toen de eerste tegemoetkomende auto gepasseerd was ging verdachte weer op de vluchtstrook rijden tot het moment dat een volgende auto ons tegemoet kwam rijden.

Verdachte herhaalde zijn handelen door opnieuw van de vluchtstrook af te rijden naar het rijvlak van de tegemoetkomende auto. Wij en de tegemoetkomende auto hebben door het handelen van verdachte gevaar gelopen. Wij hebben op dat moment op de rem getrapt, afstand genomen en verdachte meer ruimte gegeven.

De tegemoetkomende auto met caravan kon voor verdachte uitwijken. De tweede keer dat verdachte de bewuste handeling verrichte was vrijwel identiek aan de eerste handeling. De tegemoetkomende auto kwam op de vluchtstrook terecht. Er was sprake van botsgevaar met ons voertuig. De A73 maakte op een gegeven moment een bocht. Wij zagen dat verdachte keerde ter hoogte van de zich daar bevindende afrit en vervolgens slipte. De verdachte raakte de macht over de bestelbus kwijt en kantelde op een zijkant waarna de bestelbus tot stilstand kwam. Wij gingen ter plaatse. Verdachte probeerde via de voorruit van de bestelbus naar buiten te kruipen. Naar alle waarschijnlijkheid was de snelheid van het de verdachte tegemoetkomende verkeer ongeveer tachtig kilometer per uur. De tweede keer dat verdachte op de rijstrook van het tegemoetkomende verkeer is gaan rijden is een vrachtauto uitgeweken de vluchtstrook op terwijl twee rijbanen daarnaast een auto met een caravan reed in dezelfde rijrichting als de vrachtauto. De vrachtwagen kwam op ons afgereden en wij zijn uitgeweken naar de rijbaan op de A73, direct naast de vluchtstrook. Het de verdachte tegemoetkomende verkeer heeft voor hem moeten remmen. De verdachte heeft een aantal keren zodra hij tegemoetkomend verkeer zag, de vluchtstrook verlaten en is op de snelweg gaan rijden, op de rijstrook van het tegemoetkomende verkeer. De afstand die de verdachte spookrijdend heeft afgelegd was ongeveer drie kilometer. Wij zijn achter de bestelauto aangereden, op de vluchtstrook van de snelweg. De verdachte stak op een gegeven moment schuin over. In mijn beleving is verdachte op 25 juli 2004 driemaal de snelweg opgereden recht op het tegemoetkomende verkeer af dat voor hem uitweek en dat verdachte vervolgens telkens de bestelbus terugstuurde naar de vluchtstrook.

In mijn beleving was sprake van een reële mogelijkheid dat wij in botsing waren gekomen met een ander voertuig ten gevolge van het handelen van verdachte."

e. de verklaring van de getuige K.J.G.W. Schepers ter terechtzitting in hoger beroep van 18 mei 2005, voor zover inhoudende:

"De inhoud van het proces-verbaal dat op 25 juli 2004 door mij en mijn collega is opgemaakt, is correct. Wij kregen in de vroege ochtend van die dag een melding dat een snelkraak was gepleegd in de gemeente Horst. Wij kregen de omschrijving van de voertuigen waarin de verdachten vertrokken waren, en niet lang na de melding zagen wij op een rotonde een van de voertuigen rijden. Dit betrof de door de verdachte bestuurde witte bestelauto met Belgisch kenteken. De verdachte reed met de witte bestelauto vervolgens richting de A73 en reed de snelweg op, tegen het tegemoetkomend verkeer in. Wij zijn achter de verdachte aangereden op de vluchtstrook.

Verdachte reed met hoge snelheid. Op de snelweg bevonden zich auto's met caravans. Wij reden nog steeds achter de bestelauto aan. Op een gegeven moment kwam een auto met caravan in onze richting gereden. De verdachte ging van de vluchtstrook af en reed met de bestelauto op deze auto af. Hij ging op de rijbaan rijden waar de auto met de caravan reed. De bestuurder van de auto met caravan moest uitwijken voor verdachte. De verdachte voerde de manoeuvre bewust uit. Vervolgens ging verdachte weer voor ons op de vluchtstrook rijden. De verdachte heeft zijn eerste handeling, het bewust de snelweg opsturen van de bestelbus op het moment dat een ander voertuig in aantocht was, waarbij verdachte op dezelfde rijstrook ging rijden, nog een keer herhaald. De tweede maal dat verdachte deze handeling uitvoerde week een oranje vrachtwagen voor hem uit naar de vluchtstrook waar wij reden, tengevolge waarvan wij moesten uitwijken teneinde een aanrijding te voorkomen. De verdachte maakte ter hoogte van een afrit een scherpe bocht, waarschijnlijk om terug te rijden, waarbij de bestelbus omviel. Wij zijn naar de bestelwagen gegaan en ik heb verdachte horen zeggen dat "hij het kicken vond". Volgens mij is de afstand die wij tijdens de achtervolging op de snelweg hebben afgelegd ongeveer tweeënhalf kilometer. Voor zover ik het mij kan herinneren is de verdachte driemaal de snelweg opgereden vanaf de vluchtstrook terwijl op dat moment op de rijstrook waar verdachte ging rijden een auto hem tegemoet kwam rijden. De verdachte maakte op dat moment een manoeuvre schuin de snelweg over naar de rijstrook alwaar het andere voertuig zich bevond. Wij zijn op de vluchtstrook blijven rijden. Ik weet dat in één geval het een auto betrof waarin zich tevens kinderen bevonden. Verdachte heeft telkens bewust de bestelauto de snelweg opgereden tegen het verkeer in. In eerste instantie reed de verdachte op de vluchtstrook. Op het moment dat de verdachte de bestelbus de snelweg op reed vanaf de vluchtstrook was zijn afstand tot het tegemoetkomend verkeer naar mijn schatting tweehonderd tot driehonderd meter. De auto met caravan is voor verdachte uitgeweken. De bestuurder van de auto met caravan reageerde vrij snel. Volgens mij is verdachte driemaal de snelweg opgereden vanaf de vluchtstrook. De tweede keer dat de verdachte de snelweg op reed hebben wij wat meer afstand van hem gehouden. De eerste keer dat verdachte de manoeuvre uitvoerde reed hij op het andere voertuig af en ging daarna weer op de vluchtstrook rijden. De bestuurder van de auto met caravan reageerde adequaat.

Ter hoogte van het viaduct verrichte de verdachte voor de tweede keer de manoeuvre, waarbij de oranje vrachtauto ons tegemoet kwam rijden op de vluchtstrook. Naar mijn mening was het een levensgevaarlijke situatie. Ik heb paniek gezien bij de andere weggebruikers waar verdachte tegenin gereden is.

Ik heb gillende kinderen op de achterbank gezien.

Ik heb stellig de indruk dat de verdachte bewust een verkeersongeval wilde veroorzaken waarbij wij betrokken zouden raken door zijn handelen. Volgens mij is de verdachte driemaal de snelweg opgereden op 25 juli 2004 op het moment dat een ander voertuig in onze richting kwam rijden en zijn de tegenliggers telkens voor verdachte uitgeweken, terwijl vervolgens verdachte de bestelbus terugstuurde naar de vluchtstrook."

f. De verklaring van de verdachte ter terechtzitting in hoger beroep van 6 april 2005, voor zover inhoudende:

"Ik ben op 25 juli 2004 in Horst in een bestelbus van het merk Mercedes gestapt en ik kwam vervolgens, toen ik wegreed, op de rotonde de politie tegen. Ik nam de eerste afslag de snelweg op.

Toen ik de afslag opreed zag ik een bord waarop stond: 'ga terug'. De politie reed achter mij aan. Ik reed de snelweg op. Het kan zijn dat ik de auto iets de rijbaan heb opgestuurd. De afstand die ik in tegengestelde richting van het verkeer heb afgelegd bedroeg 2,4 kilometer."

3.2.3. Het Hof heeft met betrekking tot dit feit voorts nog het volgende overwogen:

"De verdediging heeft ter terechtzitting in hoger beroep ten aanzien van hetgeen aan verdachte onder 1 ten laste is gelegd - kort en zakelijk weergegeven - zich op het standpunt gesteld dat verdachte vrijgesproken dient te worden van het primair en subsidiair onder 1 ten laste gelegde, nu geen voorwaardelijk opzet te bewijzen valt en dat niet vaststaat dat verdachte rekening heeft moeten houden met de aanmerkelijke kans dat de dood of zwaar lichamelijk letsel zou kunnen worden veroorzaakt door zijn gedraging, noch opzettelijk zijn gedraging heeft verricht, ook niet in voorwaardelijke zin.

Het hof is gezien het procesdossier, het verhandelde ter terechtzitting in eerste aanleg en ter terechtzitting in hoger beroep, met name de getuigenverklaringen in hoger beroep van de verbalisanten J.A.J. Nillesen en K.J.G.W. Schepers, van oordeel dat verdachte op 25 juli 2004 te Horst, nadat de verdenking van betrokkenheid bij hetgeen onder 2 bewezen is verklaard jegens hem was gerezen, bewust tegen de rijrichting in de A73 is opgereden.

Verdachte heeft vervolgens met een snelheid van ongeveer 100 kilometer per uur zijn weg vervolgd, in eerste instantie rijdende over de vluchtstrook, waarbij de politie de verdachte volgde. De verdachte heeft vervolgens driemaal, zodra hij een tegenligger zag, de door hem bestuurde bestelbus volledig op dezelfde rijbaan als zijn tegenligger gemanoeuvreerd en deze rijrichting vervolgd. De tegenliggers reden op een afstand van steeds 200-300 m. Zij hadden een normale snelheid voor op een autoweg en hebben telkens adequaat gehandeld op het gedrag van verdachte door uit te wijken weswege zich geen ongeval heeft voorgedaan. Zodra de verdachte geen tegenligger zag stuurde hij telkens de bestelbus terug naar de vluchtstrook. De verdachte heeft de gedragingen voornoemd over een afstand van zo'n 2,5 kilometer verricht.

Het hof acht op grond van het hiervoor overwogene bewezen dat sprake is van zo'n gevaarzettend handelen van verdachte dat hij bewust de aanmerkelijke kans heeft aanvaard dat daardoor de inzittenden van de tegenliggers dodelijk zouden verongelukken. Het hof acht derhalve het (voorwaardelijk) opzet van de verdachte op de dood van de inzittenden van de

tegenliggers bewezen.

3.3. Bij de beoordeling van het middel moet het volgende worden vooropgesteld. Voorwaardelijk opzet op een bepaald gevolg - zoals hier de dood - is aanwezig indien de verdachte zich willens en wetens heeft blootgesteld aan de aanmerkelijke kans dat dat gevolg zal intreden. Voor de vaststelling dat de verdachte zich willens en wetens heeft blootgesteld aan zulk een kans is niet alleen vereist dat de verdachte wetenschap heeft van de aanmerkelijke kans dat het gevolg zal intreden, maar ook dat hij die kans ten tijde van de gedraging bewust heeft aanvaard (op de koop toe heeft genomen). Of in een concreet geval moet worden aangenomen dat sprake is van voorwaardelijk opzet zal, indien de verklaringen van de verdachte en/of bijvoorbeeld eventuele getuigenverklaringen geen inzicht geven omtrent hetgeen ten tijde van de gedraging in de verdachte is omgegaan, afhangen van de feitelijke omstandigheden van het geval. Daarbij zijn de aard van de gedraging en de omstandigheden waaronder deze is verricht, van belang. Bepaalde gedragingen kunnen naar hun uiterlijke verschijningsvorm worden aangemerkt als zo zeer gericht op een bepaald gevolg dat het - behoudens contra-indicaties - niet anders kan zijn dan dat de verdachte de aanmerkelijke kans op het desbetreffende gevolg heeft aanvaard (vgl. HR 25 maart 2003, NJ 2003, 552).

Ook zeer gevaarlijke gedragingen in het verkeer kunnen onder omstandigheden (poging tot) doodslag opleveren, met dien verstande dat in een geval waarin de gebezigde bewijsmiddelen nopen tot de gevolgtrekking dat de verdachte door zijn handelwijze ook zelf aanmerkelijk levensgevaar heeft gelopen, de rechter in zijn oordeel dient te betrekken dat - behoudens aanwijzingen voor het tegendeel - naar ervaringsregelen niet waarschijnlijk is dat de verdachte de aanmerkelijke kans dat een frontale botsing met een tegemoetkomende auto zal plaatsvinden, en hij als gevolg van zijn gedraging zelf het leven zal verliezen, eveneens op de koop toe neemt (vgl. HR 15 oktober 1996, NJ 1997, 199).

3.4. Het Hof heeft in de bewijsmotivering feitelijk vastgesteld dat:

i. de verdachte in een kennelijke poging aan de politie te ontkomen in de vroege morgen van 25 juli 2004 bewust als spookrijder, dus tegen het verkeer in, een autosnelweg is opgereden;

ii. de verdachte daarbij over een traject van omstreeks 2,5 kilometer met een snelheid van ongeveer 100 kilometer per uur afwisselend over de vluchtstrook en de rijbaan heeft gereden;

iii. de verdachte tot driemaal toe bij tegemoetkomend verkeer bewust op de rijstrook van dat tegemoetkomende verkeer is gaan rijden, waardoor dat verkeer dat met een voor de autosnelweg normale snelheid reed, moest uitwijken om een ongeval te voorkomen;

iv. de verdachte bij zijn daaropvolgende aanhouding verklaarde dat hij 'het kicken vond om met zijn auto tegen het verkeer in te rijden'.

De verdachte, die zich in voorlopige hechtenis bevindt, heeft op 14 juni 2005 beroep in cassatie ingesteld. De Hoge Raad doet uitspraak nadat meer dan zestien maanden zijn verstreken na het instellen van het cassatieberoep. Dat brengt mee dat de redelijke termijn als bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM is overschreden.

Dit moet leiden tot strafvermindering.

De Hoge Raad:

Vernietigt de bestreden uitspraak, maar uitsluitend wat betreft de duur van de opgelegde gevangenisstraf;

Vermindert deze in die zin dat deze drie jaren en tien maanden beloopt;

Verwerpt het beroep voor het overige.