Hoge Raad, 14-04-2006, AU9722, C04/352HR en C05/043HR

Hoge Raad der Nederlanden

Arrest

in de zaak C04/352 van:

t e g e n

en in de zaak C05/043 van:

t e g e n

1. Het geding in feitelijke instanties

2. Het geding in cassatie

3. Uitgangspunten in cassatie

3.2 De kantonrechter, die van oordeel was dat de werkzaamheden van de beurspromovendi niet konden worden bestempeld als arbeid verricht ten dienste van de UvA, heeft de hiervoor onder 1 vermelde vorderingen van Abvakabo c.s. afgewezen.

3.3 In hoger beroep heeft de rechtbank alsnog, overeenkomstig de oorspronkelijke primaire vordering, ten behoeve van Abvakabo voor recht verklaard dat tussen de UvA en vanaf 1 januari 1995 krachtens een beursovereenkomst bij haar aangestelde promovendi een arbeidsovereenkomst heeft bestaan dan wel bestaat.

4. Beoordeling van het middel in het principale beroep van de UvA in de zaak nr. C05/043 en van het gelijkluidende middel in haar incidentele beroep in de zaak nr. C04/352

4.1.1 Onderdeel 1.1 betreft het verweer van de UvA dat Abvakabo ingevolge het bepaalde in art. 3:305a lid 2 BW niet-ontvankelijk is in haar hiervoor in 3.3 vermelde vordering omdat zij onvoldoende heeft getracht het gevorderde te bereiken door het voeren van overleg. Dit verweer is door de kantonrechter verworpen en vervolgens door de rechtbank buiten beschouwing gelaten op de grond dat de UvA tegen die beslissing geen incidenteel beroep heeft ingesteld (rov. 5).

4.1.2 De gedingstukken laten geen andere gevolgtrekking toe dan dat de UvA dit verweer in hoger beroep niet heeft prijsgegeven. Bij dat uitgangspunt klaagt het onderdeel terecht dat de rechtbank, nu in hoger beroep de toewijsbaarheid van voormelde vordering opnieuw aan de orde was, ook in haar onderzoek had moeten betrekken of de UvA zich met juistheid op het standpunt stelde dat Abvakabo gelet op het bepaalde in art. 3:305a lid 2 BW in die vordering niet-ontvankelijk was. Onderdeel 1.1 is dus gegrond.

4.2 De overige onderdelen keren zich met een reeks van klachten tegen het oordeel van de rechtbank dat tussen de UvA en vanaf 1 januari 1995 krachtens een beursovereenkomst bij haar aangestelde promovendi een arbeidsovereenkomst heeft bestaan dan wel bestaat. Zoals hierna zal worden uiteengezet, treft geen van deze klachten doel.

4.3.1 Bij haar laatstgenoemd oordeel heeft de rechtbank vooropgesteld dat aan partijen een zekere vrijheid toekomt hun rechtsverhouding in te richten zoals zij willen en dat in die zin bij de beantwoording van de vraag of hier van een arbeidsovereenkomst sprake is, rekening moet worden gehouden met de kwalificatie die partijen aan hun overeenkomst hebben gegeven en met hun bedoelingen, waarbij de rechtbank verwees naar hetgeen de UvA omtrent dit laatste had betoogd in onder meer de conclusie van dupliek onder 1.4 en 5 (rov. 7).

4.3.2 De klachten van onderdeel 2 en 2.1 komen erop neer dat de rechtbank bij de beantwoording van voormelde vraag in weerwil van die vooropstelling ten onrechte geen rekening heeft gehouden met hetgeen partijen bij het sluiten van de overeenkomst voor ogen stond en met de kwalificatie die zij zelf aan hun overeenkomst hebben gegeven. Onderdeel 2.2 voegt daaraan in de eerste plaats nog toe dat de rechtbank, zo zij zich wel aan die vooropstelling heeft gehouden, ten onrechte niet, althans onvoldoende is ingegaan op de stelling van de UvA dat zij een promotiemodel heeft gewild waarin de positie van de promotiestudent zoveel mogelijk is afgestemd op die van de student, welke bedoeling ook steeds jegens de (aspirant)promotiestudenten is uitgedragen, zodat zij daarvan op de hoogte waren, en klaagt voorts dat de rechtbank ten onrechte is voorbijgegaan aan een in dit verband door de UvA gedaan bewijsaanbod.

4.3.3 Het bestreden vonnis bevat niets dat erop wijst dat de rechtbank, in weerwil van hetgeen zij in rov. 7 van haar vonnis heeft vooropgesteld, uit het oog zou hebben verloren dat bij de beantwoording van meergenoemde vraag betekenis toekomt aan hetgeen partijen bij het sluiten van hun overeenkomst voor ogen stond en aan de benaming die zij aan die overeenkomst hebben gegeven. De onderdelen 2 en 2.1 treffen derhalve geen doel. De motiveringsklacht van onderdeel 2.2 faalt omdat de rechtbank met haar uiteenzettingen in rov. 8 - 12 aangaande achtereenvolgens de elementen arbeid, loon en gezagsverhouding voldoende duidelijk heeft gemaakt waarom de, volgens de UvA, andersluidende bedoeling van partijen bij het aangaan van de overeenkomst niet eraan in de weg staat die overeenkomst als een arbeidsovereenkomst aan te merken. Anders dan onderdeel 2.2 ten slotte nog betoogt, mocht de rechtbank aan het door de UvA met betrekking tot die bedoeling gedane bewijsaanbod voorbijgaan. De rechtbank is immers blijkens haar rov. 7 veronderstellenderwijs uitgegaan van de juistheid van de desbetreffende stellingen van de UvA, zodat dat aanbod niet aan de orde kwam.

4.4.1 Onderdeel 3 keert zich tegen het oordeel van de rechtbank in rov. 9 dat de beurspromovendi arbeid verrichten in de zin van art. 7:610 BW. Hetgeen de rechtbank in rov. 8 en 9 aan dat oordeel ten grondslag heeft gelegd moet in het licht van het hiervoor in 3.1 onder (iii) en (iv) vermelde als volgt worden begrepen. Beurspromovendi hebben zich jegens de UvA verbonden tot het verrichten van een prestatie die daarin bestaat dat zij wetenschappelijk onderzoek doen met het oog op het publiceren van een dissertatie. Door het verrichten van dat onderzoek draagt de beurspromovendus, anders dan een eerste fase student, actief bij aan de verwezenlijking van het primaire doel van de UvA. Zo bezien vormen zijn activiteiten productieve activiteiten ten behoeve van de UvA. Dat dit het geval is, blijkt ook daaruit dat de UvA mede een financieel belang bij dissertaties heeft in die zin dat zij voor iedere promotie een bedrag in de orde van grootte van ƒ 75.000,-- tot ƒ 150.000,-- van het Rijk ontvangt, uit het belang dat voor de UvA gelegen is in het hiervoor in 3.1 onder (v) vermelde beding omtrent de intellectuele eigendomsrechten en, ten slotte, uit de betekenis van dissertaties voor het prestige van de UvA in wetenschappelijke kringen en bij het bedrijfsleven. De productiviteit van de beurspromovendi is voor de UvA niet van ondergeschikt belang, aldus de rechtbank.

4.4.2 Het onderdeel klaagt in de eerste plaats dat de rechtbank heeft miskend dat slechts sprake kan zijn van arbeid in de zin van art. 7:610 BW indien de verrichte werkzaamheden primair strekken ten behoeve van de wederpartij en als zodanig een prestatie jegens die wederpartij vormen, en niet veeleer strekken ten eigen nutte. Deze klacht ziet eraan voorbij dat hetgeen de rechtbank ten grondslag heeft gelegd aan haar oordeel dat de beurspromovendi arbeid in de zin van art. 7:610 BW verrichten, juist daarop neerkomt dat zij met hun werk primair een bijdrage leveren aan het onderzoek en de onderzoeksresultaten waarop de UvA zich richt in het kader van haar maatschappelijke doelstellingen.

4.4.3 De overige klachten van onderdeel 3 treffen evenmin doel. In de hiervoor in 4.4.1 weergegeven overwegingen van de rechtbank ligt besloten dat het door de UvA benadrukte eigen doel en nut voor de beurspromovendi niet wegneemt dat zij met hun werk primair een bijdrage leveren aan voormeld(e) onderzoek(sresultaten). Anders dan het onderdeel stelt, behoefde dat oordeel geen nadere motivering dan door de rechtbank is gegeven. Dat, zoals het onderdeel ten slotte nog betoogt, de rechtbank niet op (voldoende) inzichtelijke wijze heeft vastgesteld dat de beurspromovendus zich tot het verrichten van wetenschappelijk onderzoek en het schrijven van een dissertatie heeft verbonden jegens de UvA vindt zijn weerlegging in hetgeen hiervoor is overwogen in de derde zin van 4.4.1.

4.5.1 Onderdeel 4 richt klachten tegen het oordeel van de rechtbank dat het door de beurspromovendi ontvangen stipendium moet worden aangemerkt als een beloning voor verrichte arbeid. De in rov. 10 gegeven motivering van dit oordeel komt op het volgende neer. Voorop staat dat, nu de beurspromovendus (productieve) arbeid verricht voor de UvA, het stipendium moet worden beschouwd als een tegenprestatie voor die arbeid. Een argument voor dit laatste is ook gelegen in de bepaling van de Kaderregeling Promotiestipendia volgens welke de hoogte van het stipendium, dat maximaal ƒ 2.350,-- per maand kan bedragen, afhankelijk is van de hoeveelheid tijd (full time of parttime) die aan de promotie wordt besteed. Dat, zoals de UvA heeft betoogd, niet alle promotieonderzoeken voor de UvA dezelfde waarde zullen hebben, doet aan voormeld oordeel niet af: het komt vaker voor dat de ene werknemer voor de werkgever waardevoller activiteiten verricht dan de andere hoewel beiden volgens dezelfde salarisschaal worden beloond.

4.5.2 Het onderdeel klaagt in de eerste plaats dat het bestreden oordeel blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting, aangezien de rechtbank heeft geoordeeld dat reeds omdat arbeid wordt verricht voor de UvA een betaling door de UvA van een geldsom noodzakelijk moet worden aangemerkt als loon. Die opvatting is echter in het bestreden vonnis niet te ontwaren, zodat deze klacht wegens gemis aan feitelijke grondslag niet tot cassatie kan leiden. Dit laatste geldt evenzeer voor de motiveringsklacht van het onderdeel: de rechtbank heeft immers wel aandacht besteed aan de, in rov. 10 vermelde, stelling van de UvA dat het stipendium alleen wordt verstrekt als een vorm van ondersteuning voor levensonderhoud, maar heeft die stelling verworpen onder verwijzing naar het verband dat in de Kaderregeling Promotiestipendia wordt gelegd tussen de hoogte van het stipendium en het antwoord op de vraag of de beurspromovendus zich full time dan wel gedurende een minder aantal uren per week met de promotie bezighoudt.

4.7 Onderdeel 5.3, dat geen zelfstandige betekenis heeft, behoeft geen behandeling.

5. Beoordeling van het middel in het incidentele beroep van Abvakabo c.s. in de zaak nr. C05/043

5.1 Het slagen van onderdeel 1 van het middel in het principale beroep betekent dat voldaan is aan de voorwaarde waaronder dit incidentele beroep is ingesteld. De enkele omstandigheid dat Abvakabo c.s. tevens zelfstandig beroep in cassatie hebben ingesteld kan, anders dan de UvA betoogt, niet het oordeel dragen dat Abvakabo c.s. in hun incidentele beroep niet-ontvankelijk zijn wegens gemis aan belang, strijd met de goede procesorde of misbruik van procesrecht.

5.2 Het in dit beroep voorgestelde middel slaagt. Met de gegrondbevinding van onderdeel 1 van het middel in het principale beroep is de grond komen te ontvallen aan het oordeel van de rechtbank in rov. 5 dat de hiervoor onder 1 vermelde subsidiaire vordering niet aan de orde kan komen. Ingeval de primaire vordering niet wordt toegewezen, zal die subsidiaire vordering alsnog behandeld moeten worden.

6. Beoordeling van het middel in het principale beroep van Abvakabo c.s. in de zaak nr. C04/352

6.2.1 Onderdeel 1 klaagt dat de rechtbank aldus een rechtens onjuiste toepassing en uitleg heeft gegeven aan art. 7:611 BW, aan het beginsel "gelijke arbeid, gelijk loon" en aan het algemene gelijkheidsbeginsel. Uit haar hiervoor aangehaalde overwegingen volgt immers, aldus het onderdeel, dat de rechtbank van mening is dat, ongeacht of de beurspromovendi en de AIO's materieel beschouwd gelijke arbeid verrichten, het formele verschil in de aard van de rechtsverhouding op basis waarvan zij dat doen, maakt dat de UvA als goed werkgever niet gehouden kan zijn om de beurspromovendi (in enig opzicht) gelijk te waarderen/belonen en te behandelen als de AIO's.

6.2.2 Het onderdeel berust op een onjuiste lezing van het bestreden vonnis. De rechtbank heeft niet geoordeeld dat reeds het formele verschil in de aard van de rechtsverhouding op basis waarvan de beurspromovendi en de AIO's werkzaam zijn, maakt dat de UvA niet gehouden is de beurspromovendi gelijk te belonen en te behandelen. Zij heeft het bestreden oordeel gebaseerd op de verschillen in arbeidsrechtelijke positie, daarbij klaarblijkelijk doelende op de daaraan verbonden verschillen in rechten en verplichtingen. De rechtsklacht van onderdeel 1 kan dan ook wegens gemis aan feitelijke grondslag niet tot cassatie leiden.

6.2.3 De motiveringsklacht van onderdeel 2 faalt omdat het bestreden oordeel in het licht van het tussen partijen in hoger beroep gevoerde debat (samengevat in de conclusie van de Advocaat-Generaal onder 34) geen nadere motivering behoefde dan door de rechtbank is gegeven, en evenmin als onbegrijpelijk kan worden aangemerkt.

8. Beslissing

Dit arrest is gewezen door de vice-president J.B. Fleers als voorzitter en de raadsheren O. de Savornin Lohman, A.M.J. van Buchem-Spapens, E.J. Numann en F.B. Bakels, en in het openbaar uitgesproken door de raadsheer E.J. Numann op 14 april 2006.