Gerechtshof Amsterdam, 15-06-2007, BA7689, 23-002260-05

tegenspraak

ARREST VAN HET GERECHTSHOF TE AMSTERDAM

Onderzoek van de zaak

Dit arrest is gewezen naar aanleiding van het onderzoek op de terechtzittingen in eerste aanleg van 25 november 2004, 31 januari 2005, 1, 3, 4, 8, 10, 11, 14, 15, 17, 18, 21, 24 en 25 februari 2005 en 1 en 3 maart 2005 en in hoger beroep van 5 september 2005, 30 november 2005, 27 februari 2006, 8, 11 en 15 mei 2006, 8, 12 en 15 juni 2006, 3, 6 en 20 juli 2006, 4, 6, en 11 september 2006, 16 oktober 2006, 27 november 2006, 11 december 2006, 5 en 20 maart 2007, 13 april 2007, 8, 9, 15, 16 en 31 mei 2007 en 1 juni 2007.

Tenlastelegging

Aan de verdachte is ten laste gelegd hetgeen vermeld staat in de inleidende dagvaarding, overeenkomstig de op de terechtzitting in eerste aanleg van 31 januari 2005 op vordering van de officier van justitie toegestane nadere omschrijving van de tenlastelegging. Van die nader omschreven tenlastelegging (inclusief vordering) – die in hoger beroep wordt overgenomen - is een kopie in dit arrest gevoegd.

Vonnis waarvan beroep

Het vonnis waarvan beroep kan niet in stand blijven en zal worden vernietigd.

Het onderstaande heeft mede betrekking op hetgeen ten aanzien van medeverdachten is overwogen.

Bedreigde getuige / heropeningsverzoek

Het requisitoir gaat in op het mogelijke gebruik van de verklaring van de bedreigde getuige in deze zaak, dit in verband met de vraag of deze getuige, die anoniem is gehoord, eerder op naam is gehoord, hetgeen dubbeltelling zou opleve¬ren. Hier¬over stelt het hof het volgende voor¬op.

Vermijding van zulke dubbeltelling is essen¬tieel voor de be¬wijs¬rech¬telijke toe¬laat¬baar¬heid van hetgeen de anoniem gehoorde getui¬ge ver¬klaart. In geval van dub¬bel¬telling kunnen immers bewijs¬minimare¬gels wor¬den om¬zeild en wordt de be¬trouwbaar¬heidstoetsing gefrustreerd, omdat discrepanties tussen beide verklarin¬gen niet ter discussie kunnen komen. Dit zijn bezwaren die zwaar wegen, gezien de handicaps waarmee de verdediging bij zulke verklarin¬gen te maken heeft en de bijzondere motiverings¬plicht die de wet voorschrijft bij het bewijsgebruik ervan.

Over het vermijden van dubbeltelling zwijgt de wet. Wel leest men in de kamer¬stukken dat de rech¬ter-com¬missaris dubbel¬telling moet voor¬komen, zodat niet ten onrechte de indruk ontstaat dat het om verschillen¬de perso¬nen gaat (Kamer¬stuk¬ken II 1992-1993, nr. 6, p. 22). Deze ver¬plichting past in het kader van de identi¬ficatie van de getuige, waarover art. 226c lid 1 Sv het volgende voor¬schrijft: 'Voor¬afgaand aan het ver¬hoor van een bedreigde getui¬ge stelt de rechter-com¬mis¬saris zich op de hoogte van diens identiteit en ver¬meldt in het pro¬ces-ver¬baal dit te heb¬ben ge¬daan.' Deze identificatie kan vlak vóór het ver¬hoor gebeuren, maar ook eerder (idem, nr. 3, p. 22). Redelijke uitleg brengt echter mee dat de rech¬ter-com¬missaris in ieder geval melding maakt te hebben getoetst dat van dubbel¬telling geen sprake is.

In het onderhavige geval ontbreekt deze vermelding. In het proces-verbaal van 27 juni 2006 wordt volstaan met vermelding dat de getuige vóór het verhoor een identiteitsbewijs heeft getoond met een goed gelijken¬de pasfoto, terwijl men in de beschikking van 28 april 2006 op dit punt alleen leest dat aan de rechter-commissa¬ris is geble¬ken dat de getui¬ge niet zelf als verdachte in dit strafproces is betrokken en evenmin als getuige in een ander strafpro¬ces. Daarnaast heeft de rechter-commissaris tij¬dens het verhoor van de bedreigde getuige de beant¬woor¬ding belet van een door de verdedi¬ging gestelde vraag naar mogelijke dubbel¬tel¬ling.

Als het gaat om de vraag of een getuige terecht als bedreigde getui¬ge is aange¬merkt, is dat ont¬trok¬ken aan het oordeel van de zit¬tingsrech¬ter. Deze dient echter wél te waken voor gebre¬ken die in dit kader in¬druisen tegen het recht op een eerlijk proces als gewaar¬borgd in onder meer art. 6 EVRM. Dat de zittings¬rechter tot toetsing daaraan is gehouden volgt ook uit de wetsge¬schiede¬nis van de bedreig¬de-getuigenregeling (Kamer¬stuk¬ken II 1991-1992, 22 438, nr. 3, p. 7).

Ter terechtzitting van 3 juli 2006 verzocht de verdedi¬ging de zaaksofficier van justitie en de rechter-commissaris te doen horen omtrent mogelij¬ke dubbeltel¬ling. Het hof heeft daarop door tussen¬komst van de advocaat-generaal ¬de zaaksoffi¬cier verzocht schriftelijk uitsluitsel te geven. De zaaksofficier bleek vervolgens, zelfs na her¬haald aandringen, niet tot adequate beantwoording bereid, blijkens een mailbericht van zijn hand.

Toen daarop door de verdediging werd gepleit voor be¬wijsuit¬slui¬ting, gaf de advo¬caat-generaal te ken¬nen dat die moge¬lijkheid zich inderdaad aandiende, met de toevoeging: "We moeten dan eieren voor ons geld kiezen". Het hof heeft daarna geconstateerd dat het uitblijven van ade¬quate beant¬woording in de weg dient te staan aan het bewijsge¬bruik van de verkla¬ring van deze getuige.

Bij requisitoir is betoogd dat deze verklaring voor het bewijs mag worden gebruikt. Daaraan staat volgens de advocaat-generaal niets in de weg, nu art. 359a Sv daartoe niet noopt en de vraag naar de dubbeltel¬ling beant¬woording vindt in het feit dat de rechter-commis¬saris de identi¬teit van de bedreig¬de getuige heeft vast¬ge¬steld en de weer¬slag daarvan in het proces-ver¬baal. Subsidiair vor¬dert de advocaat-generaal dat het hof het onder¬zoek her¬opent om de rechter-com¬missa¬ris de vraag voor te leggen of zij heeft getoetst dat dub¬beltelling wordt voorkomen. Hierover overweegt het hof als volgt.

De bedreigde getuige heeft op 27 juni 2006 bij de rechter-commissaris met name verklaard over gebrui¬ken en besluit¬vorming bij de Nomads. In die verklaring ontbreken echter redenen van weten¬schap en de nodige precisering en ze bevat gissingen en conclusies. Ook in de spaarzame uitlatingen die betrekking kunnen hebben op de toedracht in deze zaak. Zo verklaart de getuige: “De officier van justitie vraagt mij of ik weet of de slacht¬offers er van op de hoogte waren dat zij op de mee¬ting van 11 februari 2004 aanwezig moes¬ten zijn. Ik weet dat je altijd op de meeting moet zijn, behal¬ve als je ziek bent of in het buitenland bent.' Ook verklaart de getuige: 'U houdt mij voor dat in het pro¬ces-verbaal van bevindin¬gen van de Officier van Justitie is gerela¬teerd dat ik hem heb verteld dat aan de moord op Cor, Paul en Moon een clubbe¬sluit ten grondslag lag. Ik heb daar geen harde informatie over, maar ik heb de conclu¬sie getrokken dat dat zo moet zijn ge¬weest.”

Door genoem¬de tekorten, gevoegd bij het feit dat de verklaring ook overi¬gens te vaag en te specula¬tief is, kan de verkla¬ring - anders dan door de advo¬caat-gene¬raal is gesteld - niet als bewijsmiddel worden gebruikt. Dit wordt niet anders indien alsnog zou worden vastgesteld dat de vraag naar mogelijke dub¬beltel¬ling naar behoren is getoetst. Een en ander leidt ertoe dat de subsidiaire vorde¬ring tot herope¬ning van het onderzoek teneinde de rechter-com¬missaris over die toetsing te raadplegen, wordt afgewezen, nu de nood¬zaak van het ver¬zochte niet is geble¬ken.

Ontvankelijkheid openbaar ministerie (overeenkomst met [getuige])

In een aantal zaken heeft de verdediging betoogd dat de overeenkomst tussen de Staat der Nederlanden en [de getuige] van 3 februari 2005 (hierna: de overeenkomst) onrechtmatig is wegens strijd met de Tijdelijke aanwijzing toezeggingen aan getuigen in strafzaken (Stcrt. 20 juli 2001, nr. 138; hierna: Tijdelijke aanwijzing), hetgeen moet leiden tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in de vervolging. Bij dit verweer is, zakelijk weergegeven, het volgende aangevoerd.

Over dit verweer overweegt het hof als volgt, vooropstellend dat tijdens de sluiting van de overeenkomst op 3 februari 2005 de eerder genoemde Tijdelijke aanwijzing van toepassing was.

Een motivering van afwijking van strafvorderingsrichtlijnen past overigens in het requisitoir in de betrokken strafzaak. De eis dat dit reeds moet gebeuren in het kader van een getuigenovereenkomst vindt geen steun in het recht. Terzijde wordt nog opgemerkt dat een strafeis de rechter geenszins bindt, ook niet indien die eis onder de vlag van de Tijdelijke aanwijzing is geplaatst.

Daar staat wel tegenover dat een gratieadvies niet bindend is voor de gratiebeslissing zelf en dat die beslissing mede wordt genomen na uitgebracht rechterlijk advies. Bovendien behelst de overeenkomst in elk geval niet de toezegging dat een rechterlijke veroordeling boven een bepaalde strafduur niet ten uitvoer zal worden gelegd.

Vaststaat dat de overeenkomst is gesloten op 3 februari 2005 en dat toen [de getuige] in zijn eigen strafzaak nog niet was veroordeeld. Dit staat op gespannen voet met de Tijdelijke aanwijzing, waarin de toezegging tot gratie-advisering wordt gekoppeld aan de situatie dat de getuige in de eigen strafzaak is veroordeeld. Opmerking verdient echter dat de betrokken clausule in de overeenkomst de toezegging pas tot leven brengt in geval van 'eventuele toepassing door de rechter (...)'. (onder 2.2). Dat kan steun geven aan de veronderstelling dat de toezegging opschortend is bedoeld. Strikt genomen is zij echter prematuur.

Dit alles leidt tot de volgende conclusies en beslissing.

De eerste conclusie is dat de formulering van de toezegging tot gratie-advisering niet in overeenstemming is met de Tijdelijke aanwijzing. Daarvan kan echter niet worden gezegd dat dit zozeer indruist tegen de grondslagen van het strafproces of het wettelijk systeem betreffende de verdeling van bevoegdheden en verplichtingen, dat het openbaar ministerie om die reden niet-ontvankelijk moet worden verklaard.

Wat de overige, hiervoor geconstateerde, onvolkomenheden betreft, deze zijn - ook samen en in relatie met de eerste conclusie beschouwd - niet zodanig dat sprake is van ernstige inbreuk op de beginselen van een behoorlijke procesorde, waardoor doelbewust en met grove veronachtzaming van de belangen van de verdachten aan het recht op een eerlijke behandeling van hun zaak is tekortgedaan.

Het verweer tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie wordt derhalve op alle onderdelen verworpen. Voor zover het verweer (subsidiair) strekt tot bewijsuitsluiting, vindt het beantwoording in de behandeling van de bewijsvraag.

Ontvankelijkheid openbaar ministerie (in de zaak H.)

De raadsvrouw van H. heeft aangevoerd – onder verwijzing naar de pleitnota in eerste aanleg – dat op 8 maart 2004 ten onrechte tot aanhouding van de verdachte is overgegaan. In de eerste plaats was er op het moment van aanhouding geen redelijk vermoeden van schuld als bedoeld in art. 27 Sv, die de aanhouding kon rechtvaardigen. In de tweede plaats was de aanhouding onrechtmatig omdat de aanleiding daartoe een door de politie met medeweten van justitie in scène gezette gijzeling was. Aldus de raadsvrouw.

Het hof overweegt hierover als volgt.

Ontvankelijkheid openbaar ministerie (in de zaak P.)

De raadsman van P. heeft zakelijk weergegeven betoogd dat het openbaar ministerie in het hoger beroep niet ontvankelijk dient te worden verklaard wegens strijd met beginselen van een behoorlijke procesorde. Daartoe aanvoerend dat de verdachte in eerste aanleg is vrijgesproken, waarna de officier van justitie daartegen appèl heeft ingesteld, hoewel vervolgens in hoger beroep andermaal vrijspraak is gevorderd.

Het hof overweegt hieromtrent als volgt.

De beslissing van de officier van justitie tot het instellen van hoger beroep staat, wat de beweegredenen daarvan betreft, niet ter afzonderlijke toetsing van de appèlrechter. Dat is slechts anders indien op grond van omstandigheden aannemelijk wordt dat de officier van justitie bij afweging van de betrokken belangen in redelijkheid daartoe niet had kunnen beslissen.

Inleiding

Bij de beoordeling van de onderhavige strafzaak ziet het hof zich geplaatst voor de vraag of op basis van feiten die zijn komen vast te staan, conclusies kunnen worden getrokken ten aanzien van de betrokkenheid van de verdachten bij de levensberovingen, en zo ja, hoe deze conclusies strafrechtelijk geduid moeten worden.

Bij het feitenonderzoek doet zich de bijzondere omstandigheid voor dat de verdachten zich over de toedracht en hun mogelijke rol daarin bij voortduring op hun zwijgrecht hebben beroepen. Dit heeft de waarheidsvinding ernstig bemoeilijkt. Mede daardoor is het nodig geacht een groot aantal getuigen te (doen) horen, onder wie D., E. en De B. Wat de twee laatstgenoemden betreft is met het onderzoek in hoger beroep naar hun betrouwbaarheid als getuige veel tijd gemoeid geweest, maar in het licht van het voorgaande viel daaraan niet te ontkomen.

Ook het openbaar ministerie kan geen verwijt worden gemaakt dat deze getuigen naar voren zijn gebracht, hoewel achteraf bezien hun betrouwbaarheid niet evident lijkt te zijn. Een verwijt zou slechts op zijn plaats zijn, indien het openbaar ministerie, nadat deze getuigen zich hadden aangediend, aan rechter en verdediging relevante informatie dienaangaande zou hebben onthouden. Het hof sluit zich overigens aan bij de zienswijze van procespartijen dat van de verklaringen van E. en De B. geen gebruik kan worden gemaakt.

Vaststaande feiten

Op grond van de inhoud van het dossier en het verhandelde ter terechtzitting staan naar het oordeel van het hof – voorzover voor de beoordeling van belang - de volgende feiten voldoende vast.

Standpunt openbaar ministerie

Op grond van vorenstaande feiten en nader te noemen aannames is het standpunt van het openbaar ministerie –zakelijk weergegeven- als volgt samen te vatten:

Oordeelsvorming inzake medeplegen

Het openbaar ministerie neemt het standpunt in dat alle bij de meeting aanwezige members strafrechtelijk verantwoordelijk zijn voor medeplegen van moord subsidi¬air doodslag, meermalen gepleegd. Nu dit standpunt niet berust op zekerheid over de identiteit van de schutters, legt het een zwaar accent op het begrip medeplegen. Daarom ligt het in de rede dat het hof zijn bewijsoordeel vooraf doet gaan door een afbakening van het begrip medeplegen, met behulp van een aantal in de recht¬spraak ontwik¬kelde begrips¬elementen, en wel als volgt.

Medeplegen is het samen en in vereniging met een of meer anderen het tenlastege¬leg¬de begaan, een vorm van daderschap die voor de wetge¬ver gelijk¬waardig is aan individu¬eel plegen: de mede¬pleger wordt als dader be¬straft.

Kernelement is bewuste en nauwe samenwerking, gericht op tot¬stand¬ko¬ming van het delict, aan welke totstandkoming de medepleger sub¬stan¬tieel bij¬draagt. Dat de nauwe samenwerking bewust moet zijn impli¬ceert opzet op de sa¬menwerking én opzet op het feit. Dit dubbele opzetver¬eiste is steeds een dwingende rand¬voor¬waar¬de.

Niet vereist is dat medeple¬gers daad¬werke¬lijk uitvoerders zijn. Zelfs als min of meer toeval¬lig is wie de gedraging verricht, kan er nauwe sa¬men¬wer¬king zijn.

Aanwezigheid bij de uitvoering kan aanwijzing zijn voor nau¬we samen¬wer¬king, maar daarvoor is meer nodig. Afwezigheid bij de uitvoe¬ring sluit nauwe samen¬wer¬king niet uit, bijvoor¬beeld als men vooraf bij de planning en/of orga¬nisa¬tie betrok¬ken is, mits die betrokkenheid voldoende intensief en daadgericht is.

Begripselementen van medeplegen kun¬nen elkaar verster¬ken, maar ook min of meer com¬pense¬ren. Bij de oordeelsvorming speelt dus niet alleen de vraag welke elementen bete¬kenis toe¬komt, maar ook de vraag naar hun relatie¬ve gewicht en onder¬linge wis¬sel¬werking. Deze vraagstelling vindt plaats op basis van de toe¬dracht van het geval, want - zo blijkt uit de rechtspraak - de feitelijke toe¬dracht is bij het bewijsoordeel rich¬ting¬ge¬vend en vaak ook beper¬kend.

Echter, in deze straf¬zaak is de feitelijke toe¬dracht zoals gezegd alles behalve hel¬der. Het hof ziet zich daarom genoodzaakt om voor het bewijsoordeel omtrent de betrokkenheid van de verdachten ook situatione¬le factoren na te gaan. Te weten facto¬ren die direct of indirect in de context van het gebeu¬ren zijn te plaatsen. Daarom hierna eerst meer over de volgende onderwerpen: de plaats van de delicten, de groep¬skul¬tuur van de Nomads en het zwijgen van verdachten.

Plaats van de delicten

Wie waren bij de meeting aanwezig?

Op grond van verklaringen van onder meer L., P.S. en getuige S. kan worden vastgesteld dat alle members bij de meeting op 11 februari 2004 aanwezig waren, met uitzondering van P. Ook staat vast dat S., die geen member was, afwezig was.

De raadsvrouw van H. heeft betoogd, dat deze de meeting voortijdig en voor langere duur heeft verlaten. Zij heeft daartoe aangevoerd dat de pizzabezorger G. die avond rond 20.40 uur een persoon in een donkerblauwe of zwarte Mercedes het clubhuisterrein heeft zien verlaten. Dit moet volgens haar H. zijn geweest, want die had een donkere Mercedes. Ook het feit dat H. om 22.34 uur belt met V. met het verzoek de poort van het clubhuisterrein te openen ziet zij als een aanwijzing daarvoor. Het hof ontleent aan deze aanwijzingen echter onvoldoende feitelijk gewicht om te kunnen concluderen dat H. niet tot het eind onafgebroken bij de meeting is geweest.

Wat J.S. betreft heeft het hof noch uit evenvermelde verklaringen, noch overigens de overtuiging bekomen dat deze bij de meeting aanwezig was. Weliswaar was zijn terugkomst als member aanstaande, maar deze was nog niet geëffectueerd. Onder die omstandigheid en gelet op de interne regels van de Hells Angels (voor zover af te leiden uit het dossier), zou de aanwezigheid van J.S. bij de meeting op zijn minst opmerkelijk zijn geweest.

Aanwijzingen voor zijn aanwezigheid ontleent het openbaar ministerie aan non-verbaal gedrag van Van W., verklaringen van getuigen S. en N. en telefoongesprekken van J.S. en andere verdachten. Deze aanwijzingen verschaffen op dit punt echter niet de nodige zekerheid dat van bijzondere toegangverlening sprake is geweest.

Wat heeft zich tijdens de meeting afgespeeld?

Voor een reconstructie van hetgeen zich tijdens de clubmeeting heeft voorgedaan is het hof – bij gebreke van enige relevante verklaring van de kant van de aanwezigen – aangewezen op het overige bewijsmateriaal. Behoedzaamheid bij de interpretatie van wat daaruit valt af te leiden, is dus extra geboden.

Het scenario dat het openbaar ministerie als standpunt naar voren brengt, heeft de slotsom dat alle aanwezige members strafrechtelijk verantwoordelijk zijn en dienen te worden veroordeeld voor medeplegen van moord subsidiair doodslag, meermalen gepleegd. Dit scenario, inclusief de slotsom, is door de verdediging betwist, onder meer met als argument dat er alternatieve scenario’s zijn die mogelijk, zo niet concurrerend zijn te achten.

Zelfstandige bewijskracht voor de stelling dat de slachtoffers in de meetingroom om het leven zijn gebracht hebben de aangetroffen sporen dus niet. Zij moeten daarom worden beoordeeld in verband met ander bewijsmateriaal. Het leggen van relaties tussen de sporen en de levensberovingen wordt niet eenvoudiger in het licht van de stelling van de advocaat-generaal dat bij het vervoer van de lichamen van de slachtoffers gebruik is gemaakt van vloeistofdichte folie.

- S.W. is eveneens overleden door schotletsels. Er zijn 7 schotkanalen aangetroffen, onder meer door het hoofd. De in het lichaam aangetroffen kogels zijn afkomstig uit voornoemd pistool Browning 9 mm en uit voornoemd pistool Browning 7,65 mm.

Al met al zijn dit dus bevindingen die de nodige vragen openlaten, ook omtrent de plaats delict. Over het schotenpatroon dadelijk meer.

Groepskultuur

Het openbaar ministerie heeft zakelijk weergegeven betoogd dat de verdachten als members van de Hells Angels, chapter Nomads, deel uitmaken van een hecht georganiseerd verband, waarvan de organisatiekultuur gekenmerkt wordt door een sterke hiërarchie en een regelmaat van clubmeetings, waarin onder meer aan de orde komen: de toelating van nieuwe leden, regels en gedragsnormen, maar ook sanctietoepassing en criminele activiteiten van members. Dit alles draagt bij aan de conclusie dat de verdachten die bij de meeting aanwezig waren, zich hebben verenigd met het opzet van diegenen die de slachtoffers hebben doodgeschoten. Aldus de advocaat-generaal. Het hof overweegt hierover als volgt.

Uit het dossier en het verhandelde ter terechtzitting is op deze punten het volgende naar voren gekomen. De Hells Angels en daarmee ook de leden van chapter Nomads vormen inderdaad een hecht verband, met een strikte hiërarchie en organisatiestructuur. Ballotage verloopt via drempels. Om ‘full member’ te mogen worden moet men zich gedurende een periode van twee jaar daartoe kwalificeren, eerst als ‘hang around’ en daarna als ‘prospect’. Van members wordt verwacht dat men zich conformeert aan groepsregels en –normen. Zo niet dan zijn sancties mogelijk, hetgeen in het uiterste geval kan inhouden dat men in ‘bad standing’ komt, een grimmige vorm van deballotage, waarbij men wordt verzocht uit te treden onder inlevering van zijn totale Hells Angels-identiteit en meer dan dat.

Daarnaast is sprake van een sterke interne loyaliteit jegens de chapter en de Hells Angels-organisatie. In samenhang daarmee wordt tevens gewezen op de sterke geslotenheid van de groep ten opzichte van autoriteiten. Medewerking aan politie en justitie wordt vanuit de groep bepaald niet op prijs gesteld.

Wat de vraag naar betrokkenheid bij criminaliteit betreft beperkt het hof zich tot de vaststelling dat het dossier op diverse plaatsen melding maakt van het redelijke vermoeden dat de levensberovingen zijn te beschouwen als dramatische nasleep van een aanzienlijke verdovende middelen-transactie met gewelddadige connotaties.

Gelet op dit alles kan het lidmaatschap van de Hells Angels, chapter Nomads, onder omstandigheden bijdragen aan de conclusie dat de verdachten in deze zaak met één of meer andere members een hechte en planmatig nauw samenwerkende dadergroep hebben gevormd, waarbij voor de vraag of sprake was van medeplegen de individuele rol van verdachte relatief minder gewicht toekomt.

Echter, om deze omstandigheden te kunnen constateren én te beoordelen, blijft het noodzakelijk dat vaststellingen kunnen worden gedaan over de feitelijke toedracht en de rol van de verdachten daarbij. Zonder die vaststellingen kent het hof aan het enkele feit dat men lid is van de Hells Angels, onvoldoende gewicht toe om te kunnen concluderen dat men zich heeft aangesloten bij het opzet en de daad van degenen die de levensberovingen hebben uitgevoerd.

Zwijgen van verdachten

Het hof stelt voorop dat het recht van de verdachte om in zijn zaak te zwijgen besloten ligt in het fair hearing-beginsel van art. 6 EVRM, alsook in art. 14 lid 3 sub g IVBP. Het zwijgen kan dan ook op zichzelf, mede gelet op het bepaalde in art. 29 lid 1 Sv, niet als zelfstandig bewijsmiddel worden gebruikt. Dat geldt als men een bepaalde vraag niet beantwoordt, maar ook als men volledig over het feit zwijgt. En tevens ongeacht de achterliggende reden of motivatie van het zwijgen, zoals bescherming van zichzelf en/of anderen, groepsdiscipline of vrees voor represailles, op welke mogelijke achtergronden tijdens de behandeling van deze zaak meermalen de aandacht is gevestigd.

Echter, de rechter kan het zwijgen wél in zijn bewijsoverwegingen betrekken, indien de verdachte aangaande een voor hem bezwarende, voor het bewijs redengevende omstandigheid geen redelijke verklaring geeft, welke die redengevendheid ontzenuwt. Deze benadering is verwant aan Europese rechtspraak in dat verband, zij het dat daar de mogelijke bewijskracht van het zwijgen wordt geclausuleerd in die zin dat het openbaar ministerie een ‘prima facie case’ heeft tegen de verdachte, met rechtstreeks bewijs dat sterk genoeg is om een antwoord van de verdachte te verlangen (‘which call for an answer’), waarbij het bewijsmateriaal op alle wezenlijke elementen van de beschuldiging een ‘formidable case’ tegen de verdachte vormt (EHRM 8 februari 1996, NJ 1996, 725, zaak Murray).

Het hof stelt de vraag aldus: kan in de onderhavige zaak worden gezegd dat sprake is van omstandigheden die gelet op het bovenstaande bewijsmatig zodanig redengevend zijn te achten voor het bewijs van hetgeen de verdachten wordt verweten, dat het zwijgen wegens gebrek aan uitleg bij het bewijs kan worden betrokken? Het hof is van oordeel - daarbij uitdrukkelijk verwijzend naar hetgeen hiervoor over het scenariostandpunt van het openbaar ministerie is overwogen - dat dit niet het geval is. De enkele aanwezigheid van een of meer verdachten bij een levensberoving, door anderen gepleegd, is in elk geval niet zo’n omstandigheid.

Dit leidt ertoe dat het hof ten laste van de verdachten aan het zwijgen geen bewijsrechtelijke consequenties verbindt.

Voorbedachte rade / opzet

Het openbaar ministerie heeft bewezenverklaring gevraagd van moord, subsidiair doodslag, meermalen gepleegd. Moord vereist voorbedachte rade, bij doodslag volstaat opzet.

Bij de beoordeling hiervan staan het hof geen andere gegevens ter beschikking dan die welke het openbaar ministerie ten grondslag heeft gelegd aan zijn conclusie dat sprake is van moord, te weten het schotenpatroon. Uit hetgeen hieromtrent is vastgesteld volgt zonder meer dat de degenen die hebben geschoten, de dood van een of meer slachtoffers hebben gewild. In die zin is het aannemen van rechtstreeks opzet bij de schutters gerechtvaardigd.

Nu de omstandigheden bij de levensberovingen zoals gezegd met de nodige vraagtekens zijn omringd kan uit het schotenpatroon op zichzelf niet worden geconcludeerd dat de schutters ook voldoende tijd en gelegenheid hebben gehad zich te beraden over de betekenis en de gevolgen van de voorgenomen levensberoving en zich daarvan rekenschap te geven. De mogelijkheid is immers geenszins uit te sluiten dat zich een plotselinge geweldsescalatie heeft voorgedaan, waardoor zodanig beraad niet mogelijk is geweest. Voorbedachte rade en daarmee moord kan dus niet worden bewezen. Er is daarom sprake van doodslag, meermalen gepleegd.

Afrondende bevindingen en conclusies

Voor elk van de verdachten geldt dat op grond van deze bevindingen en open vragen de eindconclusie moet zijn dat noch het individueel plegen, noch het medeplegen van één of meer van de levensberovingen bewezen kan worden geacht en dat voor dit feit voor alle verdachten dus vrijspraak dient te volgen.

Gelet op dit oordeel en de daaraan voorafgaande overwegingen blijven resterende verweren en standpunten aangaande de bewijsvraag onbesproken. Wel hecht het hof eraan nog het volgende toe te voegen.

Slotoverwegingen

Ook als het hof buiten twijfel zou achten dat de levensberovingen in aanwezigheid van nagenoeg alle verdachten in de meetingroom hebben plaatsgevonden, dan nog kan niet worden vastgesteld wie van de verdachten zich al dan niet heeft aangesloten bij het opzet van diegenen die de dood van de slachtoffers hebben gewild en uitgevoerd.

Immers, de val van de man uit het raam en de gebleken gemoedstoestand van een aantal members na de meeting kunnen zeer wel op een ander scenario wijzen, namelijk de situatie waarin een aantal van hen plotseling is geconfronteerd met vuurwapengeweld van de kant van mede-members respectievelijk derden; vuurwapengeweld dat zij zelf niet hebben gewild, waaraan zij geen deel hadden en dat zij niet konden beletten. Een dergelijke toedracht is, ook op basis van de overige inhoud van het dossier, geenszins uit te sluiten.

In dit alternatieve scenario klemt het gegeven dat diezelfde members na afloop niets hebben gedaan waardoor de feitelijke daders konden worden opgespoord en dit zelfs hebben tegengewerkt. Dit om redenen, die mogelijk verband houden met door hen in die zin opgevatte groepsplichten van leden van de Hells Angels. Dat laat echter onverlet dat de niet-schutters, wanneer wordt uitgegaan van dit alternatieve, niet uit te sluiten scenario, niet schuldig zijn aan de levensberovingen.

Geen rechtsstaat kan zich permitteren dat onschuldigen worden bestraft. Dat is een grondbeginsel dat óók moet gelden indien het meebrengt dat wel-schuldigen aan zeer ernstige misdrijven vrijuit gaan. Juist in deze strafzaak zal dat laatste voor velen, onder wie met name de nabestaanden van de slachtoffers, buitengewoon bitter en moeilijk te aanvaarden zijn. Dat is zeer begrijpelijk, maar onvermijdelijk.

Beslag

De inbeslaggenomen voorwerpen, te weten de nummers 109 en 110 van de als bijlage aan dit arrest gehechte beslaglijst, die aan verdachte toebehoren en bij gelegenheid van het onderzoek naar het feit waarvan hij werd verdacht zijn aangetroffen, dienen te worden onttrokken aan het verkeer en zijn daarvoor vatbaar aangezien zij van zodanige aard zijn dat het ongecontroleerd bezit ervan in strijd is met de wet of met het algemeen belang, terwijl zij kunnen dienen tot het begaan of de voorbereiding van soortgelijke feiten, dan wel tot de belemmering van de opsporing van soortgelijke feiten.

Vorderingen van de benadeelde partijen

De benadeelde partij als bedoeld in artikel 51a van het Wetboek van Strafvordering [benadeelde partij] heeft zich overeenkomstig artikel 51b van dat Wetboek in het onderhavige strafproces gevoegd met een vordering van € 7.213,35 tot vergoeding van door haar geleden schade als gevolg van het aan verdachte tenlastegelegde.

De benadeelde partij is in eerste aanleg niet ontvankelijk verklaard in haar vordering.

De benadeelde partij als bedoeld in artikel 51a van het Wetboek van Strafvordering [benadeelde partij] heeft zich overeenkomstig artikel 51b van dat Wetboek in het onderhavige strafproces gevoegd met een vordering van € 9.836,82 tot vergoeding van door haar geleden schade als gevolg van het aan verdachte tenlastegelegde.

De benadeelde partij is in eerste aanleg niet ontvankelijk verklaard in haar vordering.

De benadeelde partij als bedoeld in artikel 51a van het Wetboek van Strafvordering [benadeelde partij] heeft zich overeenkomstig artikel 51b van dat Wetboek in het onderhavige strafproces gevoegd met een vordering van € 14.695,73 tot vergoeding van door haar geleden schade als gevolg van het aan verdachte tenlastegelegde.

De vordering is in eerste aanleg toegewezen tot een bedrag van € 4.844,82. De benadeelde partij is voor het overige niet ontvankelijk verklaard in haar vordering.

De benadeelde partijen hebben zich in hoger beroep op de voet van artikel 421, derde lid, van het Wetboek van Strafvordering gevoegd met vorderingen zoals door hen ook in eerste aanleg gevorderd. De verdachte heeft deze vorderingen betwist.

Nu aan verdachte ten aanzien van het tenlastegelegde geen straf of maatregel wordt opgelegd, en geen toepassing is gegeven aan artikel 9a van het Wetboek van Strafrecht, zal het hof de benadeelde partijen in hun vorderingen niet ontvankelijk verklaren.

Beslissing

Het Hof:

Vernietigt het vonnis waarvan beroep en doet opnieuw recht.

Verklaart niet wettig en overtuigend bewezen dat de verdachte het tenlastegelegde feit heeft begaan en spreekt verdachte daarvan vrij.

Onttrekt aan het verkeer de inbeslaggenomen en nog niet teruggegeven voorwerpen, te weten: de nummers 109 en 110 van de als bijlage aan dit arrest gehechte beslaglijst.

Gelast de bewaring van de inbeslaggenomen en nog niet teruggegeven voorwerpen ten behoeve van de rechthebbende, te weten: de nummers 1 tot en met 7 van de als bijlage aan dit arrest gehechte beslaglijst.

Verklaart de benadeelde partijen niet ontvankelijk in hun vorderingen.

Heft op het bevel tot voorlopige hechtenis van de verdachte.

Dit arrest is gewezen door de twaalfde meervoudige kamer van het gerechtshof te Amsterdam, waarin zitting hadden mrs. J.M. Verheul, N. van Wijnen-Vergeer en L.A.J. Dun, in tegenwoordigheid van mrs. P. Dingemanse en M. Mulder, griffiers, en is uitgesproken op de openbare terechtzitting van dit gerechtshof van 15 juni 2007.