Arrest van het Hof (Grote kamer) van 17 april 2018

a) Argumenten van partijen

80 De Commissie betoogt dat de Republiek Polen de krachtens artikel 6, lid 3, van de habitatrichtlijn op haar rustende verplichtingen niet is nagekomen, door de bijlage van 2016 goed te keuren en de betrokken verrichtingen van actief bosbeheer uit te voeren zonder de zekerheid te hebben verkregen dat daarmee de natuurlijke kenmerken van het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska niet zouden worden aangetast.

81 Volgens de Commissie is de bijlage van 2016, voor zover deze het bosbeheerplan van 2012 wijzigt, een „plan” of „project” dat niet direct verband houdt met of nodig is voor het beheer van het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska, maar significante gevolgen voor dit gebied kan hebben vanwege de voorgenomen verdriedubbeling van de houtoogst in het bosgebied Białowieża. In tegenstelling tot het PZO van 2015 is het bosbeheerplan van 2012 namelijk geen „beheersplan” in de zin van artikel 6, lid 1, van de habitatrichtlijn, omdat het niet de doelen en instandhoudingsmaatregelen vaststelt die noodzakelijk zijn voor de Natura 2000-gebieden. Het bosbeheerplan van 2012 is vooral bedoeld om de praktijk van het bosbeheer te regelen, met name door de maximale houtoogst vast te stellen en bosbeschermingsmaatregelen te bepalen. Daarom had, overeenkomstig artikel 6, lid 3, van de habitatrichtlijn, voorafgaand aan de vaststelling of wijziging van dit plan een passende beoordeling van de gevolgen ervan voor het betrokken Natura 2000-gebied moeten worden uitgevoerd, rekening houdend met de instandhoudingsdoelstellingen van dit gebied.

82 De Commissie is van mening dat de Poolse autoriteiten echter hebben verzuimd zich ervan te gewissen dat de bijlage van 2016 de natuurlijke kenmerken van het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska niet zou aantasten, hetgeen neerkomt op het duurzame behoud van de bepalende kenmerken van dit gebied die verband houden met de aanwezigheid van een type natuurlijke habitat waarvan de instandhoudingsdoelstelling de aanwijzing van dit gebied als GCB en SBZ heeft gerechtvaardigd. In casu gaat het om de volgende bepalende natuurlijke kenmerken van dit gebied: de natuurlijke ecologische processen die er plaatsvinden ‐ zoals de natuurlijke regeneratie van bomen ‐, de natuurlijke selectie van soorten zonder tussenkomst van de mens, natuurlijke ecologische successie, de diversiteit van de soorten, de leeftijdsopbouw van de bospopulaties ‐ die, met name, voor een belangrijk deel uit bomen in de optimale en terminale fase bestaan ‐, de overvloed aan dood hout en de aanwezigheid van in natuurlijke habitats levende soorten die kenmerkend zijn voor ongerepte natuurlijke bossen.

83 De in de bijlage van 2016 opgenomen maatregelen, die bestaan in het verwijderen van dode en stervende bomen, bosbeheer in de vorm van „reinigingskap”, het vellen van bomen in populaties van meer dan honderd jaar oud in subcontinentale eiken-haagbeukbossen en in bossen op alluviale gronden, alsook in het verwijderen van door de letterzetter gekoloniseerde stervende of dode sparren van meer dan honderd jaar oud, worden daarentegen in het PZO van 2015 juist als mogelijke gevaren voor de betrokken natuurlijke habitats en soortenhabitats aangemerkt. Deze mogelijke gevaren omvatten de facto „reinigingskap”.

84 De letterzetter wordt in het PZO van 2015 daarentegen niet als een bedreiging voor de betrokken habitats beschouwd, net zomin als de bestrijding van de letterzetter door middel van het vellen van boompopulaties en het verwijderen van gekoloniseerde sparren als een instandhoudingsmaatregel wordt aangemerkt in dit plan. Integendeel, in het PZO van 2015 wordt juist het verwijderen van door de letterzetter gekoloniseerde sparren uitdrukkelijk beschouwd als een bedreiging voor de habitats van de dwerguil, de ruigpootuil en de drieteenspecht.

85 Bij de huidige stand van de kennis worden de verspreidingsfasen van de letterzetter als onderdeel van de natuurlijke cyclus van oerbossen met sparren beschouwd. In het oerbos van Białowieża zijn deze fasen in het verleden regelmatig waargenomen. In het nationaal park Białowieża staan deze verspreidingsfasen bovendien onder geen enkele vorm van toezicht, terwijl de staat van instandhouding van de habitats daar beter is dan in de door het agentschap voor staatsbosbeheer beheerde bosgebieden waar „reinigingskap” wordt uitgevoerd. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt ook dat de habitats in het oerbos van Białowieża die zijn uitgesloten van ieder menselijk ingrijpen, in een betere staat van instandhouding verkeren. Wetenschappers vrezen bovendien dat het verwijderen van dode of stervende bomen de leeftijdsopbouw van de bospopulaties uit evenwicht brengt, tot een verarming van de diversiteit van beschermde soorten en habitats leidt en de verdwijning van belangrijke voedselbronnen voor veel beschermde diersoorten tot gevolg zal hebben. Aangezien de aanwezigheid van dood hout in het bos noodzakelijk is voor het behoud van de biodiversiteit, is het verwijderen ervan in het kader van „reinigingskap” derhalve onverenigbaar met de instandhoudingsdoelstellingen voor de beschermde gebieden.

86 Voorts benadrukt de Commissie dat de in de bijlage van 2016 voorgenomen kap een niet te verwaarlozen oppervlakte betreft.

87 Allereerst komen de gebieden waar een verhoging van de houtoogst is toegestaan immers overeen met die gebieden waarvoor het PZO van 2015 instandhoudingsmaatregelen voorschrijft die populaties van meer dan honderd jaar oud van bosbeheermaatregelen uitsluiten.

88 Bovendien moeten ingevolge besluit nr. 51, teneinde de letterzetter te bestrijden, bomen in alle leeftijdsgroepen van alle populaties worden geveld en verwijderd in de drie bosgebieden van het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska. Zo heeft het „bosherstelgebied”, waar krachtens de bijlage van 2016 is begonnen met de werkzaamheden ter bestrijding van de verspreiding van de letterzetter, een oppervlakte van 34 000 hectare, wat overeenkomt met 50 % van de oppervlakte van dit Natura 2000-gebied, terwijl de referentiegebieden een oppervlakte van 17 000 hectare beslaan.

89 Tot slot is de oppervlakte waarvoor de bijlage van 2016 bosbeheermaatregelen voorschrijft, zelfs al zou deze, zoals de Poolse autoriteiten stellen, 5 % van het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska beslaan, niet verwaarloosbaar, want ook in dat geval zou sprake zijn van niet-nakoming van de in artikel 6, lid 3, van de habitatrichtlijn neergelegde verplichtingen, en zou een doorslaggevend gewicht moeten worden toegekend aan de verplichting om de functionele integriteit van dit gebied in stand te houden, rekening houdend met de ecologische connectiviteit voor de soorten die op een grote hoeveelheid dood hout zijn aangewezen. In werkelijkheid hadden de bevoegde autoriteiten na de milieueffectbeoordeling van het bosbeheerplan van 2012, waarin een kapquotum van 63 471 m³ was vastgesteld tot 2021, een evenwichtig exploitatieniveau gevonden, rekening houdend met de instandhoudingsdoelstellingen van dit gebied.

90 De Commissie is van mening dat de Poolse autoriteiten op geen enkel moment in het besluitvormingsproces rekening hebben gehouden met de door diverse wetenschappelijke instituten uitgebrachte adviezen, waarvan zij niettemin op de hoogte waren, die in wezen luidden dat de betrokken verrichtingen van actief bosbeheer schadelijke gevolgen voor het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska konden hebben.

91 In het bijzonder hadden zij op basis van de milieueffectbeoordeling van 2015 niet de wetenschappelijke twijfel kunnen uitsluiten over het ontbreken van schadelijke gevolgen voor de natuurlijke kenmerken van dit gebied. Deze beoordeling berust immers op de in 2012 uitgevoerde milieueffectbeoordeling en is toegespitst op de door de letterzetter gekoloniseerde populaties. Bovendien is zij op een verkeerde methode gebaseerd, aangezien zij niet refereert aan de in het PZO van 2015 vastgestelde specifieke instandhoudingsdoelstellingen voor habitats en diersoorten, en noch de natuurlijke kenmerken van het betreffende gebied omschrijft, noch aangeeft in welk opzicht de voorgenomen verrichtingen het gebied niet kunnen aantasten. Daarenboven is de bijlage van 2016 niet op basis van bijgewerkte gegevens vastgesteld, aangezien de Poolse autoriteiten, teneinde meer inzicht te krijgen in de verspreidingsgebieden van deze soorten, in 2016 een inventarisatie van het betrokken gebied hebben uitgevoerd, waarvan de resultaten ten tijde van de vaststelling van het met redenen omkleed advies nog niet definitief waren.

92 De Commissie brengt in herinnering dat bij de verlening van toestemming voor de uitvoering van het betrokken project wetenschappelijk gezien redelijkerwijs geen twijfel meer mag bestaan over het ontbreken van schadelijke gevolgen voor de natuurlijke kenmerken van het betrokken gebied. Derhalve heeft de Republiek Polen inbreuk gemaakt op artikel 6, lid 3, van de habitatrichtlijn, al was het maar omdat de minister van Milieu bij de goedkeuring van de bijlage van 2016 niet zeker kon zijn dat de in die bijlage voorgenomen verrichtingen geen schadelijke gevolgen zouden hebben voor de natuurlijke kenmerken van het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska. Hieruit volgt bovendien dat de schending van deze bepaling niet ongedaan kan worden gemaakt door een maatregel van latere datum, zelfs niet indien naderhand het ontbreken van schadelijke gevolgen zou worden vastgesteld, aangezien bij de goedkeuring van de betrokken bijlage niet aan de voorwaarden voor een positief besluit was voldaan.

93 De instelling van referentiegebieden bij besluit nr. 52 kan dus niet worden beschouwd als een maatregel die de schadelijke gevolgen van de uitvoering van de bijlage van 2016 beperkt. Ten eerste zijn deze gebieden niet meegenomen in de milieueffectbeoordeling van 2015, en ten tweede kunnen zij de schadelijke gevolgen van de uitvoering van die bijlage niet voorkomen of beperken. Door het instellen van deze gebieden wordt immers enkel de bestaande situatie in een deel van het bosgebied Białowieża in stand gehouden, maar worden in de rest van het gebied, dat een groter oppervlakte beslaat, niet de schadelijke gevolgen van de in de bijlage van 2016 voorgenomen verrichtingen beperkt. De betrokken referentiegebieden zijn bovendien op willekeurige wijze aangewezen. In werkelijkheid brengt de aanwijzing van dergelijke gebieden, die geen gevolgen heeft gehad voor de in deze bijlage vastgestelde totale maximale houtoogst, een intensivering van de kap in de rest van het bosgebied Białowieża mee. Bovendien kan van de uitsluiting van deze gebieden worden afgeweken. Daarnaast bevat besluit nr. 51 de instructie om, zonder met diezelfde gebieden rekening te houden, droge bomen en bomen van alle leeftijdsgroepen te kappen en te verwijderen die door de letterzetter zijn gekoloniseerd.

94 De Republiek Polen benadrukt allereerst dat het bosbeheerplan van 2012, evenals de bijlage van 2016, een „beheersplan” is in de zin van artikel 6, lid 1, van de habitatrichtlijn. Een dergelijk plan is namelijk een technisch instrument dat noodzakelijk is voor de uitvoering van de instandhoudingsmaatregelen van het PZO van 2015, dat immers geen houtoogstvolume vermeldt. In het bijzonder waarborgt de bijlage van 2016 de verwezenlijking van de instandhoudingsdoelstelling die erin bestaat de verspreiding van de letterzetter te beperken. Dienaangaande moet worden onderstreept dat het in deze bijlage vastgestelde houtoogstvolume, te weten 188 000 m³ voor het bosgebied Białowieża, beduidend lager is dan de volumes die in de bosbeheerplannen voor de perioden 1992-2001 en 2002-2011 (respectievelijk 308 000 m³ en 302 000 m³) waren opgenomen.

95 Voorts beklemtoont de Republiek Polen dat is vastgesteld dat de uitvoering van de genoemde bijlage mogelijk gevolgen heeft voor het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska. Het is precies om deze reden dat de effectbeoordeling van 2015 noodzakelijk werd gevonden. In casu is naar aanleiding van deze beoordeling een negatief advies afgegeven over een eerste ontwerpbijlage, waarin het houtoogstvolume was vastgesteld op 317 894 m³. Rekening houdend met deze beoordeling is de houtoogst in de bijlage van 2016 teruggebracht naar 129 000 m³. De nieuwe beoordeling van deze bijlage had uitgewezen dat er waarschijnlijk geen significante schadelijke gevolgen voor de natuurlijke kenmerken van het gebied zouden zijn. In werkelijkheid heeft de bijlage van 2016 juist een significant positief effect op de in het PZO van 2015 beschermde aspecten. De wijziging van het oogstvolume is immers onmisbaar voor het verwezenlijken van de in dat plan opgenomen instandhoudingsmaatregelen. Bovendien vermeldt de bijlage van 2016 niet dat dieren opzettelijk moeten worden gedood, gevangen of gestoord.

96 Volgens de Republiek Polen heeft de Commissie ten onrechte aangenomen dat de in de bijlage van 2016 genoemde maatregelen naar hun aard de natuurlijke kenmerken van het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska kunnen aantasten.

97 In dit verband heeft de Commissie verzuimd rekening te houden met het feit dat de natuurlijke kenmerken van dit gebied eeuwenlang via duurzaam bosbeheer door de mens zijn gevormd. Met name de staat en het oppervlaktepercentage van habitats en soorten ten tijde van de aanwijzing van dit gebied zijn het gevolg van de eerdere exploitatie van het oerbos van Białowieża, namelijk het winnen van hout in bosopstanden die in het verleden zijn aangeplant. In werkelijkheid heeft juist de drastische verlaging van de houtoogst in oudere bospopulaties, die onder druk van de Commissie in het bosbeheerplan van 2012 is opgenomen, geleid tot het afsterven van bosbestanden, en met name van sparren, vanwege de aldus veroorzaakte verspreiding van de letterzetter. Als gevolg van deze afsterving zijn de beschermde habitats gaan veranderen. In het bijzonder is de dominante habitat 9170 (subcontinentale eiken-haagbeukenbossen) aan het veranderen in moeras- of grasland. Naar aanleiding hiervan hebben de Poolse autoriteiten het herstelprogramma ingevoerd, met als uitgangspunt een algehele inventarisatie van de staat van de habitats en soorten van het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska. In deze context is de goedkeuring van de bijlage van 2016 een poging tot terugkeer naar de oude beheermethode.

98 In deze omstandigheden is juist het staken van de instandhoudingsmaatregelen een gevaar voor de natuurlijke kenmerken van dit gebied en voor het voortbestaan van de hier aanwezige habitats. Het uitblijven van menselijk ingrijpen om de biodiversiteit in stand te houden, leidt dus tot de teloorgang van soorten en hun habitats. De Commissie is er dan ook ten onrechte van uitgegaan dat het bos van Białowieża een oerbos is, en dat de in dit bos levende soorten kenmerkend zijn voor ongerepte gebieden.

99 Ook in andere lidstaten is gekozen voor actief bosbeheer. Zo is de Republiek Oostenrijk een programma gestart ter beperking van de verspreiding van de letterzetter in nationale parken en in gebieden met een hoge natuurwaarde. In het kader van dit programma wordt in zogenaamde biodiversiteitscentra het verbod op het verrichten van werkzaamheden gehandhaafd, terwijl de nabijgelegen bossen door middel van bosbeheermaatregelen worden beschermd. Voor gebieden waar natuurlijke processen worden beschermd, zoals nationale parken, wordt over het algemeen een duidelijke verdeling aanbevolen in enerzijds een interventievrije zone en anderzijds perifere zones waar werkzaamheden ter beperking van de verspreiding van de letterzetter worden uitgevoerd. De Republiek Polen heeft met het instellen van referentiegebieden voor een identieke aanpak gekozen.

100 De Republiek Polen betoogt dat de in de bijlage van 2016 vastgestelde verrichtingen conform het PZO van 2015 zijn. Overeenkomstig dit plan zijn de populaties van een soort die voor ten minste 10 % uit meer dan honderd jaar oude exemplaren bestaan immers uitgesloten van de in deze bijlage vastgestelde beheeractiviteiten, zoals het vellen en kappen voorafgaand aan het vellen. In deze opstanden wordt uitsluitend „reinigingskap” uitgevoerd voor het verwijderen van door de letterzetter gekoloniseerd hout. Het droge hout wordt niet verwijderd. Bovendien wordt in natuurreservaten en in moerassige en vochtige habitats geen „reinigingskap” uitgevoerd. De gebieden waar geen „reinigingskap” plaatsvindt, beslaan aldus 7 123 hectare, ofwel 58 % van de oppervlakte van het bosgebied Białowieża. Daarenboven hebben de in de bijlage van 2016 vastgestelde verrichtingen slechts betrekking op 5,4 % van de oppervlakte van het betrokken gebied, zijnde 3 401 hectare. In deze omstandigheden heeft de effectbeoordeling van 2015 verhinderd dat de in het PZO van 2015 vastgestelde potentiële dreiging die verband houdt met het verwijderen van dode en stervende bomen zich in werkelijkheid kan voordoen.

101 Wat de saproxyle kevers betreft, wijst de Republiek Polen er voorts op dat niet wordt overgegaan tot het verwijderen van dode sparren op stam die in de zon staan en die de habitat van de Buprestis splendens vormen. Aangaande de vermiljoenkever heeft onderzoek in 2016 en 2017 op bijna 12 000 bomen uitgewezen dat deze keverpopulaties vooral voorkomen op espen en essen. In het kader van de inventarisatie die sinds april 2016 wordt uitgevoerd, die het eerste project van deze aard is, zijn verschillende componenten van de biodiversiteit op objectieve wijze beoordeeld en statistisch gecontroleerd in 1 400 gebieden verspreid over een gelijkmatig netwerk, dat zich uitstrekt over het gehele bosgebied Białowieża. Voor de Boros schneideri vormt ook de afname van het aantal dennen de belangrijkste dreiging. De Phryganophilus ruficollis, de Pytho kolwensis, en de Rhysodes sulcatus worden met name bedreigd door het uitblijven van de continue toevoer van grote stukken dood hout, wat te wijten is aan het snelle afsterven van de oudste sparrenpopulaties als gevolg van de verspreiding van de letterzetter.

102 Bovendien hebben het kappen en verwijderen van dode sparren een positief effect op de habitats van de Buprestis splendens en de juchtleerkever doordat er meer licht in het bos doordringt. Voor de andere soorten, te weten de Boros schneideri, de vermiljoenkever en de Ryshodes sulcatus, is de spar niet de favoriete habitat. Momenteel ligt er in het oerbos van Białowieża gemiddeld ongeveer 64 m³ dood hout per hectare. Gelet op de voortdurende aanwas van dood hout in het landschap is de veiligheid van de habitats van de bewuste kevers volledig gewaarborgd.

103 Volgens de Republiek Polen moet voorts rekening worden gehouden met de referentiegebieden. Deze hebben geenszins tot doel om de beweerdelijk nadelige gevolgen van de betrokken verrichtingen van actief bosbeheer te compenseren of te beperken. Deze gebieden zijn, overeenkomstig het in artikel 4, lid 3, VEU neergelegde beginsel van loyale samenwerking, immers vastgesteld ten behoeve van een vergelijking met andere gebieden in het oerbos van Białowieża. Bovendien houdt de locatie van die gebieden verband met de staat van instandhouding van de natuurlijke habitats en met het ontbreken van de noodzaak van instandhoudingsmaatregelen als vastgesteld in het PZO van 2015. De Commissie kon de Poolse autoriteiten evenmin verwijten dat zij voor diezelfde gebieden geen milieueffectbeoordeling hebben uitgevoerd. Volgens die redenering zou immers dezelfde kritiek moeten worden geuit op het door de Commissie geëiste staken van de houtoogst in het gehele oerbos van Białowieża.

104 In dat verband is de Commissie ten onrechte van mening dat niets doen een positief effect heeft op de biodiversiteit. Uit de resultaten van de inventarisatie die sinds april 2016 wordt uitgevoerd, blijkt immers dat bijvoorbeeld in het strikte beschermingsgebied van het nationaal park Białowieża slechts één Boros schneideri-kolonie aanwezig is, terwijl in het bosgebied Białowieża 70 kolonies zijn geteld. Diezelfde situatie doet zich bij een hele reeks andere soorten voor, zoals met name bij de dwerguil en de drieteenspecht.

105 Wat, tot slot, de inaanmerkingneming van de beste beschikbare wetenschappelijke kennis betreft, benadrukt de Republiek Polen dat het oerbos van Białowieża een dermate bijzonder en uniek ecosysteem is dat de onderzoeksresultaten met betrekking tot de onderlinge afhankelijkheid van verschillende organismen in andere ecosystemen niet zonder meer kunnen worden toegepast op de stand van zaken in dit bos. Hoewel een deel van de wetenschappelijke wereld tegen de bestrijding van de verspreiding van de letterzetter door het vellen van gekoloniseerde bomen is, is uit een aantal wetenschappelijke studies naar voren gekomen dat het niet optreden tegen de letterzetter in het oerbos van Białowieża hoogstwaarschijnlijk juist ernstige en onherstelbare gevolgen voor de natuurlijke habitats en de habitats van diersoorten zal hebben, voor de instandhouding waarvan het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska is aangewezen. Bovendien blijkt uit een onderzoek naar het oerbos van Białowieża dat strikte bescherming enkel een aanvulling moet zijn op de strategie voor een hoog niveau van instandhouding van de biodiversiteit, en niet het belangrijkste onderdeel ervan.

b) Beoordeling door het Hof

a) Argumenten van partijen

194 De Commissie meent dat de Republiek Polen de krachtens artikel 6, lid 1, van de habitatrichtlijn en artikel 4, leden 1 en 2, van de vogelrichtlijn op haar rustende verplichtingen niet is nagekomen, door de betrokken verrichtingen van actief bosbeheer uit te voeren.

195 Het louter in het PZO van 2015 opnemen van instandhoudingsmaatregelen voor het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska, zonder de mogelijkheid om deze daadwerkelijk uit te voeren, volstaat niet voor de naleving van artikel 6, lid 1, van de habitatrichtlijn, dat voorschrijft dat instandhoudingsmaatregelen worden getroffen die noodzakelijk zijn voor de natuurlijke habitats van bijlage I bij deze richtlijn en voor de diersoorten van bijlage II bij die richtlijn. De term „treffen” vereist immers dat die maatregelen daadwerkelijk kunnen worden uitgevoerd. Deze uitlegging is ook van toepassing op artikel 4, leden 1 en 2, van de vogelrichtlijn.

196 Het uitvoeren van verrichtingen van actief bosbeheer, zoals velwerkzaamheden, „reinigingskap” en herbebossing, in habitats die formeel van dergelijke verrichtingen zijn uitgesloten, omdat die verrichtingen naar hun aard een bedreiging voor het behoud van de staat van instandhouding van die habitats vormen, is echter kennelijk in strijd met de in bijlage 5 bij het PZO van 2015 neergelegde instandhoudingsmaatregelen, die erin bestaan „alle populaties van een soort die voor ten minste 10 % uit exemplaren van honderd jaar en ouder bestaan” van bosbeheeractiviteiten uit te sluiten, „dode bomen” in stand te houden en „alle dode eeuwenoude sparren” te behouden „totdat zij volledig zijn gemineraliseerd”. In dat verband komen de plaatsen waar deze verrichtingen van actief bosbeheer zijn gepland overeen met de gebieden van honderdjarige bosopstanden en met de habitats van saproxyle kevers, met name van de Boros schneideri en de vermiljoenkever.

197 Bovendien zijn deze verrichtingen in alle opzichten identiek aan de in bijlage 3 bij het PZO van 2015 genoemde bedreigingen voor de natuurlijke habitats en voor de habitats van vogelsoorten en soorten saproxyle kevers. Aangezien deze bedreigingen moeten worden voorkomen door instandhoudingsmaatregelen te treffen, doet iedere maatregel die die bedreigingen concretiseert afbreuk aan deze instandhoudingsmaatregelen en zou zelfs het nuttig effect ervan tenietgedaan worden.

198 De uitvoering van besluit nr. 51, dat in het verwijderen van dode bomen in het gehele Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska voorziet, vergroot de in het PZO van 2015 genoemde bedreigingen alleen maar en bemoeilijkt de uitvoering van de hierin vastgestelde instandhoudingsmaatregelen nog verder.

199 De betrokken verrichtingen van actief bosbeheer kunnen daarenboven schadelijke gevolgen hebben voor de algemene staat van instandhouding in Polen en in Europa van bepaalde soorten saproxyle kevers, met name van de Buprestis splendens en de Phryganophilus ruficollis, aangezien het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska een van hun laatste of meest belangrijke verspreidingsgebieden in de Unie is.

200 Aangezien, tot slot, de habitatrichtlijn en de vogelrichtlijn tot doel hebben de habitats van de beschermde soorten in een gunstige staat van instandhouding te behouden of te herstellen, en niet enkel het uitsterven ervan te voorkomen, moet ieder argument dat is ontleend aan het behoud van de populatie van een bepaalde soort op het niveau dat is aangegeven in het standaardgegevensformulier van 2007 voor het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska (hierna: „SGF”) worden verworpen.

201 De Republiek Polen stelt dat de bijlage van 2016 de daadwerkelijke uitvoering van de in het PZO van 2015 vastgestelde instandhoudingsmaatregelen waarborgt, overeenkomstig artikel 6, lid 1, van de habitatrichtlijn. Deze bijlage is aldus met dit plan in overeenstemming, aangezien zij ervoor zorgt dat de natuurlijke habitats of de soorten waarvoor het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska is aangewezen in een gunstige staat van instandhouding worden behouden of worden hersteld. De loutere vaststelling van instandhoudingsmaatregelen in het PZO van 2015 had in dit verband niet volstaan.

202 Zo bestaan de instandhoudingsmaatregelen die in het PZO van 2015 voor de habitat 9170 (subcontinentale eiken-haagbeukbossen) zijn vastgesteld met name in het aanpassen van de samenstelling van de bospopulatie op een wijze die overeenstemt met de natuurlijke habitat in bospopulaties waarin vooral espen, berken, dennen en (zeldzamer) sparren voorkomen. Deze maatregelen zijn in het bosbeheerplan van 2012 opgenomen in de vorm van geplande ruim-, uitdunnings- en kapwerkzaamheden. Voor de uitvoering van deze instandhoudingsmaatregelen is dus het verwijderen van hout noodzakelijk.

203 Dienaangaande is het verwerpen van de argumenten die zijn ontleend aan het behoud van de populatie van een bepaalde soort op het in het SGF aangegeven niveau in strijd met de habitatrichtlijn en de vogelrichtlijn, en druist dit in tegen de „grondbeginselen van de ecologie” en het gezond verstand. Indien de kwantiteit van elke beschermde soort in een bepaald Natura 2000-gebied immers voortdurend tot boven dit niveau zou stijgen, zou dit tot een onvoorspelbare verstoring van het ecologische systeem in het betrokken gebied leiden.

204 De geconstateerde kwantitatieve veranderingen binnen een deel van de populaties van de beschermde soorten in het oerbos van Białowieża zijn het resultaat van een verbeterde toegang tot voedsel, gekoppeld aan een verstoring van korte duur, namelijk een grootschalige verspreiding van de letterzetter. Op langere termijn is een sterke terugloop de natuurlijke consequentie van deze toestand. Een permanente beheersing van de verspreiding van de letterzetter in een beperkt gebied, dat wil zeggen het in stand houden van de territoriale dekking ervan en het behoud van een hoog percentage sparren in de opstanden, zou, bijvoorbeeld voor de spechten, kunnen bijdragen tot de instandhouding van relatief stabiele populaties. Ondanks de potentiële nadelige gevolgen van de betrokken verrichtingen van actief bosbeheer voor deze populaties, blijft overeenkomstig het PZO van 2015 de omvang ervan op een relatief hoog niveau gehandhaafd.

205 In de populaties witrugspechten en drieteenspechten aan de randen van het nationaal park is geen sprake van abrupte kwantitatieve veranderingen. De verspreiding van de letterzetter heeft daar namelijk geen massaal karakter vanwege het geringe percentage sparren in de bosopstanden van dit park en de verschillende aard van de boshabitats. Hieruit blijkt dat in de habitats die vanwege verschillende kenmerkende parameters vatbaar zijn voor een grootschalige verspreiding van de letterzetter, het dynamisch evenwicht kan worden bewaard dankzij gerichte bosbeheermaatregelen.

206 De bijlage van 2016 en besluit nr. 51 kunnen evenmin schadelijke gevolgen hebben voor de staat van instandhouding van bepaalde soorten saproxyle kevers. Soorten zoals de Buprestis splendens en de Phryganophilus ruficollis worden namelijk hoofdzakelijk bedreigd door maatregelen om de gevolgen van brand te bestrijden en te beperken. Andere soorten, zoals de Boros schneideri en de vermiljoenkever, kunnen in het oerbos van Białowieża onder goede omstandigheden gedijen. Wat de Boros schneideri betreft, is de bedreiging ervan op de lange termijn het gevolg van het uitblijven van jonge aanwas van dennen in het nationaal park Białowieża.

b) Beoordeling door het Hof

207 Vooraf zij eraan herinnerd dat de lidstaten overeenkomstig artikel 6, lid 1, van de habitatrichtlijn voor iedere SBZ de nodige instandhoudingsmaatregelen moeten treffen die beantwoorden aan de ecologische vereisten van de in dit gebied aanwezige typen natuurlijke habitats van bijlage I bij die richtlijn en soorten van bijlage II bij die richtlijn. Overeenkomstig artikel 4, lid 4, van diezelfde richtlijn moet iedere GCB door de betrokken lidstaat als een dergelijke SBZ worden aangewezen.

208 Bovendien moet worden opgemerkt dat artikel 4 van de vogelrichtlijn zowel voor de in bijlage I bij die richtlijn vermelde soorten als voor de niet in die bijlage genoemde geregeld voorkomende trekvogelsoorten voorziet in een specifiek op deze vogels gerichte en versterkte regeling, die haar rechtvaardiging vindt in het feit dat het gaat om, respectievelijk, de meest bedreigde soorten en de soorten die tot het gemeenschappelijke erfgoed van de Unie behoren. De lidstaten zijn dus verplicht om de nodige maatregelen voor de instandhouding van die soorten te nemen (arrest van 13 december 2007, Commissie/Ierland, C‑418/04, EU:C:2007:780, punt 46 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

209 Deze maatregelen moeten in het bijzonder het voortbestaan en de voortplanting van de in bijlage I bij de vogelrichtlijn vermelde vogelsoorten alsmede de voortplanting, de rui en de overwintering van de niet in die bijlage genoemde geregeld voorkomende trekvogels kunnen veiligstellen. Zij kunnen niet beperkt blijven tot het vermijden van door de mens veroorzaakte externe aantastingen en storingen, maar dienen al naargelang van de situatie ook positieve maatregelen voor de instandhouding en de verbetering van de staat van het gebied te omvatten (arrest van 13 december 2007, Commissie/Ierland, C‑418/04, EU:C:2007:780, punten 153 en 154 ).

210 In casu staat vast dat het PZO van 2015 tot doel heeft om, overeenkomstig de genoemde bepalingen van de habitatrichtlijn en de vogelrichtlijn, de instandhoudingsmaatregelen vast te stellen die nodig zijn voor het behoud van een gunstige staat van instandhouding van de door die richtlijnen beschermde habitats en soorten die in het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska aanwezig zijn.

211 Deze in bijlage 5 bij het PZO van 2015 opgenomen maatregelen bestaan in wezen erin i) „alle opstanden” in de habitats 91D0 (veenbossen) en 91E0 (bossen op alluviale gronden met elzen, essen, wilgen en populieren), alsook „alle populaties van een soort die voor ten minste 10 % uit exemplaren van honderd jaar en ouder bestaan ” in de habitat 9170 (subcontinentale eiken-haagbeukenbossen) en in de habitats van de wespendief, de dwerguil, de ruigpootuil, de witrugspecht, de drieteenspecht, de kleine vliegenvanger, de withalsvliegenvanger, de Boros schneideri, de Buprestis splendens, de vermiljoenkever en de juchtleerkever, van verrichtingen van actief bosbeheer uit te sluiten, en ii) „dode bomen in geëxploiteerde opstanden”, en met name „alle dode eeuwenoude sparren totdat zij volledig zijn gemineraliseerd”, te behouden teneinde de habitats van de Phryganophilus ruficollis, de Pytho kolwensis en de Rhysodes sulcatus in stand te houden.

212 Deze instandhoudingsmaatregelen zijn aldus gericht op het voorkomen van de in bijlage 3 bij het PZO van 2015 genoemde mogelijke gevaren voor deze habitats en soorten, te weten, al naargelang van het geval, zoals blijkt uit de punten 166 tot en met 168 van dit arrest, de uitvoering van verrichtingen van actief bosbeheer, het verwijderen van dode en/of stervende bomen en het verwijderen van door de letterzetter gekoloniseerde sparren of dennen van meer dan honderd jaar oud.

213 Niettemin moeten, willen artikel 6, lid 1, van de habitatrichtlijn en artikel 4, leden 1 en 2, van de vogelrichtlijn hun nuttige werking niet verliezen, krachtens deze bepalingen, zoals de Commissie terecht stelt en de Republiek Polen bovendien beaamt, niet alleen de nodige instandhoudingsmaatregelen voor het behoud van een gunstige staat van instandhouding van de in het betrokken gebied beschermde habitats en soorten worden vastgesteld, maar moeten deze maatregelen ook en bovenal daadwerkelijk worden uitgevoerd.

214 Deze uitlegging wordt overigens kracht bijgezet door, ten eerste, artikel 1, lid 1, onder l), van de habitatrichtlijn, dat een speciale beschermingszone omschrijft als een GCB waarin de instandhoudingsmaatregelen worden „toegepast”, en, ten tweede, de achtste overweging van die richtlijn, die preciseert dat in elke aangewezen zone, gelet op de instandhoudingsdoelstellingen, de nodige maatregelen „in de praktijk moeten worden gebracht”.

215 In casu blijkt echter uit punt 4.2.4 van de effectbeoordeling van 2015 dat, „[a]angezien er sinds de opstelling van het PZO [van 2015] te veel tijd is verstreken, de daarin vervatte bepalingen betreffende de beoordeling van de staat van instandhouding en de vastgestelde instandhoudingsmaatregelen voor soorten die verband houden met de spar gedeeltelijk zijn vervallen”. Aldus is het PZO van 2015 nooit door de Poolse autoriteiten toegepast, maar doen daarentegen de bijlage van 2016 en besluit nr. 51, die het PZO van 2015 weliswaar niet formeel wijzigen, het nuttig effect teniet van de in dit plan opgenomen instandhoudingsmaatregelen, zoals de Commissie terecht stelt.

216 Aangezien de bijlage van 2016 en besluit nr. 51 immers geen enkele beperking bevatten ten aanzien van de bosopstanden en de leeftijd van de bomen waarop de betrokken verrichtingen van actief bosbeheer betrekking hebben, staan zij toe dat in de drie bosgebieden van het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska de maatregelen worden uitgevoerd die in het PZO van 2015 zijn uitgesloten op grond van een instandhoudingsmaatregel.

217 Aldus wordt in de bijlage van 2016 en in besluit nr. 51 toestemming verleend voor i) het vellen en verwijderen van alle typen bomen in de habitats 91D0 (veenbossen) en 91E0 (bossen op alluviale gronden met elzen, essen, wilgen en populieren), en voor het uitvoeren van dergelijke verrichtingen van actief bosbeheer in de populaties van een soort die voor ten minste 10 % uit honderdjarige exemplaren bestaan in de habitat 9170 (subcontinentale eiken-haagbeukenbossen) en in de habitats van de wespendief, de dwerguil, de ruigpootuil, de witrugspecht, de drieteenspecht, de kleine vliegenvanger, de withalsvliegenvanger, de Boros schneideri, de Buprestis splendens, de vermiljoenkever en de juchtleerkever, en ii) het verwijderen van dode bomen in geëxploiteerde opstanden die de habitat van de Phryganophilus ruficollis, de Pytho kolwensis en de Rhysodes sulcatus vormen.

218 Hieruit volgt dat de betrokken verrichtingen van actief bosbeheer tot de verdwijning van een gedeelte van het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska leiden. Dergelijke maatregelen kunnen geen maatregelen ter instandhouding van dat gebied zijn in de zin van artikel 6, lid 1, van de habitatrichtlijn (zie naar analogie arrest van 21 juli 2016, Orleans e.a., C‑387/15 en C‑388/15, EU:C:2016:583, punt 38 ).

219 In deze omstandigheden moeten de argumenten van de Republiek Polen ter onderbouwing van haar stelling dat de betrokken verrichtingen van actief bosbeheer geen schadelijke gevolgen voor de beschermde saproxyle keversoorten hebben, worden verworpen. Bovendien komen de door deze lidstaat ingeroepen vermeende bedreigingen voor het behoud van een gunstige staat van instandhouding van die soorten niet overeen met de in het PZO van 2015 genoemde bedreigingen. Zij kunnen dan ook niet worden aanvaard.

220 Voorts moeten de argumenten die aan de verspreiding van de letterzetter zijn ontleend op dezelfde gronden worden verworpen als de in de punten 173 tot en met 181 van dit arrest genoemde gronden. In het bijzonder zij in dit verband in herinnering gebracht dat de letterzetter nergens in het PZO van 2015 als een mogelijk gevaar voor de natuurlijke kenmerken van het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska wordt aangeduid, maar in dit PZO daarentegen juist het verwijderen van honderd jaar oude door de letterzetter gekoloniseerde sparren en dennen als een dergelijk mogelijk gevaar wordt beschouwd.

221 Bijgevolg is de tweede grief inzake schending van artikel 6, lid 1, van de habitatrichtlijn en van artikel 4, leden 1 en 2, van de vogelrichtlijn gegrond.

a) Argumenten van partijen

222 De Commissie stelt dat de Republiek Polen, door de betrokken verrichtingen van actief bosbeheer uit te voeren, de verplichtingen die krachtens artikel 12, lid 1, onder a) en d), van de habitatrichtlijn op haar rusten niet is nagekomen, aangezien die verrichtingen niet de beschadiging of vernieling van de voortplantings- of rustplaatsen kunnen voorkomen van bepaalde in bijlage IV, onder a), bij die richtlijn genoemde saproxyle kevers, te weten de Buprestis splendens, de vermiljoenkever, de Phryganophilus ruficollis en de Pytho kolwensis.

223 Krachtens artikel 12 van de habitatrichtlijn moeten de lidstaten een systeem van strikte bescherming instellen dat het vaststellen van coherente en gecoördineerde preventieve maatregelen vereist waarmee de beschadiging of de vernieling van de voortplantings- of rustplaatsen van die soorten daadwerkelijk kan worden voorkomen.

224 Alle soorten saproxyle kevers die onder deze strikte bescherming vallen, hebben gedurende hun levenscyclus stervende of dode bomen op stam of op de grond nodig. Diverse wetenschappelijke studies bevestigen dat dode sparren een belangrijke habitat van de vermiljoenkever vormen en van essentieel belang zijn voor diens levenscyclus. Twee of drie jaar nadat hun afstervingsproces is begonnen en gedurende hun latere rottingsfasen worden sparren door andere soorten saproxyle kevers, zoals de Phryganophilus ruficollis en de Pytho kolwensis, gekoloniseerd. De intensivering van kapwerkzaamheden in bosopstanden die hoofdzakelijk uit sparren bestaan en het verwijderen van dood of droog hout en stervende door de letterzetter gekoloniseerde bomen leiden in deze omstandigheden onvermijdelijk tot het doden van exemplaren van die strikt beschermde soorten en tot de vernieling van hun voortplantings- en rustplaatsen.

225 Aangezien deze soorten niet goed zichtbaar zijn omdat zij in boomstronken en onder de schors van bomen leven, is het onmogelijk om doeltreffende tegenmaatregelen, zoals selectief kappen, te nemen. De enige doeltreffende maatregel waarmee de beschadiging van hun voortplantings- of rustplaatsen kan worden voorkomen, is het volledig afzien van ingrijpen in de habitats waarin die soorten leven.

226 De in artikel 12 van de habitatrichtlijn neergelegde verbodsbepalingen zijn absoluut, ongeacht het aantal en de aanwezigheid van exemplaren van strikt beschermde soorten. De wijdverbreide aanwezigheid van de vermiljoenkever kan dus geen rechtvaardiging vormen voor de uitbreiding van verrichtingen van actief bosbeheer die tot overtreding van deze verboden kunnen leiden. Bovendien is de Phryganophilus ruficollis een zeer zeldzame soort die in Polen slechts vier bekende habitats heeft, zodat het verlies van één enkele habitat aanzienlijke schadelijke gevolgen kan hebben voor het behoud van de staat van instandhouding van deze soort in Europa. Voorts komt de Buprestis splendens in Polen uitsluitend in het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska voor. Tot slot vormt dit gebied in deze lidstaat de belangrijkste habitat van de Pytho kolwensis, die in de Unie verder alleen in Finland en Zweden voorkomt.

227 De Republiek Polen stelt dat alle in het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska aanwezige soorten saproxyle kevers, zoals de Buprestis splendens, de vermiljoenkever, de juchtleerkever, de Phryganophilus ruficollis en de Pytho kolwensis, gedurende hun levenscyclus stervende of dode bomen nodig hebben, en het onmogelijk is om de aanwezigheid van de larven van deze kevers vast te stellen zonder die habitat aan te tasten. Aldus hebben de Poolse autoriteiten, om voor een passende bescherming te zorgen, ten behoeve van het voortbestaan van de habitat van deze soorten een systeem van instandhouding op lange termijn in de vorm van een netwerk van bosaanplanteilanden ingesteld in de reservaten, en beschermingszones rondom beschermde soorten, in natte habitats, in de referentiegebieden en in het permanente en natuurlijke gedeelte met dode bomen in alle opstanden van het oerbos van Białowieża. De resultaten van de inventarisatie die in 2016 door het Instytut Badawczy Leśnictwa (instituut voor bosbouw, Polen) is uitgevoerd, wijzen uit dat dit project zijn vruchten afwerpt.

228 Uit deze resultaten blijkt dat de vermiljoenkever, voor welke soort de spar niet de voorkeurshabitat is en dode en stervende bomen geen essentiële habitat zijn, in het hele oerbos van Białowieża veel voorkomt. Diezelfde resultaten laten zien dat de Boros schneideri de voorkeur geeft aan dennen, een soort is waarvoor dode en stervende sparren geen essentiële habitat zijn, en bovendien verspreid over het hele oerbos van Białowieża voorkomt. Het belangrijkste gebied voor de Phryganophilus ruficollis en de Rhysodes sulcatus is het nationaal park Białowieża. In het bosgebied Białowieża is de Phryganophilus ruficollis daarnaast aanwezig in de referentiegebieden. De belangrijkste oorzaak van diens verdwijning is overigens de afwezigheid van verbrand hout. Ook de Pytho kolwensis is buiten dit nationale park niet aangetroffen. De letterzetter kan daarentegen negatieve gevolgen hebben voor het voortbestaan van de leefgebieden van deze soort, te weten oude, gekapte dode sparren in natte habitats. Tot slot is de verdwijning van de Buprestis splendens uit Europa hoofdzakelijk te wijten aan de afwezigheid van afgebrande, dode oude dennen. Aangezien er geen aanwas van jonge dennen in het genoemde nationale park is, kan de toekomst van deze soort slechts worden veiliggesteld in geëxploiteerde bossen waarin dennen worden aangeplant.

229 Om al deze redenen hebben de in de bijlage van 2016 voorgenomen verrichtingen geen significante nadelige gevolgen voor de populatie van deze soorten. Het behoud ervan gaat hand in hand met het voortbestaan van bepaalde habitats die zijn ontstaan door verstoringen zoals bosbranden. Bij het ontbreken hiervan kunnen alleen actieve beschermingsmaatregelen de habitat van deze soorten in stand houden.

b) Beoordeling door het Hof

230 Artikel 12, lid 1, onder a) en d), van de habitatrichtlijn verplicht de lidstaten de nodige maatregelen te treffen voor de instelling van een systeem van strikte bescherming van de in bijlage IV, onder a), bij die richtlijn vermelde diersoorten in hun natuurlijke verspreidingsgebied, waarbij een verbod wordt ingesteld op het opzettelijk vangen of doden van in het wild levende specimens van die soorten, en op de beschadiging of de vernieling van de voortplantings- of rustplaatsen.

231 De naleving van deze bepaling verplicht de lidstaten niet alleen tot het vaststellen van een volledig rechtskader, maar ook tot het treffen van concrete en specifieke beschermingsmaatregelen. Tevens veronderstelt het systeem van strikte bescherming het vaststellen van coherente en gecoördineerde preventieve maatregelen. Dit systeem van strikte bescherming moet dus toelaten daadwerkelijk het opzettelijk vangen of doden van de in bijlage IV, onder a), bij de habitatrichtlijn opgenomen in het wild levende diersoorten, alsook de beschadiging of de vernieling van de voortplantings- of rustplaatsen ervan te voorkomen (zie in die zin arrest van 9 juni 2011, Commissie/Frankrijk, C‑383/09, EU:C:2011:369, punten 19‑21 ).

232 In casu zij eraan herinnerd dat zowel de bijlage van 2016 als besluit nr. 51 voorziet in het vellen van door de letterzetter gekoloniseerde sparren, waaronder ook dode en stervende bomen van honderd jaar oud, aangezien geen beperkingen ten aanzien van de leeftijd worden gesteld.

233 Uit het PZO van 2015 blijkt echter duidelijk dat dode of stervende, al dan niet door de letterzetter gekoloniseerde, sparren in ieder geval een belangrijke habitat zijn voor saproxyle kevers, zoals de Buprestis splendens, de vermiljoenkever, de Phryganophilus ruficollis en de Pytho kolwensis, die in bijlage IV, onder a), bij de habitatrichtlijn zijn opgenomen. Zoals reeds in punt 168 van dit arrest is vastgesteld, wordt immers in dit plan juist het verwijderen van dit type bomen als een mogelijk gevaar voor deze keversoorten genoemd.

234 De argumenten waarmee de Republiek Polen probeert aan te tonen dat de spar niet de habitat, of in ieder geval geen belangrijke habitat, voor de genoemde soorten is, kunnen dus niet slagen, aangezien zij haaks staan op de vaststellingen van de Poolse autoriteiten zelf in het door hen opgestelde PZO van 2015 voor het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska.

235 Evenmin kan worden gesteld dat bepaalde van diezelfde soorten (vrijwel) niet aanwezig zijn in dit gebied, terwijl zij in het PZO van 2015 uitdrukkelijk als beschermde soorten in de drie betrokken bosgebieden zijn vermeld. Wat betreft de bewering dat de Phryganophilus ruficollis uitsluitend in de referentiegebieden voorkomt, volstaat het vast te stellen dat zij geenszins wordt onderbouwd.

236 Hieruit volgt dat de bijlage van 2016 en besluit nr. 51 onvermijdelijk leiden tot het doden van de in punt 233 van dit arrest genoemde soorten saproxyle kevers, alsook tot de beschadiging of de vernieling van de voortplantings- of rustplaatsen ervan.

237 Het feit dat deze soorten in het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska veel voorkomen, is in dit verband niet beslissend. Zoals blijkt uit punt 231 van dit arrest, voorziet artikel 12, lid 1, onder d), van de habitatrichtlijn immers in een systeem van strikte bescherming van de voortplantings- en rustplaatsen van de in bijlage IV, onder a), bij de habitatrichtlijn genoemde soorten, ongeacht hun aantal.

238 Bijgevolg is de derde grief inzake schending van artikel 12, lid 1, onder a) en d), van de habitatrichtlijn gegrond.

a) Argumenten van partijen

239 De Commissie stelt dat de Republiek Polen, door de betrokken verrichtingen van actief bosbeheer uit te voeren, in strijd met artikel 5, onder b) en d), van de vogelrichtlijn geen algemene beschermingsregeling heeft ingevoerd ter voorkoming van met name het storen van de dwerguil, de ruigpootuil, de witrugspecht en de drieteenspecht in het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska, en het opzettelijk vernielen van de nesten van deze in bijlage I bij die richtlijn opgenomen soorten.

240 Net als artikel 12 van de habitatrichtlijn, verplicht artikel 5 van de vogelrichtlijn de lidstaten niet alleen tot het vaststellen van een volledig rechtskader, maar ook tot het treffen van concrete en specifieke instandhoudingsmaatregelen, waaronder doeltreffende uitvoeringsmaatregelen. Deze regeling vloeit voort uit de verplichting om de achteruitgang van de in artikel 1 van die richtlijn genoemde vogelsoorten tegen te gaan. Het is evenwel duidelijk dat de aanzienlijke verhoging van de houtoogst in de habitats die essentieel zijn voor de voortplanting en de rust van de natuurlijk in het wild levende soorten in het betrokken gebied, het risico vergroot dat hun nesten worden vernield en dat zij opzettelijk worden gestoord, ook tijdens de broedperiode.

241 Het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska is in Polen immers het voornaamste leefgebied van de witrugspecht en de drieteenspecht. Stervende en dode bomen, en vooral honderd jaar oude sparren, zijn voor deze twee spechtensoorten de belangrijkste voeder- en broedplaatsen. Het verwijderen van duizenden door de letterzetter gekoloniseerde bomen leidt tot de opzettelijke vernietiging van de habitats van deze spechtensoorten en tot een grootschalige verstoring van hun populaties. In dit verband hebben de Poolse autoriteiten geen bewijs overgelegd dat de betrokken twee spechtensoorten baat hebben bij de intensivering van de houtkap in hun habitats, terwijl die juist tot een snellere achteruitgang van deze twee spechtensoorten kan leiden. Bovendien ontbreken gegevens waaruit blijkt of de populatie van de genoemde spechtensoorten weer een redelijk niveau zal bereiken zodra een einde aan de verspreiding van de letterzetter is gemaakt. Ten slotte moet in aanmerking worden genomen dat de regeneratie van sparren in de door de letterzetter aangetaste gebieden een natuurlijk proces is, waarbij menselijk ingrijpen niet noodzakelijk is.

242 Stervende en dode bomen zijn bovendien belangrijke nestplaatsen van de dwerguil en de ruigpootuil, die afhankelijk zijn van holten die door spechten zijn gevormd. Het op grote schaal verwijderen van de door de letterzetter gekoloniseerde sparren draagt in belangrijke mate bij tot de vernieling van hun broedgebied. Het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska is juist een van de belangrijkste verspreidingsgebieden van deze uilsoorten. Het feit dat de concentratie dwerguilen in dit gebied groter is dan de gemiddelde concentratie van die soort in Polen vormt geen rechtvaardiging voor het uitvoeren van verrichtingen van actief bosbeheer die deze exemplaren kunnen storen en de nesten ervan kunnen vernielen.

243 Uit de verkregen informatie blijkt tevens dat de rooi- en velwerkzaamheden hebben plaatsgevonden tijdens de broedperiode van de vier betrokken soorten. Krachtens de bijlage van 2016 en besluit nr. 51 mag het hele jaar door worden gekapt. Een overtreding van het verbod op het tijdens de broedperiode storen van deze soorten kan dan ook niet worden uitgesloten.

244 De Republiek Polen stelt dat de effectbeoordeling van 2015 heeft uitgewezen dat voor de invoering van een algemene regeling ter bescherming van alle in het wild levende vogelsoorten de noodzakelijke maatregelen waren getroffen, waaronder met name het verbod om opzettelijk hun nesten en eieren te vernielen of te beschadigen of hun nesten weg te nemen, en deze vogels gedurende de broedperiode opzettelijk te storen, voor zover een dergelijke storing, gelet op de doelstellingen van de habitatrichtlijn, van wezenlijke invloed is.

245 Gelet op de omvang van de populaties van de betrokken in het oerbos van Białowieża aangetroffen vier vogelsoorten is, zoals blijkt uit de gegevens van het SGF, noch de aanwezigheid, noch de leefwijze van deze soorten in gevaar. Bovendien hebben de Poolse autoriteiten zich ertoe verbonden om ten minste 60 paren van elk van deze soorten te behouden. Voorts kan voor alle Natura 2000-gebieden in Polen worden vastgesteld dat de populaties van de betrokken twee spechtensoorten groter zijn dan vermeld in het SGF. In het bijzonder is de totale dichtheidsindicator van de bosvogelpopulaties in het tijdvak 2000-2014 met 25 % gestegen.

246 De gunstige gevolgen van de grootschalige verspreiding van de letterzetter op het voortbestaan en de voortplanting van de spechten kunnen alleen maar tijdelijk zijn, omdat deze verspreiding op lange termijn tot het verdwijnen van oudere veenlagen zal leiden. De gestage afname van de verspreiding van de letterzetter kan bijdragen tot de instandhouding van een relatief stabiele populatie spechten.

247 De drastische afname van de populaties carnivoren als gevolg van de beperkte beschikbaarheid van voedsel is wetenschappelijk bewezen. De Commissie heeft echter geen wetenschappelijke gegevens verstrekt die het gepresenteerde scenario van milieutransformatie na de verspreiding van de letterzetter in twijfel trekken. Het is alleen onmogelijk om te voorspellen wat de mate van transformatie zal zijn, dat wil zeggen of de achteruitgang in aantal van de soorten die van de verspreiding van een bepaalde insectensoort profiteren, beperkt zal blijven bij terugkeer naar de toestand voorafgaand aan die verspreiding, dan wel of, gelet op het verdwijnen van voedsel en het feit dat de letterzetter geen andere bomen kan koloniseren, het aantal spechten als gevolg van deze achteruitgang kleiner zal zijn dan vermeld in met name het van kracht zijnde SGF en in de instandhoudingsdoelstellingen voor het betrokken gebied.

248 De Commissie gaat eraan voorbij dat de natuurlijke processen in de Natura 2000-gebieden langetermijnprocessen zijn. Een blijvende beperking van de verspreiding van de letterzetter, dat wil zeggen een beperking van de territoriale dekking ervan of het behoud van een hoog percentage sparren in opstanden, kan een actieve beschermingsmaatregel zijn die op lange termijn relatief stabiele spechtenpopulaties in stand houdt. Ondanks de potentiële nadelige gevolgen van de betrokken verrichtingen van actief bosbeheer voor deze populaties, blijven, overeenkomstig het PZO van 2015, relatief grote populaties gehandhaafd en zullen de mogelijke veranderingen in de verspreidingsgebieden van vogelsoorten die door klimaatveranderingsmodellen zijn voorspeld, zich gespreid over een langere periode voordoen. Bijgevolg kunnen de tijdelijke maatregelen die via bosbeheermethoden worden uitgevoerd, uiteindelijk bijdragen tot het herstel van de latere sterke daling van het aantal spechten.

249 Wat de dwerguil betreft, is het ondenkbaar dat de broedgebieden ervan verloren zouden gaan vanwege het verwijderen van sparren in 5 % van het betrokken gebied. Deze soort, die nestelt in holten die zijn gemaakt door spechten, in het algemeen de grote bonte specht, die in grote aantallen voorkomt, vertoont namelijk geen voorkeur voor een bepaalde boomsoort om zich in voort te planten. Bovendien komt deze uil vaak voor in aangetaste milieus. Zo komt hij vaker voor in het beheerde gedeelte van het oerbos van Białowieża. Op dezelfde wijze nestelt de ruigpootuil vaak in de holten die door de zwarte specht zijn gemaakt. Voor de populaties dwerguilen en ruigpootuilen in het oerbos van Białowieża kunnen de mogelijke gevolgen van het verwijderen van sparren in 5 % van het betrokken gebied dan ook als nihil worden beschouwd.

250 Voorts blijkt uit Finse gegevens dat bosbeheer door middel van uitdunning, mits het gekapte gedeelte op de lange termijn niet groter is dan 50 % van het bosgebied, geen nadelige gevolgen voor deze soorten heeft, en bovendien de toegang tot voedsel verbetert en daardoor tot een toename van de voortplanting leidt. Daarbij komt nog dat de populaties van deze soorten groeien en zich uitbreiden naar nieuwe gebieden. Aan „biocenose” bijdragende bomen, waaronder holle bomen, worden niet verwijderd, zodat zij op natuurlijke wijze kunnen afsterven. Hierdoor blijven de potentiële nestplaatsen van de dwerguil en de ruigpootuil toegankelijk, temeer omdat het PZO van 2015 in maatregelen voorziet die ertoe strekken om „bij de beheeractiviteiten alle dennen en sparren met zichtbare holten te laten staan, behalve als er gevaar voor het publiek is”.

b) Beoordeling door het Hof

251 Artikel 5 van de vogelrichtlijn verplicht de lidstaten tot het nemen van de nodige maatregelen voor de invoering van een algemene regeling voor de bescherming van alle in artikel 1 van deze richtlijn bedoelde vogelsoorten. Overeenkomstig artikel 5, onder b) en d), van die richtlijn is het op grond van die regeling met name verboden om opzettelijk de nesten en eieren van deze vogelsoorten te vernielen of te beschadigen of hun nesten weg te nemen, alsook om deze vogels, met name gedurende de broedperiode, opzettelijk te storen, voor zover een dergelijke storing, gelet op de doelstellingen van diezelfde richtlijn, van wezenlijke invloed is.

252 Aldus vereist artikel 5 van de vogelrichtlijn dat de lidstaten een volledig en doeltreffend rechtskader vaststellen (arresten van 12 juli 2007, Commissie/Oostenrijk, C‑507/04, EU:C:2007:427, punten 103 en 339 , en  26 januari 2012, Commissie/Polen, C‑192/11, niet gepubliceerd, EU:C:2012:44, punt 25 ), door, zoals ook artikel 12 van de habitatrichtlijn voorschrijft, concrete en specifieke beschermingsmaatregelen te treffen teneinde de daadwerkelijke naleving van bovengenoemde verbodsbepalingen te verzekeren, die er in wezen op gericht zijn de broed- en rustplaatsen van de in die richtlijn bedoelde vogels te beschermen. Bovendien dienen deze verboden zonder beperking in de tijd te gelden (arrest van 27 april 1988, Commissie/Frankrijk, 252/85, EU:C:1988:202, punt 9 ).

253 In casu zij eraan herinnerd dat zowel de bijlage van 2016 als besluit nr. 51 met name voorziet in het vellen van door de letterzetter gekoloniseerde sparren, alsook in het verwijderen van dode en stervende bomen.

254 Uit het PZO van 2015 blijkt echter op ondubbelzinnige wijze dat honderd jaar oude door de letterzetter gekoloniseerde sparren, alsook dode en stervende bomen, in ieder geval een belangrijke habitat zijn voor de dwerguil, de ruigpootuil, de witrugspecht en de drieteenspecht, die in bijlage I bij de vogelrichtlijn worden genoemd. Zoals reeds in de punten 167 en 168 van dit arrest is vastgesteld, wordt in dit plan immers juist het verwijderen van dit type bomen als een mogelijk gevaar voor deze vogelsoorten genoemd.

255 Met de bijlage van 2016 en besluit nr. 51 staan de Poolse autoriteiten zichzelf dus toe om, in het kader van de betrokken verrichtingen van actief bosbeheer, een uitzondering te maken op de bescherming van deze vogels.

256 Vastgesteld moet worden dat noch deze bijlage, noch dit besluit beperkingen bevat ten aanzien van de leeftijd van de bomen waarop deze verrichtingen betrekking hebben, dan wel ten aanzien van de periode waarin diezelfde verrichtingen in het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska mogen worden uitgevoerd. Zo bevatten die bijlage en dat besluit geen enkele concrete maatregel om de beschadiging of de vernieling van de broed- of rustplaatsen van de betrokken vogels daadwerkelijk te voorkomen.

257 Anders dan de Republiek Polen stelt, laat de effectbeoordeling van 2015 deze conclusie onverlet, aangezien punt 4.2.3 van die beoordeling enkel vermeldt dat „gewaarborgd moet worden dat […] de verrichtingen van actief bosbeheer tijdens de nestperiode worden gestaakt”, zonder niettemin vast te stellen dat de nodige maatregelen zijn getroffen om een algemene regeling voor de bescherming van alle in het wild levende vogelsoorten in te voeren.

258 Voor zover deze lidstaat de in het PZO van 2015 opgenomen instandhoudingsmaatregelen voor de zichtbare holten in dennen en sparren inroept, volstaat het in dit verband eraan te herinneren dat, zoals reeds in punt 215 van dit arrest is opgemerkt, uit punt 4.2.4 van de effectbeoordeling van 2015 blijkt dat dit plan volgens de Poolse autoriteiten is „vervallen” en bijgevolg niet door hen wordt toegepast. Deze lidstaat kan zich dus niet op de bepalingen van het PZO van 2015 beroepen teneinde te rechtvaardigen dat de betrokken verrichtingen van actief bosbeheer niet leiden tot de beschadiging of de vernieling van de broed- of rustplaatsen van de beschermde vogels in het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska.

259 In deze omstandigheden moet worden vastgesteld dat de bijlage van 2016 en besluit nr. 51, waarvan de uitvoering onvermijdelijk tot de beschadiging of de vernieling van de broed- of rustplaatsen van de genoemde vogelsoorten zou leiden, niet voorzien in concrete en specifieke beschermingsmaatregelen waarmee de opzettelijke aantastingen van het leven en de habitat van deze vogels van de werkingssfeer van die bijlage en dat besluit zouden kunnen worden uitgesloten, en waarmee bovendien de daadwerkelijke naleving zou kunnen worden gewaarborgd van de verboden om opzettelijk hun nesten en eieren te vernielen of te beschadigen of hun nesten weg te nemen, en om deze vogelsoorten, met name gedurende de broedperiode, opzettelijk te storen.

260 Geen van de door de Republiek Polen aangevoerde argumenten kan deze conclusie weerleggen.

261 Ten eerste moeten, voor zover deze lidstaat de verspreiding van de letterzetter inroept, al diens argumenten worden verworpen om de in de punten 173 tot en met 181 van dit arrest genoemde redenen.

262 Ten tweede moet worden opgemerkt dat, voor zover de Republiek Polen stelt dat de betrokken vogelpopulaties stabiel zijn gebleven of zelfs zijn gegroeid, het Hof reeds heeft geoordeeld dat een dergelijke situatie niets afdoet aan het bestaan van een schending van artikel 4, lid 4, van de vogelrichtlijn, op grond waarvan de lidstaten de nodige maatregelen moeten treffen om de beschadiging van de habitats en het storen van de vogels te voorkomen, aangezien de beschermingsverplichtingen reeds bestaan voordat een vermindering van het aantal vogels is vastgesteld of het gevaar van verdwijning van een beschermde soort zich heeft verwezenlijkt (arresten van 14 januari 2016, Commissie/Bulgarije, C‑141/14, EU:C:2016:8, punt 76 , en  24 november 2016, Commissie/Spanje, C‑461/14, EU:C:2016:895, punt 83 ).

263 Vastgesteld moet worden dat deze overwegingen, die betrekking hebben op de algemene regeling voor de bescherming van de in deze richtlijn bedoelde vogels, des te meer van toepassing zijn in het kader van de in artikel 5, onder b) en d), van de vogelrichtlijn bedoelde specifieke bescherming.

264 Bovendien zij erop gewezen dat de Republiek Polen slechts heeft aangevoerd dat de betrokken verrichtingen van actief bosbeheer geen bedreiging vormen voor de aanwezigheid en de leefwijze van de vier voor natuurlijke bossen kenmerkende vogelsoorten, te weten de dwerguil, de ruigpootuil, de witrugspecht en de drieteenspecht. Dienaangaande heeft zij zich met name gebaseerd op gegevens uit 2014 en 2015 om aan te tonen dat de populaties witrugspechten niet waren gekrompen. Deze gegevens dateren echter van vóór de uitvoering van deze verrichtingen. Voorts doet het feit dat in andere Natura 2000-gebieden in Polen grotere populaties witrugspechten en drieteenspechten zouden voorkomen dan vermeld in het SGF dat van toepassing is op het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska, niets af aan de vaststelling dat die verrichtingen een bedreiging vormen voor de stabiliteit van de populatie van deze twee soorten in dit laatste gebied.

265 Ten derde, tot slot, kan, voor zover de Republiek Polen stelt dat het vellen van sparren niet op significante wijze de natuurlijke kenmerken van de habitat van de dwerguil en de ruigpootuil kan aantasten, haar redenering geen stand houden, aangezien, ten eerste, duidelijk uit het PZO van 2015 blijkt dat de spar de belangrijkste habitat van deze vogelsoorten is en, ten tweede, de bijlage van 2016 voor het gebied Białowieża in wezen in een verdriedubbeling van de houtoogst, met name van sparren, voorziet.

266 Bijgevolg is de vierde grief inzake schending van artikel 5, onder b) en d), van de vogelrichtlijn gegrond.

267 Derhalve moet het beroep van de Commissie in zijn geheel worden toegewezen.

268 Gelet op een en ander moet worden vastgesteld dat de Republiek Polen niet heeft voldaan aan de verplichtingen die op deze lidstaat rusten krachtens:

• artikel 6, lid 3, van de habitatrichtlijn, door een bijlage vast te stellen bij het bosbeheerplan voor het bosgebied Białowieża zonder ervoor te zorgen dat de natuurlijke kenmerken van het als GCB en SBZ aangewezen Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska niet worden aangetast;

• artikel 6, lid 1, van de habitatrichtlijn en artikel 4, leden 1 en 2, van de vogelrichtlijn, door niet de nodige instandhoudingsmaatregelen te treffen die beantwoorden aan de ecologische vereisten van i) de typen natuurlijke habitats van bijlage I en de soorten van bijlage II bij de habitatrichtlijn, en ii) de vogelsoorten van bijlage I bij de vogelrichtlijn en de niet in die bijlage genoemde geregeld voorkomende trekvogelsoorten, waarvoor het Natura 2000-gebied Puszcza Białowieska als GCB en SBZ is aangewezen;

• artikel 12, lid 1, onder a) en d), van de habitatrichtlijn, door geen strikte bescherming toe te kennen aan bepaalde in bijlage IV bij die richtlijn genoemde saproxyle kevers, namelijk de Buprestis splendens (kever uit de familie prachtkevers), de vermiljoenkever (Cucujus cinnaberinus), de Phryganophilus ruficollis (kever uit de familie springkevers) en de Pytho kolwensis (kever uit de familie glansschorskevers), dat wil zeggen door het opzettelijk doden of verstoren van deze kevers en de beschadiging of vernieling van hun voortplantingsplaatsen in het bosgebied Białowieża niet te verbieden, en

• artikel 5, onder b) en d), van de vogelrichtlijn, door niet te zorgen voor bescherming van in artikel 1 van die richtlijn bedoelde vogelsoorten en met name de dwerguil (Glaucidium passerinum), de ruigpootuil (Aegolius funereus), de witrugspecht (Dendrocopos leucotos) en de drieteenspecht (Picoides tridactylus), namelijk door niet te waarborgen dat deze vogelsoorten niet worden gedood of gestoord gedurende de broedperiode en hun nesten en eieren niet opzettelijk worden vernield, beschadigd of weggenomen in het bosgebied Białowieża.