Arrest van het Hof (grote kamer) van 14 maart 2006.

De gemeenschapsregeling

Richtlijn 85/374, die is vastgesteld op grond van artikel 100 EEG-Verdrag (lateiartikel 100 EG-Verdrag, thans artikel 94 EG), strekt tot onderlinge aanpassing van de wetgevingen van de lidstaten inzake de aansprakelijkheid van de producent voor schade die door een gebrek van diens producten is veroorzaakt.

Artikel 1 van de richtlijn luidt: „De producent is aansprakelijk voor de schade, veroorzaakt door een gebrek in zijn product.”

Artikel 3, lid 3, van de richtlijn bepaalt:

„Indien niet kan worden vastgesteld wie de producent van het product is, wordt elke leverancier als producent ervan beschouwd, tenzij hij de gelaedeerde binnen een redelijke termijn de identiteit meedeelt van de producent of van degene die hem het product heeft geleverd. Dit geldt ook voor geïmporteerde producten, als daarop de identiteit van de in lid 2 bedoelde importeur niet is vermeld, zelfs al is de naam van de producent wel aangegeven.”

Volgens artikel 7 van de richtlijn is de producent uit hoofde van de richtlijn aansprakelijk, tenzij hij bewijst:

„[...]

1. dat het gebrek een gevolg is van het feit dat het product in overeenstemming is met dwingende overheidsvoorschriften;

2. dat het op grond van de stand van de wetenschappelijke en technische kennis op het tijdstip waarop hij het product in het verkeer bracht, onmogelijk was het bestaan van het gebrek te ontdekken;

[...]”

In artikel 9, eerste alinea, van richtlijn 85/374 wordt het begrip „schade” in de zin van artikel 1 gedefinieerd als:

„[...]

1. beschadiging of vernietiging van een andere zaak dan het gebrekkige product, met toepassing van een franchise ten belope van 500 [EUR], indien deze zaak

   1. gewoonlijk [bestemd] is voor ge- of verbruik in de privésfeer en

   2. door de gelaedeerde hoofdzakelijk is gebruikt voor ge- of verbruik in de privésfeer.”

Het arrest Commissie/Frankrijk

In het dictum van het arrest Commissie/Frankrijk heeft het Hof verklaard dat de Franse Republiek:

• door artikel 1386-2 van de Franse code civil (hierna: „code civil”) ook te laten gelden voor schade van minder dan 500 EUR;

• door in artikel 1386-7, eerste alinea, van de code civil te bepalen, dat de distributeur van een gebrekkig product steeds en onder dezelfde voorwaarden als de producent aansprakelijk is, en

• door in artikel 1386-12, tweede alinea, van de code civil te bepalen, dat de producent zich slechts op de exoneratiegronden van artikel 7, sub d en e, van richtlijn 85/374 kan beroepen, wanneer hij aantoont dat hij de nodige maatregelen heeft genomen om de schadelijke gevolgen van het gebrekkige product te voorkomen,

de krachtens de artikelen 9, eerste alinea, sub b, 3, lid 3, en 7 van genoemde richtlijn op haar rustende verplichtingen niet is nagekomen.

De precontentieuze procedure

Van mening dat de Franse Republiek niet de nodige maatregelen had genomen ter uitvoering van het arrest Commissie/Frankrijk, heeft de Commissie deze lidstaat op 20 februari 2003 overeenkomstig artikel 228 EG een aanmaningsbrief gezonden waarin zij hem verzocht, binnen een termijn van twee maanden na ontvangst van die brief zijn opmerkingen in te dienen.

Bij brief van 27 juni 2003 hebben de Franse autoriteiten de Commissie de tekst meegedeeld van de wijzigingen die zij voornemens waren aan te brengen in de code civil om de verweten niet-nakoming te beëindigen en waarvoor nog de parlementaire procedure moest worden gevolgd.

Op 11 juli 2003 heeft de Commissie de Franse Republiek een met redenen omkleed advies gezonden waarbij zij haar verzocht binnen een termijn van twee maanden na de betekening van het advies de nodige maatregelen te nemen ter uitvoering van het arrest Commissie/Frankrijk.

In antwoord op het advies hebben de Franse autoriteiten bij brief van 9 september 2003 verduidelijkt dat hoewel de eerder aan de Commissie meegedeelde ontwerpwetswijzigingen na raadpleging van de economische partners waren vastgesteld in een interministerieel kader, zij wegens de overvolle parlementaire kalender nog niet door het Parlement hadden kunnen worden onderzocht. Het tijdschema voor de goedkeuring van die wijzigingen zou de Commissie zo snel mogelijk worden meegedeeld.

Van mening dat de Franse Republiek het arrest Commissie/Frankrijk niet had uitgevoerd, heeft de Commissie het onderhavige beroep ingesteld.

De ontwikkelingen in de loop van de onderhavige procedure

In dupliek heeft de Franse regering erop gewezen dat het Parlement wet nr. 2004-1343 van 9 december 2004 tot vereenvoudiging van het recht (JORF van 10 december 2004, blz. 20857; hierna: „wet van 2004”) had goedgekeurd, waarvan artikel 29 luidt:

De code civil wordt gewijzigd als volgt:

1. Artikel 1386-2 komt te luiden als volgt:

   ‚Artikel 1386-2 — De bepalingen van deze titel zijn van toepassing op de vergoeding van schade aan de persoon.

   Zij zijn eveneens van toepassing op de vergoeding van schade aan een ander goed dan het gebrekkige goed zelf die een bij decreet vastgesteld bedrag te boven gaat’;

2. De eerste alinea van artikel 1386-7 komt te luiden als volgt:

   ‚De verkoper, de verhuurder, met uitzondering van de lessor of een daarmee gelijk te stellen verhuurder, en elke beroepsmatige leverancier is voor veiligheidsgebreken van zijn product slechts aansprakelijk onder dezelfde voorwaarden als de producent indien deze onbekend is.’;

3. De tweede alinea van artikel 1386-12 wordt geschrapt.

[...]”

Op 23 februari 2005 heeft de Franse regering de Commissie en het Hof voorts een kopie doen toekomen van decreet nr. 2005-113 van 11 februari 2005 tot toepassing van artikel 1386-2 van de code civil (JORF van 12 februari 2005, blz. 2408; hierna: „decreet van 2005”), waarvan artikel 1 luidt:

„Het in artikel 1386-2 van de code civil bedoelde bedrag wordt vastgesteld op 500 EUR”.

Bij brief van 15 april 2005 aan het Hof, die ook ter kennis van de Franse regering is gebracht, heeft de Commissie laten weten dat de aldus bij de wet van 2004 en het decreet van 2005 aangebrachte wijzigingen volgens haar de Franse wettelijke regeling in overeenstemming hadden gebracht met de artikelen 7 en 9, eerste alinea, sub b, van richtlijn 85/374. De Commissie kondigde dan ook aan dat zij afstand wilde doen van haar beroep voor zover het strekt tot vaststelling dat de Franse Republiek haar verplichting niet is nagekomen om het arrest Commissie/Frankrijk met betrekking tot die twee bepalingen van de richtlijn uit te voeren.

Van mening dat de wet van 2004 met betrekking tot de omzetting van artikel 3, lid 3, van richtlijn 85/374 geen volledige uitvoering geeft aan het arrest, heeft de Commissie daarentegen in die brief gesteld dat zij haar beroep op dit punt zou handhaven, maar de omvang van de ter zake gevorderde vaststelling zou beperken.

In die brief heeft de Commissie verder laten weten dat zij, gelet op de gedeeltelijke uitvoering van het arrest Commissie/Frankrijk, het bedrag van de aanvankelijk aan het Hof voorgestelde dwangsom zou verlagen.

Volgens die brief, waarvan de Commissie ter terechtzitting de inhoud heeft herhaald, verzoekt zij het Hof thans:

• vast te stellen dat de Franse Republiek de verplichtingen niet is nagekomen die op haar rusten krachtens artikel 228, lid 1, EG, door niet bepaalde maatregelen te nemen die nodig zijn ter uitvoering van het arrest Commissie/Frankrijk betreffende de onjuiste omzetting van richtlijn 85/374, inzonderheid door nog steeds de distributeur van het gebrekkige product onder dezelfde voorwaarden als de producent aansprakelijk te achten wanneer niet kan worden vastgesteld wie de producent is, hoewel de distributeur de gelaedeerde binnen een redelijke termijn heeft meegedeeld wie hem het product heeft geleverd;

• de Franse Republiek te veroordelen tot betaling van een dwangsom van 13 715 EUR per dag vertraging bij de uitvoering van genoemd arrest, vanaf de datum van uitspraak van het onderhavige arrest.

De Franse Republiek heeft akte genomen van de gedeeltelijke afstand van instantie die het gevolg is van de nieuwe conclusie van de Commissie en de verlaging van de door haar voorgestelde dwangsom, en heeft het Hof bij brief van 27 mei 2005 meegedeeld dat de door de Commissie gehandhaafde partiële grief volgens haar in werkelijkheid een nieuwe grief is. Zij herhaalde daarom haar verzoek om tijdens een terechtzitting door het Hof te worden gehoord.

De verweten niet-nakoming

De financiële sanctie

Met betrekking tot de aldus bepaalde niet-nakoming vordert de Commissie blijkens punt 18 van dit arrest thans de veroordeling van de Franse Republiek tot betaling van een dwangsom van 13 715 EUR per dag vertraging bij de volledige uitvoering van het arrest Commissie/Frankrijk van 25 april 2002, vanaf de datum van uitspraak van het onderhavige arrest.

In dit verband is het aan het Hof om per geval aan de hand van de omstandigheden van de zaak te beoordelen welke financiële sancties moeten worden opgelegd (arrest van 12 juli 2005, Commissie/Frankrijk, reeds aangehaald, punt 86).

Ook zij eraan herinnerd dat de procedure van artikel 228, lid 2, EG tot doel heeft, een in gebreke gebleven lidstaat ertoe te brengen een niet-nakomingsarrest uit te voeren, en daarmee de effectieve toepassing van het gemeenschapsrecht door die staat te verzekeren. De maatregelen waarin deze bepaling voorziet, de forfaitaire som en de dwangsom, dienen beide ditzelfde doel (arrest van 12 juli 2005, Commissie/Frankrijk, reeds aangehaald, punt 80).

De veroordeling tot een dwangsom en/of een forfaitaire som heeft niet tot doel een schade te vergoeden die door de betrokken lidstaat zou zijn veroorzaakt, maar op die lidstaat economische druk uit te oefenen om hem ertoe te brengen een einde te maken aan de geconstateerde niet-nakoming. De opgelegde financiële sancties moeten dus worden vastgesteld naar gelang van de mate van overreding die nodig is om de lidstaat tot ander gedrag te brengen (arrest van 12 juli 2005, Commissie/Frankrijk, reeds aangehaald, punt 91).

Het is aan het Hof, in de uitoefening van zijn beoordelingsbevoegdheid, de dwangsom aldus vast te stellen dat zij enerzijds in overeenstemming is met de omstandigheden en anderzijds evenredig is aan de vastgestelde inbreuk en aan de draagkracht van de lidstaat (zie met name arrest van 12 juli 2005, Commissie/Frankrijk, reeds aangehaald, punt 103).

Vanuit dat oogpunt, en zoals door de Commissie is voorgesteld in haar mededeling van 28 februari 1997 betreffende de berekeningswijze van de dwangsom van artikel [228] van het EG-Verdrag (PB C 63, blz. 2), zijn de basiscriteria die moeten worden gehanteerd om te verzekeren dat de dwangsom dwingend karakter heeft met het oog op de eenvormige en effectieve toepassing van het gemeenschapsrecht, in beginsel de duur van de inbreuk, de ernst ervan en de financiële draagkracht van de betrokken lidstaat. Bij de toepassing van deze criteria dient in het bijzonder rekening te worden gehouden met de gevolgen van het niet-uitvoeren van het arrest voor de particuliere en de publieke belangen en met de spoed waarmee de betrokken lidstaat ertoe moet worden aangezet, zijn verplichtingen na te komen (zie met name arrest van 12 juli 2005, Commissie/Frankrijk, reeds aangehaald, punt 104).

In casu staat het aan het Hof, op grond van de volgens hem vereiste mate van overreding de passende financiële sancties te bepalen om de betrokken lidstaat aan te sporen te zorgen voor de daadwerkelijke uitvoering van het arrest Commissie/Frankrijk van 25 april 2002.

In de eerste plaats moet, gelet op de omstandigheden van de zaak, worden vastgesteld dat de betaling van een dwangsom een passende maatregel is en dat het opleggen van een forfaitaire som niet opportuun voorkomt.

Wat in de tweede plaats de ernst van de inbreuk en met name de gevolgen van het niet-uitvoeren van het arrest voor de particuliere en de publieke belangen betreft, moet worden vastgesteld dat, zoals de Commissie in haar brief van 15 april 2005 en ter terechtzitting zelf heeft erkend, de niet-nakoming die na de vaststelling van de wet van 2004 en het decreet van 2005 blijft bestaan, niet bijzonder ernstig is, ook al is het uiteraard van belang dat de Franse Republiek die, overeenkomstig de krachtens artikel 228, lid 1, EG op haar rustende verplichting, zo snel mogelijk beëindigt.

Door de goedkeuring van de nieuwe versie van artikel 1386-7 van de code civil is het aantal gevallen waarin de leverancier in strijd met de voorschriften van artikel 3, lid 3, van richtlijn 85/374 aansprakelijk kan blijven, immers aanmerkelijk kleiner geworden, zodat niet kan worden gesteld dat de doelstellingen van de richtlijn of de particuliere of publieke belangen nog steeds ernstig worden geschaad.

In deze omstandigheden weerspiegelt de door de Commissie voorgestelde coëfficiënt 1 (op een schaal van 1 tot 20) op passende wijze de ernst van de inbreuk die voortduurt op het tijdstip waarop het Hof de feiten beoordeelt.

Wat in de derde plaats de coëfficiënt voor de duur van de inbreuk betreft, moet daarentegen worden vastgesteld dat het voorstel van de Commissie om deze vast te stellen op 1,3 (op een schaal van 1 tot 3) niet kan worden aanvaard.

Volgens de Commissie is deze coëfficiënt bepaald volgens een nieuwe berekeningswijze die zij heeft vastgesteld tijdens haar vergadering van 2 april 2001 en volgens welke de coëfficiënt voor de duur van de inbreuk wordt berekend op grond van 0,10 per maand vanaf de zevende maand nadat het niet-uitgevoerde arrest is gewezen, met een maximum van 3. Aangezien er tussen het arrest Commissie/Frankrijk van 25 april 2002 en het besluit van de Commissie van 16 december 2003 om dit beroep in te stellen, 19 maanden zijn verstreken, heeft zij voorgesteld de coëfficiënt voor de duur van de inbreuk op 1,3 te bepalen.

Er zij aan herinnerd dat hoewel richtsnoeren als die in de door de Commissie gepubliceerde mededelingen stellig de doorzichtigheid, de voorspelbaarheid en de rechtszekerheid van het optreden van de Commissie kunnen bevorderen, dit niet wegneemt dat voor de uitoefening van de bij artikel 228, lid 2, EG aan het Hof verleende bevoegdheid niet als voorwaarde is gesteld dat de Commissie dergelijke regels opstelt, en dat deze voor het Hof hoe dan ook niet bindend zijn (zie met name arrest van 12 juli 2005, Commissie/Frankrijk, reeds aangehaald, punt 85). Dit geldt in het bijzonder met betrekking tot de schaal betreffende de coëfficiënt voor de duur van de inbreuk en de criteria om die coëfficiënt te bepalen.

Die coëfficiënt moet in laatste instantie worden vastgesteld door het Hof. Daartoe moet de duur van de inbreuk worden beoordeeld rekening houdend met het tijdstip waarop het Hof de feiten beoordeelt, en niet met het tijdstip waarop de Commissie de zaak bij het Hof aanhangig maakt. De beoordelingsbevoegdheid van het Hof wordt bovendien niet beperkt door de door de Commissie voorgestelde schaal van 1 tot 3.

In casu staat vast dat voor de uitvoering van het arrest Commissie/Frankrijk van 25 april 2002 slechts enkele, en bovendien duidelijk afgebakende, maatregelen tot omzetting in het nationale recht behoefden te worden vastgesteld.

Vastgesteld moet echter worden dat, los van de zeer late gedeeltelijke uitvoering van het arrest Commissie/Frankrijk van 25 april 2002, de niet-nakoming door de Franse Republiek van haar verplichting om dat arrest volledig uit te voeren reeds geruime tijd voortduurt, aangezien sinds de uitspraak van het arrest bijna vier jaar is verstreken.

In die omstandigheden lijkt een coëfficiënt 3 passend om rekening te houden met de duur van de inbreuk.

In de vierde plaats is het voorstel van de Commissie om een basisbedrag te vermenigvuldigen met een coëfficiënt 21,1, dat is gebaseerd op het bruto binnenlands product van de Franse Republiek en op het aantal stemmen waarover deze in de Raad van de Europese Unie beschikt, een passende manier om de draagkracht van die lidstaat tot uitdrukking te brengen en tegelijk een redelijke differentiatie tussen de lidstaten te bereiken (zie met name arrest van 12 juli 2005, Commissie/Frankrijk, reeds aangehaald, punt 109).

Vermenigvuldiging van het basisbedrag van 500 EUR met de coëfficiënten 21,1 (voor de financiële draagkracht), 1 (voor de ernst van de inbreuk) en 3 (voor de duur van de inbreuk) geeft in casu een bedrag van 31 650 EUR per dag vertraging.

Wat in de vijfde plaats de frequentie van de dwangsom betreft, moet, wanneer het zoals in deze zaak gaat om de uitvoering van een arrest van het Hof die een wetswijziging impliceert, worden gekozen voor een dwangsom op dagbasis.

Uit een en ander volgt dat de Franse Republiek moet worden veroordeeld om aan de Commissie op de rekening „Eigen middelen van de Europese Gemeenschap” een dwangsom te betalen van 31 650 EUR per dag vertraging bij het nemen van de maatregelen die nodig zijn voor de volledige en algehele uitvoering van het arrest Commissie/Frankrijk van 25 april 2002, vanaf de datum van uitspraak van het onderhavige arrest tot de volledige uitvoering van het arrest van 25 april 2002.

Kosten

Volgens artikel 69, lid 2, van het Reglement voor de procesvoering wordt de in het ongelijk gestelde partij in de kosten verwezen, voor zover dit is gevorderd. Overeenkomstig lid 5, eerste alinea, van dat artikel wordt voorts op vordering van de partij die afstand doet van instantie, de wederpartij in de kosten veroordeeld, indien dit op grond van de houding van deze partij gerechtvaardigd lijkt.

In casu is de Franse Republiek met betrekking tot de door de Commissie gehandhaafde grief in het ongelijk gesteld. De gedeeltelijke afstand van instantie door de Commissie is het gevolg van de gedeeltelijke en laattijdige vaststelling door de Franse Republiek van de maatregelen die nodig zijn ter uitvoering van het arrest Commissie/Frankrijk van 25 april 2002.

Bijgevolg moet de Franse Republiek worden verwezen in de kosten.