Hof van Justitie EU 11-07-2002 ECLI:EU:C:2002:440

Bij het Hof ingediende opmerkingen

KCH betoogt dat de sanctie van artikel 11 van verordening nr. 3665/87 van strafrechtelijke aard is, gelet op de zwaarte ervan en op het feit dat zij niet uitsluitend beoogt de gevolgen van een onrechtmatige handeling weg te werken. Voorzover deze bepaling het mogelijk maakt, die sanctie ook bij volledig gebrek aan schuld op te leggen, is deze bepaling volgens KCH in strijd met het tot de algemene beginselen van het gemeenschapsrecht behorende beginsel „Nulla poena sine culpa”. Dit is immers een beginsel dat is erkend in artikel 6, lid 2, van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, ondertekend te Rome op 4 november 1950 (hierna: „EVRM”), in de rechtsstelsels van de lidstaten, en in het gemeenschapsrecht zelf.

Op grond van een onderzoek van de rechtspraak van het Europees Hof voor de rechten van de mens merkt KCH op, dat volgens dat Hof het in artikel 6, lid 2, EVRM geformuleerde beginsel „Nulla poena sine culpa” ook geldt voor administratieve sancties.

Wat het recht van de lidstaten betreft, haalt KCH een door de Commissie met het oog op de voorbereiding van verordening nr. 2988/95 gevraagde rechtsvergelijkende studie aan, waaruit blijkt dat het beginsel „Nulla poena sine culpa” toepassing vindt in de meeste lidstaten en dat slechts in enkele lidstaten de wet voorziet in uitzonderingen daarop en dan nog in uiterst beperkte mate.

Wat het gemeenschapsrecht betreft, verwijst KCH naar de wordingsgeschiedenis van de bepalingen betreffende de bescherming van de financiële belangen van de Gemeenschap, alsmede naar een aantal arresten van het Hof, waaronder die van 16 november 1983, Thyssen/Commissie (188/82, Jurispr. blz. 3721); 17 mei 1984, Estel/Commissie (83/83, Jurispr. blz. 2195); 27 oktober 1992, Duitsland/Commissie (C-240/90, Jurispr. blz. I-5383); 23 november 1993, Schumacher (C-365/92, Jurispr. blz. I-6071); 12 oktober 1995, Cereol Italia (C-104/94, Jurispr. blz. I-2983); 17 juli 1997, National Farmers' Union e.a. (C-354/95, Jurispr. blz. I-4559), en 6 juli 2000, Molkereigenossenschaft Wiedergeltingen (C-356/97, Jurispr. blz. I-5461). Het arrest van 10 juli 1990, Hansen (C-326/88, Jurispr. blz. I-2911), gaat volgens het Bundesfinanzhof niet tegen deze stelling in omdat in die zaak de sancties niet uit het gemeenschapsrecht, maar uit een nationale wettelijke regeling voortvloeiden.

De Commissie is het eens met de redenering van het Bundesfinanzhof. Zij voegt daaraan toe dat, zoals het Hof in de arresten van 18 november 1987, Maizena (137/85, Jurispr. blz. 4587, punt 13), en Duitsland/Commissie, reeds aangehaald (punten 25 en 26), zou hebben aanvaard, de juridische aard van een sanctie niet uitsluitend afhangt van de zwaarte van die sanctie, maar eveneens van de doelstelling en van de globale context ervan.

Volgens de Commissie gaat het argument dat een administratieve sanctie vanaf een bepaalde zwaarte een strafsanctie wordt, niet op. Die benadering is ten eerste in strijd met de rechtspraak van het Hof. Verder wordt de noodzakelijke afbakening tussen administratieve en strafrechtelijke sancties daardoor willekeurig en onmogelijk objectief te rechtvaardigen. Ten slotte worden de marktdeelnemers volgens de Commissie reeds door het evenredigheidsbeginsel tegen buitensporige sancties beschermd.

Antwoord van het Hof

Aangezien de sanctie van artikel 11, lid 1, eerste alinea, sub a, van verordening nr. 3665/87 het beginsel „Nulla poena sine culpa” slechts kan schenden indien zij van strafrechtelijke aard is, moet worden nagegaan of deze bepaling van strafrechtelijke aard is.

Om te beginnen zij eraan herinnerd dat het Hof, op vragen over de strafrechtelijke aard van door verordeningen betreffende het gemeenschappelijk landbouwbeleid uitgevaardigde sancties, zoals het automatische verlies van een waarborg los van de eventuele schuld van de betrokken marktdeelnemer en de tijdelijke uitsluiting van de marktdeelnemer van een steunregeling, heeft geantwoord dat dergelijke sancties niet van strafrechtelijke aard zijn (reeds aangehaalde arresten Maizena, punt 13, en Duitsland/Commissie, punt 25).

Er is geen enkele reden om deze vraag anders te beantwoorden met betrekking tot de sanctie van artikel 11, lid 1, eerste alinea, sub a, van verordening nr. 3665/87.

Zoals het Hof in punt 19 van het reeds aangehaalde arrest Duitsland/Commissie immers heeft opgemerkt, dient de tijdelijke uitsluiting van een steunregeling — zoals overigens ook de toeslag die wordt berekend op het bedrag van de ten onrechte uitbetaalde steun — ter bestrijding van de talrijke onregelmatigheden die in het kader van de landbouwsubsidies worden begaan en die, doordat zij zwaar drukken op de begroting van de Gemeenschap, de maatregelen kunnen ondermijnen die de gemeenschapsinstellingen op dit gebied hebben getroffen om de markten te stabiliseren en de landbouwers een redelijke levensstandaard en de verbruikers bij de levering redelijke prijzen te verzekeren.

In dezelfde zin wordt in de negende overweging van de considerans van verordening nr. 2988/95 gepreciseerd dat „de communautaire maatregelen en sancties die zijn ingesteld in het kader van de verwezenlijking van de doelstellingen van het gemeenschappelijk landbouwbeleid, een integrerend bestanddeel uitmaken van de steunregelingen” en dat „zij een eigen doel hebben”.

In de eerste overweging van de considerans van verordening nr. 2945/94, waarbij verordening nr. 3665/87 is gewijzigd, staat te lezen „dat in de geldende communautaire regelgeving is bepaald dat de uitvoerrestituties op basis van louter objectieve criteria, met name inzake hoeveelheid, aard en kenmerken van het uitgevoerde product en de geografische bestemming ervan worden verleend; dat het, gezien de ervaring die tot dusver is opgedaan, noodzakelijk is de strijd tegen onregelmatigheden, en met name tegen fraude ten nadele van de begroting van de Gemeenschap, te intensiveren; dat daartoe voorschriften inzake de terugvordering van ten onrechte betaalde bedragen en inzake sancties moeten worden vastgesteld om de exporteurs ertoe aan te zetten de communautaire regelgeving beter in acht te nemen”.

Om de aard van de ten laste gelegde inbreuken te verduidelijken heeft het Hof meermaals beklemtoond dat de overtreden regels uitsluitend golden voor marktdeelnemers die er in alle vrijheid voor hadden gekozen een beroep te doen op een landbouwsteunregeling (zie in die zin reeds aangehaalde arresten Maizena, punt 13, en Duitsland/Commissie, punt 26). In het kader van een communautaire steunregeling, waarin aan de toekenning van de steun noodzakelijk de voorwaarde wordt verbonden dat de rechthebbende alle waarborgen van eerlijkheid en betrouwbaarheid biedt, is de sanctie die wordt opgelegd indien niet aan deze voorwaarde wordt voldaan, een specifiek administratief instrument, dat een bestanddeel van de steunregeling vormt en een goed financieel beheer van de openbare middelen van de Gemeenschap moet verzekeren.

In casu staat vast dat alleen marktdeelnemers die uitvoerrestituties hebben aangevraagd, de sanctie van artikel 11, lid 1, eerste alinea, sub a, van verordening nr. 3665/87 kunnen oplopen, wanneer blijkt dat de door deze marktdeelnemers tot staving van hun aanvraag verstrekte informatie onjuist is.

Ten slotte moet worden opgemerkt dat de sanctie van artikel 11, lid 1, eerste alinea, sub a, van verordening nr. 3665/87 bestaat in de betaling van een bedrag dat wordt bepaald naar rato van het bedrag dat de marktdeelnemer ten onrechte zou hebben ontvangen indien de bevoegde autoriteiten geen onregelmatigheid hadden ontdekt. De sanctie vormt dus een integrerend bestanddeel van het betrokken stelsel van uitvoerrestituties en is niet strafrechtelijk van aard.

Uit een en ander vloeit voort dat de sanctie van artikel 11, lid 1, eerste alinea, sub a, van verordening nr. 3665/87 niet strafrechtelijk van aard is. Daaruit volgt dat het beginsel „Nulla poena sine culpa” op deze sanctie niet van toepassing is.

Uit het door KCH in haar opmerkingen verrichte onderzoek van de rechtsstelsels van de lidstaten kan ook niet worden opgemaakt dat het beginsel „Nulla poena sine culpa” in het recht van alle lidstaten van toepassing is op sancties als die van artikel 11, lid 1, eerste alinea, sub a, van verordening nr. 3665/87. KCH haalt zelf een aantal lidstaten aan, zoals het Koninkrijk Denemarken, de Franse Republiek, Ierland, het Koninkrijk der Nederlanden en het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland, waar gevallen van sancties zonder schuld bestaan.

Wat de rechtspraak van het Hof betreft, volstaat het eraan te herinneren dat in punt 14 van het reeds aangehaalde arrest Maizena het Hof uitdrukkelijk tot de conclusie is gekomen dat het beginsel „Nulla poena sine culpa” niet van toepassing is op sancties als het in dat arrest aan de orde zijnde verlies van een waarborg. In het reeds aangehaalde arrest Duitsland/Commissie ging het eveneens om een sanctie op het gebied van het gemeenschappelijk landbouwbeleid en is het Hof tot dezelfde conclusie gekomen.

Op andere gebieden heeft het Hof geoordeeld dat een stelsel van objectieve strafrechtelijke aansprakelijkheid voor het bestraffen van inbreuken op een communautaire verordening op zich niet onverenigbaar is met het gemeenschapsrecht (arrest Hansen, reeds aangehaald, punt 19, en arrest van 27 februari 1997, Ebony Maritime en Loten Navigation, C-177/95, Jurispr. blz. I-1111, punt 36).

Anders dan KCH stelt, verliest het reeds aangehaalde arrest Hansen zijn relevantie voor de beschrijving van de stand van het gemeenschapsrecht niet omdat het betrekking heeft op nationale sancties. De in die zaak aan het Hof voorgelegde vraag betrof de uitlegging van het gemeenschapsrecht en in punt 20 van dat arrest heeft het Hof trouwens uitdrukkelijk geoordeeld dat de algemene beginselen van het gemeenschapsrecht niet in de weg staan aan de toepassing van nationale bepalingen waarbij een objectieve strafrechtelijke aansprakelijkheid van de werkgever voor de inbreuken van zijn aangestelden op een communautaire regeling wordt ingesteld.

De overige door KCH aangehaalde rechtspraak is niet van beslissend belang. In het merendeel van de aangehaalde arresten wordt de sanctie getoetst aan het evenredigheidsbeginsel en niet aan het beginsel „Nulla poena sine culpa” (reeds aangehaalde arresten Thyssen/Commissie, punten 18-22; Schumacher, punten 25-31; Cereol Italia, punten 13-27; National Farmers' Union e.a., punten 49-55, en Molkereigenossenschaft Wiedergeltingen, punten 33-45). Het reeds aangehaalde arrest Estel/Commissie, in de punten 38 tot en met 43 waarvan het Hof heeft vastgesteld dat een ijzer- en staalonderneming waaraan door de Commissie een sanctie wegens overschrijding van de toegekende productiequota was opgelegd, een niet verschoonbare dwaling had begaan, en dat de Commissie derhalve het beginsel „Nulla poena sine culpa” niet had geschonden, is gewezen op een heel ander gebied dan dat van de landbouwverordeningen en het Hof heeft zich er niet uitdrukkelijk uitgesproken over de al dan niet strafrechtelijke aard van de aan de orde zijnde sanctie.

Bovendien zij erop gewezen dat de door KCH in haar opmerkingen meermaals aangevoerde verordening nr. 2988/95 geen wijzigingen heeft aangebracht in de stand van het gemeenschapsrecht, zoals die in het onderhavige arrest is weergegeven. Dienaangaande moet ten eerste worden opgemerkt dat uit artikel 5, lid 2, van deze verordening voortvloeit dat het door deze verordening ingevoerde sanctiestelsel wordt toegepast onverminderd de op het tijdstip van inwerkingtreding ervan bestaande sectoriële regelingen, waaronder artikel 11 van verordening nr. 3665/87 in de versie van verordening nr. 2945/94.

Ten tweede bepaalt artikel 5, lid 2, van verordening nr. 2988/95 dat andere dan opzettelijk of uit nalatigheid begane onregelmatigheden slechts aanleiding kunnen geven tot de in artikel 5, lid 1, van deze verordening bedoelde sancties, die niet met een strafsanctie kunnen worden gelijkgesteld. Welnu, niets wijst erop dat om na te gaan of is voldaan aan de voorwaarde dat de voorgenomen sanctie niet kan worden gelijkgesteld met een strafsanctie, andere criteria moeten worden aangewend dan die welke het Hof in de punten 35 tot en met 44 van het onderhavige arrest heeft gehanteerd.

Ten slotte moet eraan worden herinnerd dat de niet-toepasselijkheid van het beginsel „Nulla poena sine culpa” op sancties als die in het hoofdgeding niet betekent dat de rechtssubjecten zonder rechtsbescherming zouden zijn. Het Hof heeft dienaangaande geoordeeld dat — al dan niet strafrechtelijke — sancties slechts kunnen worden opgelegd indien daarvoor een duidelijke en eenduidige rechtsgrondslag bestaat. Voorts is het vaste rechtspraak dat de bepalingen van het gemeenschapsrecht in overeenstemming moeten zijn met het evenredigheidsbeginsel (zie reeds aangehaald arrest Maizena, punt 15), wat in het kader van het tweede middel van KCH zal worden onderzocht.

Bij het Hof ingediende opmerkingen

KCH is van mening dat de sanctie van artikel 11, lid 1, eerste alinea, sub a, van verordening nr. 3665/87 passend, noodzakelijk noch evenredig is, gelet op het beoogde doel.

Ten eerste is de sanctie volgens KCH niet geschikt om onregelmatigheden door een exporteur te vermijden omdat er geen rekening wordt gehouden met de rol van de exporteur bij de financiering van het stelsel van ondersteuning van de landbouwprijzen, zoals in het reeds aangehaalde arrest Oelmühle en Schmidt Söhne is uiteengezet. De sanctie berokkent de exporteur een aanzienlijk financieel nadeel, aangezien hij het bedrag van de restitutie niet voor zich houdt, maar het doorbetaalt aan de producenten door het product aan te kopen tegen een prijs die hoger is dan de wereldmarktprijs. KCH betoogt eveneens dat, anders dan in de eerste overweging van de considerans van verordening nr. 2945/94 is verklaard, de restituties niet worden verleend op basis van louter objectieve criteria, maar tegen overlegging door de exporteur van een door hem opgestelde aangifte. Volgens KCH is het echter moeilijk om in landbouwaangelegenheden juiste aangiften op te stellen, gelet op het aan landbouwproducten inherente gebrek aan uniforme kwaliteit en op het bestaan van onmogelijk op te sporen gebreken.

Ten tweede is de sanctie volgens KCH niet noodzakelijk omdat de exporteur reeds een financieel nadeel lijdt doordat hij de ten onrechte ontvangen restitutie moet terugbetalen, terwijl hij deze via een te hoge aankoopprijs heeft doorbetaald aan de producent. Overigens blijkt uit het feit dat volgens artikel 5, lid 1, van verordening nr. 2988/95 alleen opzettelijk of uit nalatigheid begane onregelmatigheden tot bepaalde administratieve sancties kunnen leiden, a contrario dat de Raad het niet nodig heeft geacht sancties te stellen op niet-opzettelijke onregelmatigheden. Ten slotte zijn de sancties van artikel 11 van verordening nr. 3665/87 volgens KCH niet noodzakelijk omdat in het Duitse recht reeds sancties bestaan voor het verstrekken van onjuiste informatie in de uitvoer- of betalingsaangifte en omdat andere communautaire regelingen reeds in andere sancties voorzien.

Ten slotte is de sanctie volgens KCH niet evenredig omdat zelfs de kleinste fout wordt bestraft, ongeacht of daardoor schade is ontstaan en of de exporteur de vergissing had kunnen vermijden.

De Commissie daarentegen betoogt dat artikel 11, lid 1, van verordening nr. 3665/87 het evenredigheidsbeginsel niet schendt. Zij verwijst dienaangaande naar de in de verwijzingsbeschikking ontwikkelde argumenten, en met name naar de volgende drie argumenten. De onregelmatigheden op het gebied van het gemeenschappelijk landbouwbeleid kunnen niet efficiënt worden bestreden door de eenvoudige terugvordering van de ten onrechte betaalde steunbedragen. Ten tweede zou het beperken van sancties tot gevallen waar de schuld is bewezen, slechts een gering afschrikkingseffect hebben, daar het vaak zeer moeilijk of zelfs onmogelijk is, de schuld te bewijzen. Ten derde wordt bij de sanctie van artikel 11, lid 1, eerste alinea, sub a, van verordening nr. 3665/87 het verschuldigde aanvullend bedrag berekend op basis van de hoogte van de ten onrechte aan de exporteur toegekende steun, aangezien dit bedrag overeenstemt met het verschil tussen de gevraagde restitutie en de effectief verschuldigde.

Voorts herinnert de Commissie eraan dat de gemeenschapswetgever op het gebied van het gemeenschappelijk landbouwbeleid over een ruime beoordelingsvrijheid beschikt, zodat aan de rechtmatigheid van een maatregel slechts afbreuk wordt gedaan wanneer deze maatregel kennelijk ongeschikt is ter bereiking van het door de bevoegde instelling nagestreefde doel of wanneer de instelling de grenzen van haar beoordelingsvrijheid kennelijk heeft overschreden, hetgeen in casu niet het geval is.

Antwoord van het Hof

Dienaangaande zij eraan herinnerd dat het evenredigheidsbeginsel, dat deel uitmaakt van de algemene beginselen van het gemeenschapsrecht, vereist dat de middelen waarmee een communautaire bepaling het gestelde doel beoogt te bereiken, passend zijn en niet verder gaan dan daarvoor noodzakelijk is (arrest Maizena, reeds aangehaald, punt 15, en arrest van 7 december 1993, ADM Ölmühlen, C-339/92, Jurispr. blz. I-6473, punt 15).

Uit de eerste en de tweede overweging van de considerans van verordening nr. 2945/94 waarbij artikel 11 van verordening nr. 3665/87 is gewijzigd, blijkt dat die verordening tot doel heeft, de bestrijding van onregelmatigheden en fraude inzake uitvoerrestituties. In deze overwegingen wordt eraan herinnerd dat de uitvoerrestituties worden betaald op basis van louter objectieve criteria inzake het product en de geografische bestemming ervan. Gepreciseerd wordt dat, om te garanderen dat het stelsel van uitvoerrestituties naar behoren wordt toegepast, sancties moeten worden toegepast zonder daarbij een subjectief schuldelement in aanmerking te nemen, teneinde de exporteurs ertoe aan te zetten de communautaire regelgeving beter in acht te nemen.

In deze overwegingen wordt terecht gewezen op de moeilijkheden die onlosmakelijk verbonden zijn met het bewijs van een opzet tot fraude. Terwijl de overheid slechts beschikt over gegevens betreffende het product en de bestemming ervan en de exporteur meestal de laatste schakel is in een keten van koop- en doorverkoopovereenkomsten, bestaat er immers een reëel risico dat de exporteur kan ontsnappen aan aansprakelijkheid voor de onjuistheid van zijn aangifte wegens de mogelijkheid dat hogerop in de keten een vergissing of een nalatigheid is begaan of fraude is gepleegd.

Derhalve moet worden vastgesteld dat, anders dan KCH stelt, juist om rekening te houden met de rol van de exporteur als laatste schakel in de keten van productie, verwerking en uitvoer van landbouwproducten, artikel 11 van verordening nr. 3665/87 de verantwoordelijkheid voor de juistheid van de aangifte, op straffe van sancties, bij de exporteur legt.

Het wordt niet betwist dat het opstellen van juiste aangiften moeilijk is. Opgemerkt moet echter worden dat de verplichting voor de exporteur om de juistheid van de aangifte te verzekeren, hem ertoe zal aanzetten op de voor de export bestemde producten de controles uit te voeren die passend zijn zowel wat de intensiteit als wat de frequentie ervan betreft. Bovendien moet eraan worden herinnerd dat de exporteur zijn medecontractanten kan kiezen en zich tegen hun in gebreke blijven kan wapenen door in de betrokken contracten clausules ter zake op te nemen of door een bijzondere verzekering aan te gaan.

Derhalve kan niet worden aangenomen dat de sanctie van artikel 11, lid 1, eerste alinea, sub a, van verordening nr. 3665/87 niet geschikt is om de doelstelling van het bestrijden van onregelmatigheden en fraude te verwezenlijken.

Met betrekking tot artikel 5 van verordening nr. 2988/95 volstaat het eraan te herinneren dat, zoals in de punten 50 en 51 van het onderhavige arrest is vastgesteld, dit artikel niet uitsluit dat bepaalde sancties worden toegepast in geval van andere dan opzettelijk of uit nalatigheid begane onregelmatigheden.

Het bestaan van andere nationaalrechtelijke of gemeenschapsrechtelijke sancties en het feit dat de exporteur reeds een financieel nadeel lijdt door de terugbetaling van de restitutie tonen geenszins aan dat de sanctie van artikel 11, lid 1, eerste alinea, sub a, van verordening nr. 3665/87 niet noodzakelijk is. De in de sector uitvoerrestituties vastgestelde onregelmatigheden en fraudes, waarvan sprake is in de vijfde overweging van de considerans van verordening nr. 2945/94, tonen integendeel aan dat die andere sancties en de loutere teruggave van de restitutie niet toereikend waren om de exporteurs af te schrikken en hen ertoe aan te zetten het nodige te doen opdat de communautaire regeling zou worden nageleefd.

Dat de sanctie in overeenstemming is met het evenredigheidsbeginsel blijkt ten slotte uit het onderscheid dat in artikel 11 van verordening nr. 3665/87 wordt gemaakt tussen opzettelijke en niet-opzettelijke onregelmatigheden, uit de verschillende in dit artikel voorziene gevallen waarin de sanctie niet wordt toegepast, zoals in geval van overmacht, en ten slotte uit de verhouding tussen het bedrag van de sanctie en het nadeel voor de gemeenschapsbegroting indien de onregelmatigheid niet zou zijn ontdekt.

Uit één en ander volgt dat de sanctie van artikel 11, lid 1, eerste alinea, sub a, van verordening nr. 3665/87 geen schending inhoudt van het evenredigheidsbeginsel, daar deze sanctie niet kan worden aangemerkt als niet geschikt voor het bereiken van het beoogde doel, te weten de strijd tegen onregelmatigheden en fraude, en zij evenmin verder gaat dan ter bereiking van dit doel noodzakelijk is.

Bij het Hof ingediende opmerkingen

KCH betoogt dat artikel 11, lid 1, eerste alinea, sub a, van verordening nr. 3665/87 het in artikel 40, lid 3, EG-Verdrag (thans, na wijziging, artikel 34, lid 2, EG) neergelegde discriminatieverbod schendt doordat het gedragingen zonder schuld of gedragingen die worden gekenmerkt door een lichte schuld, een nalatigheid of een ernstige nalatigheid, zonder onderscheid bestraft. Een dergelijke ongedifferentieerde behandeling wordt volgens KCH niet objectief gerechtvaardigd, noch door de bestrijding van fraude, aangezien fraude opzet veronderstelt, noch door de administratieve vereenvoudiging.

De Commissie betwist dit argument. Volgens haar is het om de door de verwijzende rechter uiteengezette redenen objectief gerechtvaardigd, geen onderscheid te maken. Zij beklemtoont dat schuld moeilijk of zelfs onmogelijk te bewijzen is. Zij herinnert er opnieuw aan dat de gemeenschapswetgever over een ruime beoordelingsvrijheid beschikt, en dat er slechts sprake is van schending van het discriminatieverbod indien de betrokken instelling een kennelijke beoordelingsfout heeft gemaakt.

Antwoord van het Hof

Dienaangaande is het vaste rechtspraak dat het discriminatieverbod inhoudt dat, behoudens objectieve rechtvaardiging, vergelijkbare situaties niet verschillend en verschillende situaties niet gelijk mogen worden behandeld (reeds aangehaald arrest National Farmers' Union e.a., punt 61).

Artikel 11, lid 1, eerste alinea, sub a, van verordening nr. 3665/87 moet worden geacht dit beginsel niet te schenden. Zoals de verwijzende rechter beklemtoont, dient deze bepaling tot afschrikking en heeft zij tot doel het voorkomen van zowel uit subjectief oogpunt onvoorzichtige en laakbare gedragingen als louter objectief onjuiste gegevens. Daaruit volgt dat, gelet op de doelstelling van afschrikking, het schuldaspect van de betrokken gedragingen niet relevant is, en het derhalve niet in strijd is met het discriminatieverbod deze gedragingen dienaangaande gelijk te behandelen.

Bijgevolg moet worden geconcludeerd dat bij het onderzoek van de eerste vraag niet is gebleken van feiten of omstandigheden die de geldigheid van artikel 11, lid 1, eerste alinea, sub a, van verordening nr. 3665/87 kunnen aantasten, voorzover daarin wordt voorzien in een sanctie voor de exporteur die zonder schuld een hogere uitvoerrestitutie aanvraagt dan die waarop hij aanspraak kan maken.