Hof van Justitie EU 03-12-1998 ECLI:EU:C:1998:584

Het bestaan van een maatregel van gelijke werking

Zowel Bluhme als de Commissie zijn van mening, dat een verbod om op het eiland Læsø honingbijen te houden die niet tot de soort van de bruine Læsø-bij behoren, een invoerverbod inhoudt en, dientengevolge, een met artikel 30 van het Verdrag strijdige maatregel van gelijke werking vormt. Volgens Bluhme verzet de regeling in het hoofdgeding zich in feite tegen de invoer op het eiland Læsø van honingbijen uit andere lidstaten. De Commissie preciseert dienaangaande, dat artikel 30 eveneens geldt voor maatregelen die slechts op een deel van het grondgebied van een lidstaat betrekking hebben.

De Deense, de Italiaanse en de Noorse regering stellen echter, dat het creëren van een zone met een zuiver ras van een bepaalde soort in een beperkt geografisch gebied van een lidstaat, de handel tussen lidstaten niet ongunstig beïnvloedt. De Deense en de Noorse regering preciseren bovendien, dat het verbod om op het eiland Læsø andere honingbijen dan de bruine Læsø-bij in te voeren, geen discriminatie van honingbijen afkomstig uit andere lidstaten vormt, niet ertoe strekt het handelsverkeer tussen de lidstaten te regelen en op dit handelsverkeer een te hypothetische en onzekere invloed heeft om als belemmering daarvan te kunnen worden aangemerkt.

De Deense regering stelt voorts, dat, daar de nationale regeling niet de toegang van honingbijen, als handelswaar, tot de Deense markt betreft, doch slechts de voorwaarden voor het houden van bijen binnen die lidstaat regelt, zij niet binnen de werkingssfeer van artikel 30 van het Verdrag valt.

Dienaangaande zij eraan herinnerd, dat volgens vaste rechtspraak iedere maatregel die de intracommunautaire handel al dan niet rechtstreeks, daadwerkelijk of potentieel, kan belemmeren, een maatregel van gelijke werking als een kwantitatieve beperking vormt (arrest van 11 juli 1974, Dassonville, 8/74, Jurispr. blz. 837, punt 5).

Daar de in het hoofdgeding aan de orde zijnde regeling in § 6 een algemeen verbod bevat om op Læsø en de naburige eilanden levende honingbijen en seksuele lokstoffen van gewone bijen in te voeren, verbiedt zij eveneens de invoer ervan vanuit andere lidstaten, waardoor zij de intracommunautaire handel kan belemmeren. Zij vormt derhalve een maatregel van gelijke werking als een kwantitatieve beperking.

Aan deze conclusie kan niet worden afgedaan door het feit dat deze maatregel enkel voor een deel van het nationale grondgebied geldt (zie dienaangaande arresten van 25 juli 1991, Aragonesa de Publicidad en Publivia, C-1/90 en C-176/90, Jurispr. blz. I-4151, punt 24, en 15 december 1993, Ligur Carni e. a., C-277/91, C-318/91 en C-319/91, Jurispr. blz. I-6621, punt 37).

Bovendien heeft de betrokken regeling, anders dan de stelling van de Deense regering, dat het verbod om bepaalde honingbijen op het eiland Læslø te houden als een regeling op het gebied van verkoopmodaliteiten in de zin van het arrest van 24 november 1993, Keek en Mithouard (C-267/91 en C-268/91, Jurispr. blz. I-6097), moet worden aangemerkt, juist betrekking op de intrinsieke kenmerken van honingbijen. Onder deze omstandigheden kan de toepassing ervan op de feiten van het onderhavige geding geen verkoopmodaliteit zijn in de zin van het arrest Keek en Mithouard, reeds aangehaald (arrest van 26 juni 1997, Familiapress, C-368/95, Jurispr. blz. I-3689, punt 11).

Gelijk de advocaat-generaal in punt 19 van zijn conclusie ten slotte heeft opgemerkt, heeft het besluit, daar het de invoer van honingbijen uit een andere lidstaat op een deel van het Deense grondgebied verbiedt, een rechtstreekse en onmiddellijke invloed op het handelsverkeer, en zijn de gevolgen ervan niet te onzeker en te indirect om te stellen, dat de daarin opgenomen verplichting niet kan worden geacht de handel tussen lidstaten te belemmeren.

Hieruit volgt, dat een nationale regeling houdende een verbod om op een eiland als Læsø enige andere honingbijensoort te houden dan die van de ondersoort Apis mellifera mellifera (bruine Læsø-bij), een maatregel van gelijke werking als een kwantitatieve beperking in de zin van artikel 30 van het Verdrag vormt.

De rechtvaardiging van een regeling als die welke in bet hoofdgeding aan de orde is

Bluhme is van mening, dat de regeling waar het in het hoofdgeding om gaat, op geen enkele wijze kan worden gerechtvaardigd, te meer daar er zijn inziens geen genetisch afzonderlijke en enkel op het eiland Læsø voorkomende ondersoort Apis mellifera mellifera (bruine Læsø-bij) bestaat. Daar een dergelijke regeling niet onder het gezondheidsbeleid valt, kan zij evenmin worden gerechtvaardigd op grond van richtlijn 92/65/EEG van de Raad van 13 juli 1992 tot vaststelling van de veterinairrechtelijke voorschriften voor het handelsverkeer en de invoer in de Gemeenschap van dieren, sperma, eicellen en embryo's waarvoor ten aanzien van de veterinairrechtelijke voorschriften geen specifieke communautaire regelgeving als bedoeld in bijlage A, onder I, van richtlijn 90/425/EEG geldt (PB L 268, blz. 54).

De Deense regering stelt zich op het standpunt, dat mocht het in het besluit opgenomen verbod door het Hof als een maatregel van gelijke werking als een kwantitatieve beperking worden aangemerkt, het een maatregel betreft die zonder onderscheid voor alle honingbijen, ongeacht de staat van herkomst, geldt en die is gerechtvaardigd omdat zij de bescherming van de biodiversiteit beoogt, welke met name is erkend door richtlijn 92/43/EEG van de Raad van 21 mei 1992 inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna (PB L 206, blz. 7), alsmede door het te Rio de Janeiro op 5 juni 1992 ondertekende Verdrag inzake biologische diversiteit, dat namens de Europese Gemeenschap bij besluit 93/626/EEG van de Raad van 25 oktober 1993 (PB L 309, biz. 1; hierna: „Verdrag van Rio”) is goedgekeurd. Dienaangaande preciseert zij, dat de honingbij van de ondersoort Apis mellifera mellifera (bruine Læsø-bij) op het punt van uitsterving staat en alleen op het eiland Læsø kan worden behouden, zodat de vastgestelde maatregel nodig is om de uitsterving van deze soort tegen te gaan en evenredig is aan het beoogde doel. Voorts doet het besluit geen afbreuk aan de mogelijkheid op het eiland bijen te telen, doch regelt het slechts de bijenrassen die kunnen worden gebruikt.

Ten slotte maakt de Deense regering melding van talrijke wetenschappelijke studies, waarin het bijzondere karakter van deze bij ten opzichte van andere rassen wordt aangetoond.

De Noorse regering stelt primair, dat de Deense regeling gerechtvaardigd is op grond van de bescherming van het milieu, overeenkomstig artikel 30 van het Verdrag en het arrest van 20 februari 1979, Rewe-Zentral, „Cassis de Dijon” (120/78, Jurispr. blz. 649, punt 8).

Subsidiair is zij, evenals de Italiaanse regering en de Commissie, van mening, dat het behoud van een zeldzame en bedreigde soort, onder de bescherming van de gezondheid en het leven van dieren in de zin van artikel 36 van het Verdrag valt.

Het creëren van gebieden met zuivere rassen is haars inziens de enige manier om de bruine Læsø-bij te behouden.

De Commissie preciseert, dat dezelfde rechtvaardiging zou moeten worden aanvaard, indien het niet om een zeldzame of bedreigde soort ging, doch wetenschappelijke motieven de teelt van een zuiver ras gewenst zouden maken.

Met betrekking tot de vraag, of de ondersoort Apis mellifera mellifera (bruine Læsø-bij) op het punt van uitsterving staat, is de Commissie van mening, dat het hier om een bewijsvraag gaat, die dus tot de bevoegdheid van de verwijzende rechter behoort. Zij preciseert, dat het verbod zich niet mag uitstrekken tot het houden van bruine honingbijen van de soort Apis mellifera mellifera afkomstig uit andere lidstaten of derde landen, indien voor een dergelijke beperking geen geldige reden bestaat, en herinnert eraan, dat een dergelijk verbod geen middel tot willekeurige discriminatie mag zijn noch de bescherming van bepaalde beroepsbelangen tot doel mag hebben.

De Italiaanse regering ten slotte merkt op, dat er talloze ondersoorten van de Apis mellifera mellifera bestaan, welke als ras, en binnen die rassen, als ecotypes zijn geïdentificeerd, en het resultaat vormen van een natuurlijk aanpassingsproces aan de milieuomstandigheden van de verschillende gebieden.

Opgemerkt zij, dat maatregelen tot behoud van een inheemse dierpopulatie met typische kenmerken, bijdragen tot het behoud van de biodiversiteit, doordat het voortbestaan van de betrokken populatie wordt verzekerd. Deze maatregelen beogen dus het leven van die dieren te beschermen, zodat zij gerechtvaardigd kunnen zijn op grond van artikel 36 van het Verdrag.

Het is voor dit behoud van de biodiversiteit irrelevant, of het voorwerp van bescherming een aparte ondersoort, een afzonderlijk ras binnen een willekeurige soort of slechts een lokale stam is, zolang het maar om populaties gaat met kenmerken die hen van de andere onderscheiden en daarom beschermwaardig worden geacht, hetzij om ze te behoeden voor een eventueel min of meer dreigend uitstervingsgevaar hetzij, indien dat gevaar niet aanwezig is, omdat er een wetenschappelijk of ander belang bij het behoud van de zuivere populatie op de betrokken plaats bestaat.

Evenwel moet worden nagegaan, of de nationale regeling noodzakelijk voor en evenredig aan haar beschermende doelstelling was, of dat hetzelfde resultaat met minder ingrijpende maatregelen had kunnen worden bereikt (arrest van 8 februari 1983, Commissie/Verenigd Koninkrijk, 124/81, Jurispr. blz. 203, punt 16).

Overigens is het behoud van de biodiversiteit door middel van het creëren van gebieden waarin een populatie een bijzondere bescherming geniet — een in het Verdrag van Rio, en met name in artikel 8, sub a, ervan erkende methode — in het gemeenschapsrecht reeds toegepast [met name de bijzondere beschermingszones voorzien in richtlijn 79/409/EEG van de Raad van 2 april 1979 inzake het behoud van de vogelstand (PB L 103, blz. 1), of de speciale beschermingszones van richtlijn 92/43].

Wat de dreigende uitsterving van de bruine Læsø-bij betreft, staat zonder meer vast, dat deze in geval van kruising met de gele bij, als gevolg van de recessieve genen van de bruine bij, reëel is. De instelling, bij de nationale regeling, van een beschermingszone waarbinnen het verboden is andere honingbijen dan de bruine Læsø-bij te houden, en wel teneinde het voortbestaan van laatstgenoemde soort te verzekeren, vormt daarom een maatregel die geschikt is om het beoogde doel te bereiken.

Mitsdien moet worden geantwoord, dat een nationale regeling houdende een verbod om op een eiland als Læsø enige andere honingbijensoort te houden dan die van de ondersoort Apis mellifera mellifera (bruine Læsø-bij), krachtens artikel 36 van het Verdrag als gerechtvaardigd op grond van de bescherming van de gezondheid en het leven van dieren moet worden aangemerkt.